آگاه: برخی فعالان و کنشگران اجتماعی و رسانه‌ای معتقدند دولت باید با پذیرش آثار اجتماعی این تصمیم، مازوت‌سوزی را قطع و اقدام به خاموشی زمان بندی شده برای مصارف خانگی و صنعتی کند و برخی دیگر معتقدند دولت توان و تاب آثار اجتماعی ناشی از این تصمیم را نخواهد داشت و مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها که به علت کمبود گاز انجام می‌شود، دوباره فعال‌تر خواهد شد.
حال خبرگزاری‌های رسمی منتشر کرده‌اند که باتوجه‌به کمبود سوخت برای تولید برق نیروگاه‌ها در کشور و اطلاعیه شورای اطلاع‌رسانی دولت مبنی بر اعمال خاموشی منظم به‌جای مازوت‌سوزی و آلودگی هوا، شاهد خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده خواهیم بود. ایسنا خبر داد: «باتوجه‌به اهمیت تامین برق در کشور و ناترازی موجود در حوزه تامین سوخت نیروگاه‌ها و دستور رییس‌جمهور مبنی بر جلوگیری از مازوت‌سوزی احتمالا از روز آینده شاهد انتشار برنامه منظم خاموشی خانگی در سراسر کشور خواهیم بود. این برنامه بین ساعت ۹ صبح تا ۱۷ عصر خواهد بود و توزیع خاموشی‌ها به‌صورت برنامه‌ریزی شده و منظم صورت می‌گیرد.»
سخنگوی دولت هم چهار روز پیش در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند. از همین رو به دستور رییس‌جمهور مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه‌ای دارند، متوقف می‌شود. می‌توان برای مدت محدودی، «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد. با این اظهارنظر می‌توان گفت تمایل دولت بیشتر به خاموشی است تا مازوت‌سوزی اما باید دید آثار اجتماعی آن تا چه حد است؟ و دولت در ابتدای کار چقدر تاب مقاومت در برابر آن را خواهد داشت؟
در روزهای گذشته نیز محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی رییس‌جمهور نیز اعلام کرده بود: «کمبود برق، انرژی و گاز داریم. برای اینکه به بخش‌هایی از جامعه آسیب وارد نشود، ناچاریم سوخت مازوت را در این نیروگاه‌ها متوقف کنیم. در دولت مقرر شده وزارت نیرو ساعت‌هایی را در طول سال تنظیم کند مدتی که نیاز است خاموشی اعلام کند. از همه مردم به خاطر این مسئله عذرخواهی می‌کنم. واقعا چاره‌ای نداریم.»
قائم‌پناه اضافه کرده بود: «ما راضی نیستیم این سم در شهرهایی مثل اصفهان، کرج، اراک و شهرهای دیگر تولید شود و ترجیح دادیم خاموشی مختصری به‌طور منظم و با اطلاع قبلی در طول شبانه‌روز اتفاق بیفتد. امیدواریم با برنامه‌ریزی‌های دولت وفاق ملی سال دیگر تولید برق و گاز اصلاح شود.»
نگاهی به آمارهای گازی ایران
براساس آخرین آمار شرکت گاز ایران، این شرکت دارای ۲۱پالایشگاه با ظرفیت روزانه یک‌میلیارد و ۷۵میلیون مترمکعب، ۴۰هزار و ۶۸۰کیلومتر خطوط انتقال گاز طبیعی، سه‌میلیارد و ۴۰۰میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره‌سازی در سال، توان بازگردانی حداکثر ۳۰میلیون مترمکعب روزانه گاز ذخیره‌شده، ۹۲ایستگاه تقویت فشار و ۳۳۸توربوکمپرسور و ۴۵۳هزار کیلومتر شبکه گاز شهری و روستایی است اما متاسفانه صادرات کشور بسیار کم و در حدود سالانه ۲۰میلیارد مترمکعب است.
گاز طبیعی افزون بر اینکه بیش از ۷۵درصد سبد انرژی در داخل را تشکیل می‌دهد، به‌عنوان خوراک در برخی صنایع، مانند صنعت پتروشیمی، برای تولید اوره و آمونیاک و همچنین تولید محصولات پلیمری مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربرد دوگانه گاز طبیعی به‌عنوان سوخت و خوراک صنایع، نقش محوری گاز در صنعت را برجسته‌تر می‌سازد. همچنین ۹۵درصد جمعیت کشور در بخش شهری و روستایی به شبکه گاز دسترسی دارند. شتاب گازرسانی در کشور همزمان با توسعه پارس جنوبی در دهه۸۰ آغاز شد. افزون بر بخش خانگی اغلب صنایع و نیروگاه‌ها نیز گازرسانی شده‌اند و گاز مهم‌ترین سوخت کشور به شمار می‌رود.
