آگاه: باتوجه‌به این اثرگذاری گسترده، بدیهی است که محتوای فرهنگی این محصولات نیازمند نظارت و توجه جدی باشد. با این حال در سال‌های گذشته، غفلت از این بعد فرهنگی باعث شده بود که بازار نوشت‌افزار در ایران به طور کامل در اختیار سودجویان داخلی و خارجی قرار گیرد و از محتوای بومی تهی باشد. این خلأ عمیق فرهنگی و اقتصادی بود که جرقه شکلگیری یک جنبش ملی را زد. مجمع نوشت‌افزار ایرانی اسلامی «ایران‌نوشت»، به عنوان نهادی پیش‌گام با هدف مقابله با این سیطره فرهنگی بیگانه و ساماندهی بازار نوشت‌افزار بومی شکل گرفت. این مجمع از سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را با گردهمایی جمعی از فعالان فرهنگی آغاز کرد تا بتواند با برنامه‌ای منسجم و مدیریتی متمرکز، ضمن تقویت تولیدکنندگان داخلی و شبکه‌سازی میان آنها، فرهنگ مصرف نوشت‌افزار ایرانی را ترویج دهد. مهم‌ترین و آشکارترین نمود این حرکت، برگزاری نمایشگاه سالانه «ایران‌نوشت» است که به‌عنوان ویترین اصلی دستاوردهای این صنعت شناخته می‌شود. این رویداد، فراتر از یک نمایشگاه تجاری به‌عنوان یک نقطه عطف در تقاطع اقتصاد و فرهنگ عمل می‌کند. اهمیت فرهنگی نوشت‌افزار که از تاثیر آن بر هویت‌سازی کودکان‌ونوجوانان ناشی می‌شود، توجیهی برای شکلگیری و حمایت نهادی از یک جنبش فرهنگی اقتصادی مانند «ایران‌نوشت» فراهم می‌کند. این رویداد نشان می‌دهد که هدف آن فراتر از یک رویداد تجاری صرف است و رسالتی ملی را دنبال می‌کند.
سیر تکاملی یک حرکت ملی
شکلگیری مجمع نوشت‌افزار ایرانی اسلامی در سال ۱۳۹۱ توسط گروهی از فعالان فرهنگی، پاسخی مستقیم به سیطره کالاهای وارداتی و خارجی‌محور در بازار بود. اهداف اولیه این مجمع کاملا مشخص و راهبردی تعریف شده بود: معرفی نوشت‌افزارهای با هویت ایرانی اسلامی، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و ایجاد امکان دسترسی مستقیم خانواده‌ها و دانش‌آموزان به محصولات تولید داخل. این اهداف زیربنای برگزاری نمایشگاه «ایران‌نوشت» را فراهم کرد. در طول سال‌ها، این رویداد از یک ایده محلی به یک جنبش ملی تبدیل شد و توانست با استقبال صدها هزار نفر از مردم، به تقویت فرهنگ استفاده از نوشت‌افزارهای ایرانی و بومی کمک شایانی کند.
روند برگزاری نمایشگاه در طول یازده دوره گذشته، نشان‌دهنده یک سیر تکاملی مداوم است. بازدید مسئولان و نخبگان فرهنگی از این رویداد، آن را از یک نمایشگاه ساده به اتفاقی جریان‌ساز در حوزه محصولات کودک‌ونوجوان در کشور ارتقا داده است. این حمایت نهادی، به‌خصوص پیام‌های حمایتی رهبر انقلاب، مشروعیت و قدرت اجرایی بیشتری به این حرکت ملی بخشیده است. نقطه عطف مهم در این سیر تکاملی، گسترش رویداد از تهران به سایر مراکز استان‌ها در دوره یازدهم است. این تغییر در استراتژی برگزاری، نشان‌دهنده رویکرد فراگیر ملی است و هدف آن افزایش دسترسی به محصولات بومی و تعمیق اثرگذاری فرهنگی در سراسر کشور است. این گسترش، نمایشی از رشد و تثبیت این جنبش در سطوح مختلف جامعه است و تاکید می‌کند که «ایران‌نوشت» تنها یک نمایشگاه فصلی در پایتخت نیست، بلکه بستری برای یک تحول فرهنگی اقتصادی پایدار در سراسر کشور است.
