آگاه: ویژگی مشترک پیامبران الهی، انسان‌های ماندگار و هرکس که در فرآیند سرنوشت تکاملی بشر تاثیرگذار هست این است: آنها اندیشه‌ای در سر داشته، امیدی در دل پرورانده و با گام‌های استوار قدم برمی‌دارند. آن چیزی که سبب پرورش اندیشه و برداشتن قدم‌های استوار طبق آن اندیشه می‌شود امیدواری و امیدآفرینی این افراد است. حال سوال این است اینگونه افراد چگونه شعله امید را در خود و دیگران روشن نگه می‌دارند؟ 

امید چیست؟ 
امید در لغت به معانی آرزو، رجا، چشمداشت، انتظار و به معنی اعتماد و استواری است؛ ۱ به‌عبارتی، امید یعنی اشتیاق یا تمایل به روی‌دادن یا انجام امری همراه با آرزوی تحقق آن. ۲ منظور ما از امید، امید داشتن است، یعنی افکار مثبت، باورهای مثبت، عواطف مثبت و گرایش‌های رفتاری که سازگار با افکار، باورهاو عواطف یاد شده است؛ البته امید کاملا متفاوت با آرزو است، چراکه در امیدواری علی‌رغم خواستن، برنامه‌ریزی مشخصی هم  انجام می‌شود و درکنار آن ایمان به امدادهای غیبی نیز هستند که خداوند وعده آن را به مومنان داده است. ۳ اما در آرزو، خواستنی بدون پشتوانه را شاهد هستیم که نه تلاشی در پی دارد و نه برنامه‌ریزی برای آن صورت گرفته است. 
امید در اصطلاح، یکی از ویژگی‌های انسانی و نمایانگر خواسته‌های بشر و آینده‌نگری اوست. طبق نظریه چالرز ریک اسنایدر، امید مجموعه‌ای از نیروی اراده ذهنی و نیروی راهیابی است برای دستیابی فرد به اهدافش که به سه جزء اصلی ذهنی تقسیم می‌شود:
 اهداف؛ جایی میان ممکن و غیرممکن قرار دارند.
 نیروی اراده؛ نیرویی است که انسان را به‌سمت تفکر امیدبخش سوق می‌دهد.
 نیروی راهیابی؛ بازتاب برنامه‌های ذهنی یا نقشه‌های راه است که راهنای تفکر امیدبخش است. ۴
قنوط؛ نقطه مقابل امید
قنوط به معنای یأس و ناامیدی است.۵ علامه طباطبایی (ره) می‌نویسد: «قنوط» جمع «قنط» بضم «ق» به معنای یأس و ناامیدی از خیر است. چنانکه در قرآن کریم آمده است: او کسی است که باران مفید را پس از مأیوس شدن مردم نازل می‌کند. ۶ 

امید در قرآن و روایات 
باتوجه‌به آنچه از قرآن به‌دست می‌آید یکی از اهداف بیان قصص انبیاء در قرآن ایجاد امید در دل مومنان و بیم در دل کافران است. گلستان شدن آتش نمرود بر حضرت ابراهیم(ع)۷ بازگشت حضرت یوسف(ع) به آغوش پدر۸ نمادهایی از تقویت امید است؛ در مقابل این آیات در آیات دیگری از ناامیدی نهی می‌کند. ۹ 
آن چیزی که روایات بر آن تکیه دارند این است که عامل حرکت انسان نیروی امیدی است که در او وجود دارد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «الْأَمَلُ رَحْمَةٌ لِأُمَّتِی وَلَوْلَا الْأَمَلُ مَا رَضَعَتْ وَالِدَةٌ وَلَدَهَا وَلَا غَرَسَ غَارِسٌ شَجَرا»؛ امید و آرزو رحمت امت من است. اگر امید نبود هیچ مادری بچه خود را شیر نمی‌داد و هیچ کشاورزی نهال درختی را نمی‌کاشت.۱۰

