آگاه: هنر انقلاب‌اسلامی، سبکِ خاصی از هنر است که در دهه اول انقلاب ایران و در دامن ارزش‌ها و باورهای اسلامی که انقلاب را به ثمر رساند و نیز با الهام از مضامین فرهنگی سیاسی و اجتماعی ایران، در آن دوره خاص شکل گرفت.
مسعود شجاعی‌طباطبایی، کاریکاتوریست و گرافیست که خود از چهرههای ارزشمند انقلاب‌اسلامی، درباره مولفههای هنر انقلابی است، می‌گوید: برای روشن‌شدن موضوع بهتر است به سراغ مصادیق آن برویم؛ مثلاً جشنواره مردمی فیلم عمار توانسته در سال‌های فعالیتش، جریان‌ساز و موفق باشد. به‌طوری که موضوع فیلم‌سازی را به روستاهای دورافتاده هم برده و هنرمندان مردمی را از سراسر ایران شناسایی کرده است؛ هنرمندانی که آثارشان را برای مردم و با دغدغه‌های مردمی می‌سازند. جهادی‌بودن یکی دیگر از صفات هنر انقلابی است و اصلا شروع ساخت مستند «روایت فتح» از جهاد شکل گرفت و جهاد سازندگی وارد عرصه ساخت فیلم و مستند شد. این نگاه جهادی، نگاه درستی است چون جهاد در کنار مردم و همراه مردم است. وقتی زلزله خوی اتفاق می‌افتد، گروهی از هنرمندان تئاتر به مناطق زلزله‌زده رفتند تا با اجرای نمایش دل مردم و بچه‌ها را شاد کنند، این یک کار جهادی و هنری است. کاری که برای رضایت خداوند باشد، کاری تأثیرگذار و جریان‌ساز است.
هنر به مثابه مبارزه
انقلاب‌اسلامی ایران، مبارزات مردمی و موضوع شهادت در راه آرمان، یکی از دست‌مایه‌های آثار هنرمندان در دهه ۵۰ و ۶۰ است. همزمان با اوج‌گیری انقلاب، نقاشان مخالف رژیم پهلوی در کنار مبارزات مردم با استفاده از هنر خود در عرصه انقلاب به هنرنمایی پرداختند.
هنرمندان نقاش در این دوره به گروه‌های مختلفی تقسیم شدند، عده‌ای در فضای بسته‌ی رژیم پهلوی به کشیدن منظره مینیمال‌آرت و طبیعت‌بی‌جان مشغول بودند و مورد لطف فرح پهلوی قرار می‌گرفتند و اما بخش دیگری از نقاشان نقد رژیم پهلوی در آثارشان نمود پیدا کرد و شروع به اعتراض هنری و انعکاس نقش مردم و مبارزان انقلاب‌اسلامی کردند.
این نگرش از سال ۱۳۵۴ با تلاش جوانانی چون بهرام دبیری، منوچهر صفرزاده، شهاب موسوی‌زاده، یعقوب عمامه‌پیچ، ایوب امدادیان، نصرت‌الله (بهروز) مسلمیان، سیروس مقدم، حسین بختیاری و علیرضا اسپهبد انجام شد. این گروه با همراهی هانیبال الخاص معلم نقاشی شکل گرفت و حاصل آن نمایشگاه‌های موفقی بود که برگزار شد.
در سال ۵۶ آثار شهاب موسوی‌زاده در نگارخانه تخت‌جمشید با موضوع مشروطیت و نمایشگاه نصرت‌الله (بهروز) مسلمیان در تالار نقش در میدان توحید با موضوعی چون مهاجرت روستاییان، حاشیه‌نشینی و آثاری چون تابلوی اجباری، تابلوی دارقالی با استقبال خوب دانشجویان رشته تجسمی و مردم روبه‌رو شد. این آثار همزمان با پیروزی انقلاب با کمک انجمن پژوهش دانشجویان دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در سالن‌های شهرسازی دانشکده‌های هنر زیبا به همراه آثار ایوب امدادی، سیروس مقدم، حسن بختیاری، پیروز حبیب‌پور و تعدادی از دانشجویان دیگر به نمایش درآمدند.
نسل دوم شاگردان هانیبال مانند نیلوفر قادری‌نژاد، مسعود سعدالدین، هادی ضیاءالدینی، احمد امین‌نظر، حسین خسروجردی، جلال متولی، امیر ادهم ضرغام، ناصر پلنگی، کاظم چلیپا، حبیب‌الله صادقی و مسعود صمیمی از جمله کسانی بودند که فعالیتشان در زمینه هنر اعتراض نسبت به بقیه بیشتر بود.
کنار اوج‌گیری تظاهرات و اعتراضات انقلابی مردم در سال ۵۷ حسین خسروجردی، حبیب‌الله صادقی، کاظم چلیپا، محمود ایمانی و تعدادی دیگر از دانشجویان نمایشگاه معروف حسینیه ارشاد را برگزار کردند. «حبیب‌الله صادقی» متولد سال ۱۳۳۶ شمسی در تهران است. تاکنون چند تابلو درباره ۱۷ شهریور کشیده است. او که خود در محل اجتماع و تظاهرات مردم حضور داشت، حین هجوم گارد رژیم پهلوی آسیب دید و به زمین افتاد و پیکر خونین شهدا بدن او را پوشاند. خودش درباره آن روز و حضورش در چنان صحنه‌ای می‌گوید: «۱۷ شهریور روز عجیبی بود، شجاعت مردم در آن روز ستودنی است و قلم هم از نوشتن و به‌تصویرکشیدن عظمت آن عاجز. هنوز هم یادآوری آن لحظات در من دلهره ایجاد می‌کند و حسرت می‌کشم که در این زمینه تعداد نقاشی‌هایم کم است.»
