آگاه: با این حال، تحولات گسترده اجتماعی، افزایش پیچیدگی‌های زندگی مدرن و گسترش رسانه‌ها، نیاز به بازتعریف و تقویت این ارتباط را دوچندان کرده است. این یادداشت تلاش دارد تا ضمن تبیین اهمیت این رابطه، به بررسی چالش‌های موجود و ارائه راهکارهایی برای تقویت ارتباط میان حوزه علمیه و مردم بپردازد.

اهمیت ارتباط حوزه علمیه با مردم
رابطه میان حوزه و مردم، رابطه‌ای دوسویه و ضروری است. اگر حوزه از متن مردم فاصله بگیرد، نه‌تنها کارکرد اجتماعی و دینی خود را از دست می‌دهد، بلکه اعتماد عمومی نیز به آن آسیب می‌بیند. امام علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «العالم من عرف أهل زمانه فلزم»؛ یعنی عالم کسی است که زمان خود را بشناسد و مطابق آن عمل کند (نهج‌البلاغه، حکمت ۴۳۸). این شناخت، بدون ارتباط با مردم و فهم دغدغه‌ها و نیازهای آنان ممکن نیست. در طول تاریخ، حوزه‌های علمیه در بحران‌ها و تحولات اجتماعی مانند انقلاب اسلامی ایران، دفاع مقدس و بحران‌های طبیعی مانند زلزله طبس (۱۳۵۷) و سیل گلستان (۱۳۹۸)، حضوری فعال داشته‌اند. این حضور نشان می‌دهد که مردم از حوزه، نه فقط پاسخ فقهی، بلکه حمایت معنوی و اجتماعی نیز انتظار دارند (حوزه نیوز، ۱۳۹۸).

چالش‌های ارتباط حوزه با مردم
به‌رغم سابقه درخشان حوزه در ارتباط با مردم، امروزه چالش‌هایی در این مسیر وجود دارد که در صورت بی‌توجهی به آنها، ممکن است به کاهش اعتماد عمومی و تضعیف جایگاه حوزه منجر شود:

۱. تمرکز بر مباحث نظری و غفلت از مسائل روزمره:
بخشی از نهاد حوزه گاهی به مباحث صرفا فقهی و اصولی محدود می‌شود و از ورود به مسائل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی فاصله می‌گیرد. این رویکرد باعث می‌شود مردم احساس کنند حوزه نسبت به مشکلات آنها بی‌تفاوت است.

۲. نداشتن زبان مشترک با نسل جدید:
نسل جوان امروز با ادبیات و دغدغه‌هایی متفاوت رشد کرده است. اگر حوزه علمیه نتواند با این نسل به زبان آنها سخن بگوید، فاصله عمیقی میان مرجعیت دینی و بدنه جامعه ایجاد خواهد شد. (پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۴۰۰)

۳. ضعف در حضور رسانه‌ای و فضای مجازی:
رسانه‌های جدید به فضای غالب ارتباطات بدل شده‌اند، اما حضور حوزه در این فضا محدود و بعضا منفعل است. درحالی‌که مبلغان دینی می‌توانند از طریق رسانه‌ها، به پرسش‌های فوری مردم پاسخ داده و اعتماد دینی و فکری جامعه را تقویت کنند.
راهکارهای تقویت ارتباط
برای بازسازی و تعمیق رابطه حوزه با مردم، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:

۱. حضور فعال در مسائل اجتماعی و عمومی:
روحانیت تنها به‌عنوان مبلغ احکام فردی کافی نیست؛ باید نسبت به مسائل عدالت، فقر، تبعیض و آسیب‌های اجتماعی نیز حساس و فعال باشد.
علما و طلاب باید در بحران‌هایی نظیر سیل، زلزله، بیماری‌های واگیردار و مشکلات اقتصادی نقش فعال‌تری داشته باشند. تجربه موفق مراجع تقلید در بحران کرونا- مانند فتواهای آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله سیستانی و آیت‌الله مکارم شیرازی درباره رعایت مقررات بهداشتی- نمونه‌ای روشن از این حضور موثر است. (دفتر رهبری، ۱۳۹۹؛ سایت آیت‌الله سیستانی، ۱۴۰۰)

۲. تقویت ادبیات گفتگو با جوانان:
حوزه باید زبان نسل امروز را بشناسد، پرسش‌های آنها را جدی بگیرد و از مواجهه با نقد نهراسد. برگزاری نشست‌ها، کرسی‌های آزاداندیشی و بهره‌گیری از متخصصان علوم‌انسانی و اجتماعی می‌تواند به تولید ادبیاتی کمک کند که برای جوانان امروز جذاب و قابل‌فهم باشد. همچنین، طلاب باید در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی حضور پررنگ‌تری داشته باشند.

۳. استفاده از ظرفیت رسانه و فناوری:
حوزه‌های علمیه باید با راه‌اندازی رسانه‌های تخصصی، پادکست‌ها، کانال‌های آموزش مجازی و پاسخگویی آنلاین، در فضای مجازی حضور موثر پیدا کنند. تجربیاتی مانند سایت رسمی آیت‌الله خامنه‌ای؛ آیت‌الله سیستانی و آیت‌الله مکارم در پاسخ به استفتائات، الگوی خوبی برای بسط این حضور است.

در پایان:
رابطه حوزه با مردم نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است. اگر این پیوند تضعیف شود، نه‌تنها مشروعیت اجتماعی حوزه کاهش می‌یابد، بلکه مردم نیز از پشتوانه مهمی در مسیر زندگی دینی و اخلاقی خود محروم می‌شوند. سده آینده حوزه‌های علمیه، بستگی به آن دارد که تا چه حد بتوانند با مردم، به زبان مردم و در کنار مردم باقی بمانند.