براساس آمارها ۷۵درصد گاز مصرفی در کشور از پارس جنوبی تامین می‌شود و این آمار نشان‌دهنده اهمیت این میدان در تامین امنیت انرژی به‌ویژه در فصل زمستان است؛ درواقع میدان مشترک پارس جنوبی که در بستر خلیج‌فارس و مرز مشترک ایران و قطر قرار دارد، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است. مجموع ذخایر گازی این میدان ۳۹تریلیون مترمکعب و ذخایر میعانات گازی آن نیز ۵۶میلیارد بشکه است. از این میزان سهم ایران در بخش گاز آن ۱۴تریلیون مترمکعب و در میعانات گازی ۱۸میلیارد بشکه برآورد می‌شود که معادل هشت درصد از کل گاز جهان است.
طبق بولتن آماری سازمان اوپک، خالص صادرات گاز ایران در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ میلادی به‌ترتیب حدود ۱۸.۴۳ و ۱۸.۷۹میلیارد مترمکعب بوده و نسبت‌به سال ۲۰۲۰، بیش از ۶۰درصد رشد داشته است. آمارها نشان می‌دهد ایران دارنده ۱۸درصد از میادین گازی جهان و سومین تولیدکننده گاز جهان است اما به‌دلیل سیاست‌های نادرست قیمت‌گذاری گاز در ایران و مصرف زیاد آن در کشور، نسبت به حجم تولید خود، صادرات بسیار کمی دارد. حدود ۱۷درصد از ذخایر گازی دنیا در ایران است اما سهم ما از تجارت گاز دنیا حدود ۱.۵درصد است، درحالی‌که طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده در دهه۸۰، قرار بود تا پایان افق ۱۴۰۴ به سهم ۸ تا ۱۰درصدی در تجارت گاز دنیا برسیم.
بیشترین معضل در بخش گاز، قیمت‌گذاری اشتباه و ارزان توسط دولت است. این امر باعث شده مصرف ایران به قدری زیاد شود که دچار کمبود گاز و مجبور به قطع گاز صنایع و نیروگاه‌ها و برق خانه‌ها شویم. موضوع تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری یکی دیگر از مشکلات این صنعت است و کارشناسان حوزه نفت و گاز معتقدند ایران به تکنولوژِ‌های روز دنیا برای استخراج بهینه‌تر گاز و همچنین ذخیره‌سازی گاز طبیعی را نیاز دارد. از سوی دیگر، علاوه‌بر مصرف بالا به‌دلیل قیمت پایین گاز، بهره‌وری استفاده از آن در نیروگاه‌ها نیز کم است. براساس آماری که ماه جاری روزنامه هم‌میهن داده است «از ۱۴۰میلیارد دلار انرژی مصرف‌شده در داخل کشور، حدود ۵۲میلیارد دلار آن هدررفت انرژی صورت گرفته است یعنی ۳۷درصد از کل مصرف داخلی، بعد از تولید و بدون دخالت مردم به‌عنوان مصرف‌کننده، هدر می‌رود. این یک فاجعه باورنکردنی مدیریتی در کشور است. ما در ایران به اندازه کل مصرف قاره اروپا گاز تولید می‌کنیم و به اندازه مصرف ترکیه گاز هدر می‌دهیم.» قابل ذکر است که فقط در بخش انرژی میزان هدررفت به این شرح است: ۱.۵میلیارد دلار نشتی تاسیسات گازی، یک‌میلیارد دلار هدررفت بنزین موقع تخلیه و بنزین‌گیری در ایستگاه‌های بنزین (روزانه حدود ۶میلیون لیتر)، ۲۹میلیارد دلار به‌دلیل راندمان پایین نیروگاه‌ها و افت خطوط انتقال برق. بااین‌حال هنوز هم در ایران فکری جدی برای متنوع‌سازی سبد انرژی نشده حال آنکه در ایران بهترین شرایط آب‌وهوایی برای تولید انرژی تجدیدپذیر فراهم است و چین و کشورهای اروپایی نیز در حال کنار گذاشتن انرژی فسیلی و تمرکز بر انرژی خورشیدی هستند.