تصویری آماری از بازار نوشت‌افزار ایران
بررسی وضعیت بازار نوشت‌افزار ایران با استناد به آمار و گزارش‌های مستند، تصویر پیچیده‌ای را ترسیم می‌کند که همزمان نشان‌دهنده رشد چشمگیر و چالش‌های بنیادین است. گردش مالی این بازار بر اساس تخمین‌های مختلف، ارقام متفاوتی را نشان می‌دهد. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حجم این بازار را بین ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد کرده است. این در حالی است که مدیرعامل مجمع ایران‌نوشت در گفت‌وگویی دیگر، از گردش مالی ۳۵ هزار میلیارد تومانی صحبت کرده است و در برنامه‌ای تلویزیونی این رقم را ۱۲ هزار میلیارد تومان اعلام می‌کند.
این تناقض در آمارها، همان‌طور که در گزارش مرکز پژوهش‌ها نیز به آن اشاره شده، نشان‌دهنده یک «خلأ جدی در نظام آماری و گردش اطلاعات» در این صنعت است. فقدان داده‌های دقیق و جامع، یکی از اصلی‌ترین چالش‌های سیاستی و تقنینی این حوزه محسوب می‌شود و تصمیم‌گیری‌های کلان را دشوار می‌سازد.
در حوزه سهم تولید داخلی نیز آمارهای متفاوتی وجود دارد که نیازمند تحلیل دقیق است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس و مجمع ایران‌نوشت سهم کالاهای تولید داخل را بیش از ۶۰ درصد از حجم بازار تخمین می‌زند. با این حال، معاون وزیر صمت در برنامه تلویزیونی «میز اقتصاد» در سال گذشته موضوع داخلی‌سازی ۸۵ درصدی محصولات نوشت‌افزار را مطرح می‌کند. این تفاوت در آمارها می‌تواند به دلایل مختلفی باشد. به‌عنوان‌مثال، سهم ۶۰ درصدی احتمالا به ارزش ریالی بازار اشاره دارد، در حالی که رقم ۸۵ درصد به تعداد محصولات تولید شده در داخل مربوط است. این تحلیل نشان می‌دهد که در حالی که تولید در برخی اقلام مانند خودکار و مداد به خودکفایی بالایی رسیده - به گفته مدیرعامل مجمع، سهم تولید داخلی در خودکار نزدیک به ۸۰ تا ۹۰ درصد است - اما در اقلامی مانند روان‌نویس، مداد مکانیکی و به‌ویژه کاغذسفید، همچنان با وابستگی و قاچاق مواجه هستیم. به گفته مهدی کلانتری، مدیرعامل مجمع ایران‌نوشت، سهم کاغذ ایرانی در بازار نزدیک به صفر درصد است، در حالی که این رقم در سال ۱۴۰۱ به روایت آمار و ارقام رسمی حدود ۲۰ درصد بوده است. این امر نشان می‌دهد که با وجود رشد در برخی حوزه‌ها، چالش‌های زیرساختی و زنجیره تامین همچنان پابرجا هستند.
رشد تولید در سال‌های اخیر نیز قابل‌توجه بوده است. معاون وزیر صمت اعلام کرد که تولید نوشت‌افزار بین سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، رشد ۳۶ درصدی داشته و تعداد کل محصولات از ۲۹۵ میلیون عدد به ۴۰۴ میلیون عدد رسیده است. این ارقام، رشد چشمگیر در حجم تولید را تایید می‌کنند. در نهایت بررسی آماری صنعت نوشت‌افزار نشان می‌دهد که با وجود موفقیت‌های ملموس در افزایش تولید و سهم بازار، همچنان با چالش‌های ساختاری مانند خلأ آماری، مشکلات زنجیره تامین کاغذ و معضلات قاچاق روبه‌رو هستیم. نمایشگاه «ایران‌نوشت» در چنین بستری، با فراهم‌کردن یک پلتفرم متمرکز برای عرضه مستقیم و معرفی محصولات داخلی، نقشی حیاتی در بهبود این شرایط ایفا می‌کند.