توصیه به تزریق امید در جامعه
از دیدگاه امام خمینی‌(ره) امید فعالانه به همراه وحدت، خطرات را از بلاد مسلمین دور خواهد کرد. ایشان معتقد است که القای ناامیدی، شگرد دشمن است و می‌فرماید: اختلافات موجود که در بین سران دول اسلامی که میراث ملوک‌الطوایفی و عصر توحش است و با دست اجانب برای عقب نگه داشتن ملت‌ها ایجاد شده است، مجال تفکر در مصالح را از آنها سلب کرده است. روح یاس و ناامیدی که به دست استعمار در ملت‌ها حتی در رهبران اسلامی دمیده شده است آنها را از فکر چاره‌جویی بازداشته است.۱۱ ایشان نخبگان جامعه را به تزریق امید در جامعه توصیه کرده و می‌فرمایند: «باید یک فکری همه بکنند، آن‌هایی که اهل فکرند. اهل قلم‌اند، آنهایی که صالح‌اند. این صلحا باید بنشینند و درصدد این باشند که امید بدهند به این جامعه، این مردم احتیاج به امید دارند دیگران دارند اینها را ناامید می‌کنند.»۱۲
امید همچون کلید، درب‌های بسته به روی آدمی را باز می‌کند، سختی‌های روزگار همچون سختی‌های جنگ با دشمن را برای آدمی آسان می‌کند.۱۳ در بیانیه گام دوم که منشوری فراروی ایران اسلامی است در راستای ورود به «دومین مرحله خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی» و «آمادگی برای طلوع خورشید ولایت امام‌زمان(عج)» آمده است: «بیش از هر چیز، نخستین توصیه من امید و نگاه خوش‌بینانه به آینده است. بدون این کلید اساسی همه قفل‌ها هیچ گامی نمی‌توان برداشت. آنچه می‌گویم یک امید صادق و متکی به واقعیت‌های عینی است.»
با این توصیف، رهبر انقلاب نظریه امید صادق را بر پایه واقعیت‌های عینی و با اتکا بر وعده‌های الهی که در حق مومنان داده است، مطرح می‌کنند و پیروان اسلام را به حضور امیدوارانه در عرصه‌های مختلف دعوت می‌کنند. 

ویژگی‌های امیدصادق
هدفمندی
هدفمندی و واهی نبودن امید یکی از ویژگی‌هایی است که امید صادق را از آرزو، تمنی و... جدا می‌کند. قرآن طبق آیه۵ سوره قصص، هدف والای جامعه مومنین را ریاست بر عالم می‌داند. ۱۴ 
درواقع باتوجه‌به معنای اصطلاحی امید، می‌توان گفت هدف یکی از ابعاد کلیدی آن است؛ زیرا تقریبا آنچه فرد انجام می‌دهد به‌سمت دستیابی به هدف است؛ امید با هدف آغاز می‌شود، بدون هدف دلیلی برای راهیابی یا اعمال اراده وجود ندارد، بدون هدف هیچ حرکت مشخصی وجود نخواهد داشت و حرکت‌ها بدون برنامه‌ریزی و اشتیاق اتفاق خواهد بود.۱۵

حرکت‌آفرین 
یکی از ویژگی‌های امید حرکت‌آفرینی است؛ در واقع آنچه انسان‌ها را به حرکت وا می‌دارد و به انسان‌ها نیرو می‌بخشد، امید است. بنابراین حرکت آفرینی امید از ویژگی‌ها و ملازمات آن است چرا که انسان ناامید هرگز تلاش نمی‌کند و برای حل مشکلات خود هیچ حرکتی انجام نخواهد داد؛ بنابراین محرک انسان برای انجام یک کار امید است. امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: «از کسانی نباش که بدون عمل، به سعادت در آخرت امید دارند و توبه را با آرزوهای دور و دراز به تاخیر می‌اندازند.»۱۶ 

تاثیر امید در ساحت فرد 
کارآمدی امید در ساحت فردی عبارت است از: 
جلوگیری از احساس پوچی، سستی و رکود .
امید عامل جلوگیری‌کننده از احساس بیهودگی و ضایع شدن و سردرگمی نسبت‌به آینده است. اگر کسی امید داشته باشد به پوچی نخواهد رسید. آن‌کس که احساس درونی عدم توانایی دارد درواقع ناامید است، این همان حیله‌ای است که استکبار برای تسلط بر افراد و جوامع استفاده کرده و آنها را استثمار می‌کند. برای اینکه سست نشویم راهکارش ایمان است.۱۷ بنابراین اگر منشأ امیدها خدا نباشد، نتیجه آن سقوط در دره هولناک پیروی از شیطان خواهد بود که فرجامش سیاهی، پوچی و ناامیدی است.