کمبود گاز جدی است
اما شهریورماه امسال مدیرعامل شرکت ملی گاز گفته بود: اکنون دیگر ناترازی انرژی مطرح نیست، کمبود داریم و این موضوع بسیار جدی است و باید مورد توجه باشد.
سعید توکلی در همایش تکمیل چرخه تولید لوله در صنعت گاز با اشاره به لزوم کنترل و مدیریت عرضه و تقاضا، اظهار کرده بود: بحث کاهش مصرف گاز تنها به مصرف‌کنندگان برنمی‌گردد و باید در حوزه توسعه و سرمایه‌گذاری نیز اقدام شود.
با این حال روز گذشته، یک نماینده مجلس هم با دفاع از تصمیمات دولت در حوزه انرژی گاز، بیان کرد: سوزاندن مازوت بیشتر به معنای بازی با جان مردم است. سیداسماعیل حسینی، عضو کمیسیون انرژی مجلس به خانه ملت گفت: با توجه به کمبود شدید برق که مازوت‌سوزی بیشتر در نیروگاه‌ها را به دنبال دارد اعمال خاموشی‌های عادلانه در سراسر کشور بهترین گزینه‌ای است که می‌توان اکنون روی میز گذاشت چراکه سوزاندن مازوت بیشتر به معنای بازی با جان مردم است.
بحران ناترازی و تصمیم سخت دولت
حسینی ادامه داد: ناترازی برق در حال تبدیل شدن به بحران است چراکه طی چند سال اخیر، این صنعت توسعه پیدا نکرده و از طرفی برای افزایش فرهنگ صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف نیز اقدامی صورت نگرفته است، همچنین تجهیزات شبکه تولید تا توزیع فرسوده شده و اتلاف بسیاری در این حوزه وجود دارد. نماینده مردم شیراز و ورزقان در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اکنون با توجه به کم شدن ذخیره نفت‌گاز، تامین سوخت نیروگاه‌ها در زمستان با مشکل روبه‌رو شده است، ادامه داد: در این شرایط یا باید همچون سال‌های گذشته مازوت بیشتری سوزاند و سلامت مردم را به خطر انداخت یا آنکه با اعمال خاموشی‌های منظم و برنامه‌ریزی‌شده به نحوی که مردم کلافه نشوند مصرف سوخت را مدیریت کرد.
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه با وجود این اعمال خاموشی صرفا مسکنی برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر اقتصادی و اجتماعی است، مطرح کرد: همچنین باید همزمان به توسعه انرژی‌های پاک، افزایش تولید برق، اورهال کردن تجهیزات از تولید تا توزیع، کاهش تلفات انرژی، بالا بردن راندمان نیروگاه و اصلاح فرهنگ مصرف اقدام کرد.
حال باید منتظر ماند و دید دولت چقدر بر سر تصمیم خود باقی خواهد ماند و آیا مازوت‌سوزی را ترجیح خواهد داد یا تبعات و آثار اجتماعی و اقتصادی ناشی از خاموشی‌ها را به جان خواهد خرید تا آنکه تصمیمی اساسی برای بهبود سیاست‌های کلی در حوزه انرژی خصوصا گاز اتخاذ کند و ضمن اصلاح نظام قیمت‌گذاری انرژی، به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت و برای تحریم‌ها گشایشی ایجاد کند؟
چطور از زمان قطع برق در تهران مطلع شویم؟
مشترکان تهرانی از ساعت۱۴ امروز می‌توانند با مراجعه به سامانه «برق من» از وضعیت خاموشی و قطع برق خود مطلع شوند.
به‌دنبال اعمال محدودیت‌های برق در کشور، شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ از آغاز اعمال محدودیت‌ها در تهران از روز دوشنبه، ۲۱آبان‌ماه خبر داد؛ برای این موضوع جدول مشخصی اعلام نخواهد شد و هر مشترک می‌توانند با مراجعه به سامانه «برق من»، سامانه «فوریت‌های برق» یا از طریق شماره‌گیری کد دستوری #۱۲۱*۵۰۰* از وضعیت قطع برق مطلع شوند. اعلام قطعی‌ها در روزهای پیش‌رو به‌صورت متغیر خواهد بود و هر مشترک برای دانستن وضعیت خاموشی می‌تواند از این سه طریق و وارد کردن شناسه قبض برق خود اقدام کند. زمان‌بندی تعیین‌شده برای اعمال محدودیت خاموشی برای مشترکان تهرانی از ساعت ۹ تا ۱۷ تعیین شده است و زمان تقریبی خاموشی حدود دو ساعت خواهد بود.