عملکرد و دستاوردها؛ نگاهی به دو دوره گذشته
عملکرد نمایشگاه «ایران‌نوشت» در دوره‌های اخیر، به‌ویژه دهم و یازدهم، نمایانگر جهش قابل‌توجهی در مقیاس و کیفیت است. دهمین نمایشگاه «ایران‌نوشت» که در سال ۱۴۰۳ در محل مصلی امام خمینی (ره) برگزار شد، میزبان بیش از ۲۰۰ تولیدکننده برتر نوشت‌افزار ایرانی و بیش از ۱۰۰ برند فعال در این حوزه بود.
انتخاب مکانی با زیرساخت‌های بهتر مانند مصلی، پاسخی مستقیم به استقبال روزافزون از رویداد در سال‌های گذشته و نشانی از رشد و گسترش آن بود. این نمایشگاه به عنوان تجلی جهش تولید با مشارکت مردم توصیف شد؛ چرا که تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان به آن پیوستند و آن را به حرکتی ملی تبدیل کردند. از ویژگی‌های بارز این دوره، رونمایی از محصولات جدید با محوریت شخصیت‌های فرهنگی بومی و قهرمانان ملی مانند شهید قاسم سلیمانی بود که با استقبال خوبی مواجه شد.
یازدهمین دوره نمایشگاه در سال ۱۴۰۴ نیز با رویکردی گسترده‌تر در حال برگزاری است. این رویداد در مصلی امام خمینی (ره) با حضور ۲۰۰ تولیدکننده از ۱۸ تا ۲۸ شهریورماه پذیرای علاقه‌مندان است. مهم‌ترین تغییر در این دوره، گسترش گستره جغرافیایی نمایشگاه بود که از تهران فراتر رفت و در سایر مراکز استان‌ها از جمله مشهد، اهواز، قم و شیراز نیز برگزار شد. این اقدام، نشان‌دهنده یک رویکرد استراتژیک برای افزایش دسترسی به محصولات بومی در سطح کشور است. مقایسه تعداد تولیدکنندگان بین دو دوره اخیر نیز رشد کمی را به‌وضوح نشان می‌دهد؛ از «بیش از ۱۰۰ برند» در دوره دهم به «۲۰۰ تولیدکننده» در دوره یازدهم. این افزایش مشارکت، نشان‌دهنده افزایش اعتماد تولیدکنندگان به این بستر و تمایل آنها برای ارائه محصولات خود به صورت مستقیم به مصرف‌کنندگان است. این رشد کمی، زمینه‌ساز تنوع بیشتر محصولات و در نتیجه، افزایش سهم بازار تولید داخلی خواهد بود. همچنین نیاز به مکانی بزرگ‌تر مانند مصلی و گسترش به استان‌ها به صورت غیرمستقیم نشان از افزایش تقاضای عمومی برای محصولات ایرانی دارد. این امر نشان می‌دهد که خانواده‌ها به نمایشگاه به عنوان منبعی مطمئن و متنوع برای تهیه نوشت‌افزارهای با کیفیت و قیمت مناسب نگاه می‌کنند.
ایفای نقش«ایران‌نوشت» در ذائقه فرهنگی و اقتصادی
نمایشگاه «ایران‌نوشت» در طول سال‌های فعالیت خود، نه‌تنها یک رویداد اقتصادی بلکه یک نیروی محرکه برای تغییرات فرهنگی و اقتصادی در بازار نوشت‌افزار بوده است. این نمایشگاه یک مدل موفق از اقتصاد فرهنگی را به نمایش می‌گذارد، جایی که رشد اقتصادی (افزایش تولید و فروش) با اهداف فرهنگی (هویت‌سازی) درهم‌تنیده می‌شود.