تقویت انگیزه 
انگیزه، علت فرضی رفتار و تداوم رفتار است که به دو قسم بیرونی و درونی تقسیم می‌شود. انگیزش بیرونی حول محور پاداش، تنبیه‌کننده و مشوق دور می‌زند و انگیزش درونی رفتاری است که صرفا به‌خاطر علاقه و لذت ذاتی انجام دادن فعالیتی معین صورت می‌گیرد. درواقع انگیزش درونی، ریشه در مجموعه کوچکی از نیازهای روان‌شناختی دارد که در غیاب منابع انگیزش بیرونی مسئول شروع، دوام و پرداختن دوباره به رفتار است. 
از دیگر کارکردهای امید در مانایی انتظار تقویت انگیزه است و درنتیجه باعث حرکت و تلاش فرد می‌شود. کسی که انگیزه نداشته باشد، دچار یأس و ناامیدی خواهد شد و از حرکت و تلاش بازمی‌ماند. قرآن کریم بر پایه امید، به انجام عمل صالح فرامی‌خواند.۱۸

نشاط‌آفرینی و انرژی‌افزا 
تنها نور امید است که فرد را به نشاط وادار می‌کند و از دل‌مردگی و افسردگی نجات می‌دهد. انسان امیدوار، احساسی نیکو و حالتی شاد دارد که باعث نشاط و پویایی او می‌شود. 

تاثیر امید در ساحت جامعه 
امید فرد، ویژه خود اوست و امید اجتماع برای اجتماع است که همگی افراد در آن شرکت دارند، گاهی امید فرد برای اجتماع است و فرد در راه آرمان اجتماع می‌کوشد و رنج می‌برد. امید اجتماعی وقتی شدت یافت، هدف اجتماعی و آرمان بشری خواهد شد؛۱۹ ازاین‌رو امید اجتماعی در مانایی جامعه به شرح ذیل کارآمد است:

 تلاش مستمر برای پیشرفت و انجام کارهای نیک 
تلاش برای پیشرفت و موفقیت از سفارش‌های ائمه(ع) است. جامعه مأیوس به هیچ پیشرفت و موفقیتی دست نمی‌یابد، چراکه مهم‌ترین مانع پیشرفت یک ملت، ناامیدی و تاریک دیدن افق است. طبق آیه۵۵ سوره نور انجام‌دهندگان کارهای نیک و تلاشگران در راه خیر، شایسته خلافت روی زمین‌اند.۲۰

گستراندن امید به ملت‌های مظلوم 
کسانی که به‌دنبال نجات جهان‌اند باید با تقویت امید فردی و به‌دنبال آن امید اجتماعی بتوانند ثمرات آن را به جهانیان مخصوصا ملت‌های مظلوم نشان دهند تا به‌وسیله نمایش اقتدار و توانمندی در سایه‌سار امید واقعی و صادق آنچه ثمره این امید است، به ملت‌های مظلوم امید به حرکت درآمدن در مقابل ظالم را بدهند، چراکه گستراندن امید به ملت‌های ضعیف و مظلوم باعث بیداری ملت‌ها می‌شود. برای دست‌یافتن به جامعه‌ای متعالی باید ملت‌ها با امید وانگیزه وارد کارزار شوند و خودشان با تمام وجود خواستار تغییر به‌سوی آرمان‌های مدینه فاضله باشند تا خداوند متعال به حکم «لیس‌للانسان الا ما سعی»۲۱ برکت دهد و پیروزی را نصیب آنان گرداند. 

عدم تسلیم در مقابل ظلم و ظالم 
یکی از کارآمدی‌های امید در مانایی جامعه این است که افراد جامعه همواره با ظلم درحال مبارزه خواهند بود. امیدواری بسیاری از روشنفکران و علمای مذهبی در کشورهای مسلمان و تن درندادن به ننگ و فضاحت تبعیت از ظالم ریشه در امیدی دارد که متفکران آزاداندیش داشته و آن را به جامعه خود منتقل کرده‌اند. قرآن کریم به این مهم توجه داشته است و با ترسیم چشم‌اندازهای روشن اهل ایمان را توصیه به امید می‌کند یکی از آنها در داستان حضرت موسی(ع) است که ایشان قوم خود را به استعانت از خدا و صبر در برابر سختی‌ها و اذیت و آزار فرعونیان می‌خواند در دل قوم خود امید ایجاد می‌کند. 