پس از پیروزی انقلاب، هنرمندان نقاش به ادامه فعالیت خود پرداختند و در دانشکده هنرهای تزیینی فعالیت‌های خوبی صورت می‌گرفت. از دانشجویان و نقاشان فعال آن دانشکده ایرج اسکندری، حسین کیوان، مرحوم حسن صفا، عباس یزدی، محمدحسین ماهر و گروهی دیگر از همراهان انقلاب بودند. پس از آغاز دفاع مقدس، تعدادی از نقاشان به همراه مردم هنر مقاومت در برابر تجاوز را آغاز کردند. حرکت‌های سریع انقلاب و اتفاقات سیاسی جهان و تأثیرات آن‌ها در جنگ هشت‌ساله با مردم ایران باعث شد تا هنرمندان آثاری متناسب با دوران دفاع مقدس را نقاشی کنند. از هنرمندانی که در رابطه با جنگ فعالانه موضوع جنگ را نقاشی کرده‌اند؛ ناصر پلنگی، مصطفی گودرزی، نصرالله (بهروز) مسلمیان، کاظم چلیپا، سیروس مقدم، شهاب موسوی‌زاده، هادی زین‌الدینی، مرتضی اسدی و مسعود سعدالدین را می‌توان نام برد.
و سخن پایانی اینکه هنر انقلاب، هنری است که متعهد است و هنرمند آن عهد آشناست؛ هنری است که شهادت، زیباترین مضمون آن است و زیبایی را قرین جهاد و شهادت می‌انگارد، هنر انقلاب اگرچه مردمی است، اما این مردمی بودن با عوام‌زدگی و ابتذال یکی نیست و از زیبایی و غنای آن چیزی نمی‌کاهد، با وجود این باید آن را متمایز از هنر اسلامی دانست که یکی از وجوه این تمایز، مطرح‌بودن فردیت هنرمند در هنر انقلاب‌اسلامی است و این انحصارداشتن روایت هنری به هنرمند مسئله‌ای است که در هنر اسلامی احساس نمی‌شود.
حبیب الله صادقی
حبیب‌الله صادقی یکی از مشهورترین نقاشان انقلاب‌اسلامی است که آثار متعددی با موضوع «انقلاب‌اسلامی» خلق‌کرده است. یکی از مهمترین آثار او به‌نام «فیضیه» است که به حادثه مدرسه فیضیه قم پرداخته و صادقی آن را در ۱۳۵۵، در سال دوم دانشکده‌اش خلق کرد. ترکیب رنگ‌های تیره و روشن در آسمان و ترکیب رنگ قرمز در میان جمعیت انبوه، بیانگر التهابات و حوادث ناگوار آن روزهاست. صادقی پنجم مردادماه سال 1401 درگذشت. این روزها نمایشگاهی از آثار این هنرمند فقید در نگارخانه عالی حوزه هنری برپاست. نمایشگاه «آوای بی‌پایان» تا سوم اردیبهشت ۱۴۰۴ برپاست.
ناصر پلنگی
ناصر پلنگی یکی دیگر از دیگر نقاشان متعهد و انقلابی است که اکثرا او را با عنوان خالق دیوارنگاره‌های مسجدجامع خرمشهر میشناسند.
پلنگی درخصوص دیوارنگاره‌های مسجدجامع خرمشهر می‌گوید: این دیوارنگارهها بیانگر داستان خرمشهر، از تسخیر و بمباران این شهر توسط عراق تا آزادسازی و فتح آن در عملیات بیت‌المقدس توسط رزمندگان کشورمان است. این آثار در یادوخاطر رزمندگانی که در دفاع از شهر خرمشهر حضور داشتند و مخاطبانی که در آن دوران با آن ارتباط بر قرار کردند، ماندگار شده و جزئی از خاطرات آنان محسوب می‌شود. نقاشی‌های دیواری دفاع مقدس، سند تاریخی حماسه یک ملت هستند. در زمانی نه چندان دور، این نقاشیها لقب «بزرگ‌ترین نقاشی دیواری خاورمیانه» را داشتند.
کاظم چلیپا
چلیپا از دیگر نقاشانی است که دوشادوش شاعران و نویسندگان انقلاب، ندای روح جمعی کشور ایران را لبیک گفتند و قدم در راهی نهادند که خیلیها حاضر به همراهی در آن نبودند. یکی از معروف‌ترین آثار چلیپا «17 شهریور» است که هنرمند در این اثر رنگ و روغن با سبکی واقع‌گرا بخشی از حوادث 17 شهریورماه سال 1357 را روایت کرده است.به عقیده چلیپا، هنرمند انقلابی یک هنرمند متعهد است، حالا این تعهد می‌تواند به دیدگاه اجتماعی او بازگردد یا مسائل دیگر را شامل شود. به بیان دیگر، هنر انقلاب به‌عنوان هنری که مقطعی از تاریخ را در بر می‌گیرد، جنبه موزه‌ای دارد؛ جنبه مارکت عام به آن مفهوم ندارد. این‌طور نیست که کسی آن را بخرد و در دیوار سالن پذیرایی خانه‌اش قرار دهد. خریدارش ارگان‌ها و موزه‌ها و... است.
نظر شما