تاثیرات اقتصادی: از منظر اقتصادی، نمایشگاه «ایران‌نوشت» به چندین تحول کلیدی منجر شده است. نخست این نمایشگاه به عنوان «تجلی جهش تولید با مشارکت مردم» توصیف شده. این رویداد با عرضه مستقیم کالا از تولیدکننده به مصرف‌کننده، زنجیره توزیع را کوتاه کرده و قیمت تمام‌شده برای خانواده‌ها را کاهش می‌دهد. این فرآیند علاوه بر حمایت از تولیدکننده، به معیشت خانواده‌ها نیز کمک می‌کند. دوم با افزایش تولید داخلی و تنوع محصولات، نمایشگاه به مقابله با قاچاق و کالاهای وارداتی کمک کرده است. معاون وزیر صمت اعلام کرده که بازار نوشت‌افزار از محصولاتی که قبلا به صورت قاچاق یا وارداتی تامین می‌شد، فاصله گرفته و نیازها با تولید داخل تامین شده است. با این حال باید توجه داشت که این تحولات در برخی اقلام (مانند خودکار و مداد) بیشتر از سایر اقلام (مانند روان‌نویس و کاغذسفید) بوده است.
تاثیرات فرهنگی: مهم‌ترین هدف فرهنگی نمایشگاه، ذائقه‌سازی و ترویج نوشت‌افزار ایرانی است تا تصویر کلی این صنعت در ذهن مردم ارتقا یابد. این رویداد با معرفی شخصیت‌های فرهنگی بومی و مقابله با کاراکترهای خارجی مانند باب اسفنجی و فروزن به این هدف می‌پردازد. در نمایشگاه‌های اخیر، از شخصیت‌های بومی و قهرمانان ملی مانند «دختر کاپشن صورتی» و تصاویر «شهید قاسم سلیمانی» روی محصولات نوشت‌افزاری استفاده شده است که با استقبال چشمگیر خانواده‌ها و دانش‌آموزان مواجه شده است. این اقدامات به صورت مستقیم به دنبال هویت‌سازی فرهنگی از طریق محصولات کاربردی و روزمره هستند.
تاثیر این اقدامات در تغییر ذائقه عمومی، بر اساس یک طرح پژوهشی در سال گذشته از سوی مرکز نمافر، قابل اندازه‌گیری است: «۸۱ درصد خانواده‌ها نوشت‌افزار ایرانی را ترجیح می‌دهند». این آمار، نشان‌دهنده موفقیت نسبی در تغییر الگوی مصرف و تمایل عمومی به سمت کالاهای بومی است. با این حال، گزارش‌ها نشان می‌دهند که با وجود موفقیت نمایشگاه در معرفی این شخصیت‌ها، «چرخه معیوب کاراکترسازی» و شکست در تجاری‌سازی مناسب مالکیت معنوی همچنان به عنوان چالش‌های اصلی وجود دارند. این به این معناست که نمایشگاه یک نقطه اوج در چرخه سالانه است، اما چالش‌های ریشه‌ای در طول سال (مانند پیوند ناقص بین تولیدکنندگان محتوا و تولیدکنندگان کالا) پابرجا هستند.
چالش‌های پیش رو از منظر گزارش‌های مستند
با وجود دستاوردهای چشمگیر، صنعت نوشت‌افزار و حرکت «ایران‌نوشت» با چالش‌های ساختاری و سیستمی عمیقی روبه‌رو هستند که در گزارش‌های مستند مرکز پژوهش‌های مجلس و سایر نهادهای پژوهشی به آنها اشاره شده است. این چالش‌ها نشان می‌دهند که مسئله صنعت نوشت‌افزار در ایران فراتر از تولید یک کالاست و با مشکلات کلانتری در حوزه حکمرانی و زنجیره تامین روبه‌رو است.
مهم‌ترین چالش، خلأ جدی در نظام آماری و گردش اطلاعات است. همان‌طور که در بخش آمار مشاهده شد، نبود داده‌های دقیق و جامع درباره گردش مالی، سهم بازار و میزان تولید، مانع از سیاست‌گذاری‌های کارشناسانه و هدفمند می‌شود.