ویژگی‌های امیدآفرینی
امیدآفرینی سازه‌ای فرضی و انتزاعی است، زیرا امیدآفرینی وجود عینی ندارد و قابل مشاهده مستقیم و قابل اندازه‌گیری کمی بدون اندازه‌گیری مولفه‌هایش نیست.
امیدآفرینی اکتسابی است، یعنی امید به‌صورت خودبه‌خود ایجاد نمی‌شود، بلکه به‌وسیله تجربه‌های خوشایند تقویت می‌شود و قابل یادگیری است.
نسبتا باثبات است که با حالت‌های موقتی مانند خستگی و دارو تغییر نمی‌کند.
دارای مولفه‌های شناختی، عاطفی و رفتاری است.
دارای مراتب است. یعنی امیدآفرینی نسبت‌به زندگی پس از مرگ برای انسان با ایمان از امیدواری نسبت‌به رسیدن به ثروت دنیایی بالاتر است. 

راهکارهای امیدآفرینی در جامعه 
ایمان به خداوند و وعده‌های او در راستای نصرت جامعه مومنان
امید یکی از وعده‌های خداوند متعال به بندگان خود در قرآن است که به شرط ورود به جرگه مومنان تحقق خواهد یافت؛ بنابراین اولین قدم کاشت امید حقیقی در دل یک انسان، آشنا کردن او با نور حقیقت امید است. برای همین آن چیزی که انبیا، ائمه هدی(ع) و اولیای دین انجام می‌دهند برافروختن شعله عشق به خداوند در نهاد آدمی است. 

توکل به خدا
استعانت از خداوند و سپردن فرجام امور به خداوند متعال برای هر انسان مومنی چنان پشتوانه محکمی است که هیچ ابرقدرتی توان ازبین‌بردن آن را ندارد، جامعه‌ای که به‌دنبال سعادت باشد بدون امر توکل بر خدا قدرت انجام امور نتیجه‌بخش را نخواهد داشت اما اگر توکل بر خدا از عمق جان صورت بگیرد می‌تواند با اتکا به تلاش خود اما به همراه توکل به اراده الهی در جنگ با دشمن حتی اگر آن جنگ نابرابر باشد، پیروز و موفق عمل کند. 

تعمیق رابطه عاطفی مردم با ولی جامعه اسلامی
آن چیزی که دشمن می‌خواهد؛ کسب احترام و عزت برای اولیای خود و در مقابل از بین بردن نوک پیکان عزت ملت‌های دیگر است، چراکه اگر سمبل عزت نفس کشور و ملت را از بین رفت، دسترسی به آن ملت بسیار آسان خواهد بود. به همین دلیل استعمارگران ابتدا شروع به تخریب چهره رهبر یک جامعه کرده و آن را در اذهان مردم جامعه ناپسند و بی‌کفایت جلوه می‌دهند تا مراحل استثمار خود را سریع‌تر به سرانجام رسانند. پادزهر این کار عمق بخشیدن به رابطه بین ولی و ملت در جامعه است که سبب امیدواری در دل آحاد جامعه خواهد بود.

شناخت ظرفیت‌ها، استعدادها و امکانات موجود و تبیین دستاوردهای جامعه اسلامی 
چندین سال پیش، از طرف دشمن ویروسی فرهنگی طراحی شد که به اسم آنفلوآنزا معروف شد و یکی از راهکارهای آن در راه استعلای بر کشورها این بود که ملت از آنچه هستند ناراضی بوده و اطلاعی از پیشرفت‌های کشور خود نداشته باشند و به عبارتی، مرغ همسایه را غاز پندارند. این عمل خودبه‌خود به بی‌هویتی و سپس به استثمار خواهد انجامید و در مقابل این عملیات دشمن باید روایت پیشرفت را جایگزین کرد و از آنچه هستیم و باید بشویم سخن گفت که لازمه آن شناخت و سپس تبیین و روایتگری صحیح است. 

دلسوزی، عشق‌ورزی و محبت نسبت‌به عموم مردم در راستای وحدت‌گرایی
تصویری که خداوند در قرآن از پیامبر خاتم ارائه می‌دهد این است که رنج‌های مومنان بر او سخت است و اصرار بر هدایت آنها دارد؛ و نسبت‌به مومنان، رئوف و مهربان است. این خصیصه ایشان او را به طبیبی تبدیل کرده بود که خانه به خانه برای انجام ماموریت خویش پا می‌گذاشت و در این بین، حتی هدایت یک نفر از جامعه نیز برایشان موضوعیت داشت. اکنون نیز برای ایجاد وحدت و پرهیز از دوقطبی‌ها باید این دل‌سوزی و عشق‌ورزی در بین آحاد جامعه اتفاق افتد. 

برافراشتن پرچم عدالت به دست مومنان جامعه 
اگر در جامعه‌ای علم عدالت‌خواهی به دست عدالت‌شناسان افراشته نشود، گروهی به اسم عدالت‌خواهی بیشترین ضربه را به عدالت خواهند زد؛ بنابراین بر خواص جامعه اسلامی لازم است تا ضمن شناخت عدالت به طلایه‌داران عدالت‌خواهی نیز تبدیل شوند و هرجایی‌که سبب ضرر رساندن به حق مردم جامعه اسلامی است سخن به عدالت بگشایند. 

آینده‌نگری و آینده‌پژوهی 
گزاره‌های قرآنی برای این است که مومنان در روند زندگی فردی و اجتماعی خود از آن بهره برده و به سعادت و پیشرفت نائل آیند. یکی از آنها آینده‌نگری مسلمانان بخصوص خواص جامعه اسلامی است، تا بدین وسیله از گزند حربه‌های دشمنان در امان مانند که لازمه این کار شناخت کافی از دشمن و منابع اسلام است. 

گفتمان‌سازی امید به آینده
آن چیزی که سبب فراگیری یک موضوع در جامعه می‌شود پرداختن در صورت‌های مختلف به آن موضوع است. چراکه این کار سبب تکرار شده و آن را در اذهان تثبیت می‌کند. اگر کسانی دائم در شیپور ناامیدی و ناتوانی می‌دمند، درمقابل اهل حق باید تلاش بیشتری در القای امید با استفاده از عقل، منطق، احساس عواطف و... بپردازند و آن را در قالب گفتمان بین خواص و عموم جامعه رواج دهند. 

نتیجه‌گیری
هر جامعه‌ای باتوجه‌به فراز و نشیب‌های طبیعی حکومتداری و به تناسب افرادی که در آن به مسئولیت می‌رسند، موفقیت‌ها و پیروزی‌هایی کسب می‌کند.  آنچه ایران اسلامی را از سایر کشورها متمایز کرده است حضور ولی‌فقیه در رأس حکومت است و همان نیز سبب اصلی امیدواری مردمانش است، چراکه باوجود حضور افراد با سلایق متفاوت سیاسی در بدنه دولت‌ها نگذاشته است کشور از ریل اصلی اهداف و آرمان‌های انقلاب خارج شود و این خود دلیلی است که خواص باید به‌دنبال این باشند که عموم مردم رابطه‌ای گرم و عاطفی با ایشان داشته باشند، چراکه وصیت بنیان‌گذار انقلاب بر این بود که اگر این جایگاه مستحکم بماند کشور آسیب نخواهد دید و پیشرفت خواهد کرد. امروز همه وظیفه دارند تا برای پدید آوردن امید در دل مردم جامعه، دستاوردهای نظام اسلامی تحت رهبری ولایت فقیه را تبیین کنند تا این اعتماد بیش‌ازپیش در بین همه مردم جامعه اسلامی وجود داشته باشد و رهبری تکیه‌گاهی برای مردم و مردم نیز اجراکننده منویات ایشان در جامعه باشند، چراکه به گفته خداوند به‌واسطه مردم است که عدالت اتفاق می‌افتد.۲۲