چالش دوم، سیاست‌ها و تصمیم‌های ناگهانی و غیرکارشناسانه است که به کم‌ثباتی در سیاست‌گذاری منجر شده و موجب نابسامانی در بازار می‌شود. همچنین، نقش کم‌رنگ نهادها و ضعف در تعاملات میان‌دستگاهی و توان اجرایی و نظارتی ضعیف، به عنوان یکی از مشکلات کلیدی مطرح شده است. از منظر فرهنگی، گسستگی حلقه‌های تجاری فرهنگی محصولات شخصیت‌محور بومی و نبودن زنجیره پایدار محتوا در بازارپردازی فرهنگی یک مشکل جدی است. به عنوان مثال، در حالی که انیمیشن‌ها و کاراکترها در ایران تولید می‌شوند، اما فرآیند تجاری‌سازی آنها روی محصولات نوشت‌افزار به صورت کامل و موفق شکل نگرفته است. در نهایت، چالش‌های زیرساختی و اقتصادی مانند سهم نزدیک به صفر کاغذ ایرانی در تولید دفاتر، وجود مافیای توزیع و معضل قاچاق کالا همچنان پابرجا هستند و تولیدکنندگان را با مشکلات جدی مواجه می‌کنند.
نمایشگاه «ایران‌نوشت» یک راه‌حل کارآمد برای بسیاری از چالش‌های توزیعی و فرهنگی است، اما نمی‌تواند به‌تنهایی مشکلات سیستمی و ساختاری را حل کند. این رویداد، یک نقطه روشن در یک اکوسیستم پرچالش است که با وجود مشکلات، امید به آینده را در این صنعت زنده نگه داشته است.
چشم‌انداز آینده «ایران‌نوشت»
نمایشگاه «ایران‌نوشت» در طول بیش از یک دهه فعالیت، توانسته است از یک رویداد ساده به یک پلتفرم حیاتی و جریان‌ساز در اکوسیستم اقتصاد فرهنگی ایران تبدیل شود. دستاوردهای کلیدی این نمایشگاه شامل افزایش چشمگیر سهم تولید داخلی در بازار، تغییر ذائقه عمومی به سمت محصولات بومی و تبدیل‌شدن به نمادی از خودباوری ملی در تولید نوشت‌افزار است. این نمایشگاه نه‌تنها به عرضه محصولات می‌پردازد، بلکه به عنوان یک نیروی محرکه برای همکاری، شبکه‌سازی و ایجاد اعتماد در بازار عمل می‌کند.
رویکرد «ایران‌نوشت» نشان می‌دهد که حمایت از تولید ملی می‌تواند از طریق محتوای فرهنگی صورت گیرد و تنها محدود به حمایت‌های مالی و تعرفه‌ای نیست. با این حال، برای تداوم و تعمیق این موفقیت‌ها لازم است چالش‌های ریشه‌ای شناسایی شده و در اقدامات اجرایی و در بخش‌های دیگر این اکوسیستم اقتصادی گسترده مورد توجه قرار گیرد.
لزوم تقویت نظام آماری جامع و دقیق، ساماندهی سیاست‌گذاری‌ها برای ایجاد ثبات در بازار و تقویت چرخه تجاری‌سازی کاراکترهای بومی، از جمله اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد. نمایشگاه «ایران‌نوشت» می‌تواند در آینده به مرکزی برای گفتمان‌سازی و حل این چالش‌ها تبدیل شود و با بهره‌گیری از حمایت‌های نهادی و مشارکت مردم، جایگاه نوشت‌افزار ایرانی را نه‌تنها در داخل کشور، بلکه در منطقه تثبیت کند. این رویداد تجاری فرهنگی تحقق این واقعیت است که با تلاش هماهنگ فعالان، سیاست‌گذاران و مردم، می‌توان از ابزارهای فرهنگی برای ایجاد تحولات پایدار اقتصادی بهره برد.
نظر شما