پی نوشت:
۱  . معین محمد، فرهنگ فارسی جلد ۱، تهران: امیرکبیر، چاپ بیست‌وسوم (۱۳۸۵) ص ۲۵۶، واژه امید.
۲  . دهخدا علی‌اکبر، لغت‌نامه جلد ۸، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۴۲، ص ۲۲۲‌، واژه امید.
۳  . وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ شما هرگز سستی نکنید و (از فوت متاع دنیا) اندوهناک نشوید، زیرا شما فیروزمندترین و بلندترین ملل دنیایید اگر در ایمان ثابت‌قدم باشید.(آل‌عمران، ۱۳۹)  
۴  . اسنایدر، چارلزریک، ۱۳۹۷، روان‌شناسی امید: شما می‌توانید از اینجا به آنجا برسید، ترجمه فرشاد بهاری با همکاری آزاده خالقی، تهران، دانژه. صص ۱۶-۲۰.
۵ . لغت‌نامه دهخدا، ج ۳۸، ص ۵۰۱، واژه قنوط.
۶ . طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، ۱۴۱۷ق، پنجم، ص ۵۵۷. سوره شوری آیه ۲۸؛ وَ هُوَ الَّذِی یُنَزِّلُ الْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا
۷  . قُلْنَا یَا نَارُ کُونِی بَرْدا وَسَلَاما عَلَی إِبْرَاهِیمَ  (پس آن قوم آتشی سخت افروختند و ابراهیم را در آن افکندند) ما خطاب کردیم که ای آتش سرد و سالم برای ابراهیم باش (آتش به خطاب خدا گل و ریحان گردید). (انبیاء، ۶۹)
۸  . فَلَمَّا دَخَلُوا عَلَی یُوسُفَ آوَی إِلَیْهِ أَبَوَیْهِ وَقَالَ ادْخُلُوا مِصْرَ إِنْ‌شَاءَاللَّهُ آمِنِینَ، پس چون بر یوسف وارد شدند، یوسف پدر و مادر خود را در آغوش آورد و (ازآنجاکه به استقبالشان آمده بود) گفت: به شهر مصر درآیید که ان‌شاءاللّه ایمن خواهید بود. (یوسف، ۹۹) 
۹  . لَا تَیْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ ۖ إِنَّهُ لَا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ،  از رحمت خدا نومید مباشید که هرگز جز کافران هیچ‌کس از رحمت خدا نومید نیست. (یوسف، ۸۷) 
۱۰ . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ۱۳۶۴، نوبت دوم، ج۷، ص ۱۷۳. 
۱۱  . صحیفه امام، ج۲، ص ۲۵۳. 
۱۲  . صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۱۹.
۱۳ . وَلَا تَهِنُوا فِی ابْتِغَاءِ الْقَوْمِ ۖ  إِنْ تَکُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَمَا تَأْلَمُونَ ۖ وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ مَا لَا یَرْجُونَ ۗ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیما حَکِیما.
و نباید در کار دشمن سستی و کاهلی کنید؛ که اگر شما به رنج و زحمت می‌افتید آنها نیز (از دست شما) رنج می‌کشند با این فرق که شما به لطف خدا امیدوارید و آنها امیدی ندارند. و خدا دانا و حکیم است (و امیدواران را محروم نمی‌سازد.)
۱۴  . وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّة وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ 
و ما اراده داشتیم که بر آن طایفه ضعیف و ذلیل کرده شده در آن سرزمین منّت گذارده و آنها را پیشوایان (خلق) قرار دهیم و وارث (ملک و جاه فرعونیان) گردانیم. 
۱۵  . بهاری، فرشاد، ۱۳۹۳، مبانی امید و امیددرمانی، راهنمای امیدآفرینی، ص ۱۶۶.
۱۶  . نهج‌البلاغه، قصار ۱۵۰، ۴۹۷.
۱۷  . وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ؛ شما هرگز سستی نکنید و (از فوت متاع دنیا) اندوهناک نشوید، زیرا شما فیروزمندترین و بلندترین ملل دنیایید اگر در ایمان ثابت قدم باشید.
۱۸  . فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلا صَالِحا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدا، پس هرکس به لقای (رحمت) پروردگارش امیدوار است باید نیکوکار شود و هرگز در پرستش خدایش احدی را با او شریک نگرداند. 
۱۹ . صدر، سیدرضا، ۱۳۷۸، راه مهدی(عج)، به اهتمام سیدباقر خسروشاهی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ص ۲۱.
۲۰. خدا به کسانی از شما بندگان که (به خدا و حجّت عصر علیه‌السّلام) ایمان آرند و نیکوکار شوند وعده فرمود که (در ظهور امام زمان) در زمین خلافتشان دهد، چنانکه امم صالح پیمبران سلف را جانشین پیشینیان آنها کرد، وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ، 
۲۱. سوره نجم، ۳۹.
۲۲. لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ همانا ما پیمبران خود را با ادلّه و معجزات فرستادیم و با ایشان کتاب و میزان عدل نازل کردیم تا مردم به‌راستی و عدالت گرایند،(حدید، ۲۵)