آگاه: یکی از مهم‌ترین چالش‌های تربیتی در فضای مجازی، تغییر الگوی اقتدار و مرجعیت است. در گذشته خانواده، مدرسه و نهادهای دینی مرجع اصلی انتقال ارزش‌ها و باورها بودند. اما امروز نوجوان می‌تواند تنها با چند کلیک، صدها مرجع بدیل را در شبکه‌های اجتماعی بیابد. این تکثر مرجعیت، اگرچه فرصتی برای تنوع آگاهی است، اما در نبود سواد رسانه‌ای و تربیت انتقادی، می‌تواند به سردرگمی هویتی و نسبی‌گرایی ارزشی بینجامد.
چالش دوم به مسئله مدیریت زمان و سبک زندگی برمی‌شود. فضای مجازی با جذابیت‌های بی‌پایان خود، نوجوانان را ساعت‌ها درگیر می‌کند و عملا تعادل میان آموزش، خانواده، ورزش و تفریح سالم را بر هم می‌زند. پیامد این وضعیت، ضعف تمرکز، کاهش تعاملات چهره‌به‌چهره و حتی اختلال در رشد عاطفی است. مطالعات روان‌شناسی نیز نشان داده‌اند که اعتیاد به اینترنت می‌تواند به افسردگی و اضطراب در نوجوانان دامن بزند.
مسئله سوم، مواجهه با محتوای نامناسب و خشونت‌آمیز است. هر چند ابزارهای فیلترینگ و کنترل والدین وجود دارد، اما واقعیت این است که هیچ دیواری نمی‌تواند کاملا مانع دسترسی کودکان به چنین محتوایی شود. بنابراین مهم‌تر از محدودسازی صرف، تقویت توانایی «گزینش‌گری» در نسل جوان است؛ یعنی ایجاد مهارت‌هایی که او بتواند میان محتوای مفید و مضر تمایز بگذارد.
از منظر فرهنگی نیز فضای مجازی سبک خاصی از مصرف فرهنگی را رواج می‌دهد که عمدتا بر سرعت، هیجان و سطحی‌نگری استوار است. در چنین فضایی، تربیت مبتنی بر تامل گفت‌وگو و مطالعه عمیق با چالش جدی روبه‌رو می‌شود. این امر در درازمدت می‌تواند به نسلی بینجامد که بیشتر «مصرف‌کننده محتوا» است تا «تولیدکننده اندیشه.»
با وجود این چالش‌ها، نباید از فرصت‌های تربیتی فضای مجازی غافل شد. این فضا امکان دسترسی برابر به منابع علمی، تقویت مهارت‌های ارتباطی و حتی پرورش خلاقیت را فراهم می‌کند. نکته کلیدی آن است که تربیت در عصر دیجیتال، نمی‌تواند صرفا انفعالی و بازدارنده باشد؛ بلکه باید به سمت «سواد تربیتی دیجیتال» حرکت کند. این یعنی خانواده‌ها و مدارس به نوجوانان بیاموزند چگونه با ابزارهای جدید زندگی کنند، نه اینکه صرفا آنها را از این ابزارها دور کنند.
ازاین‌رو باید گفت فضای مجازی میدان تازه‌ای برای تربیت است؛ میدانی که فرصت‌ها و تهدیدها را درهم‌تنیده دارد. اهمیت این موضوع در آن است که نسل آینده ما در همین بستر شکل می‌گیرد. بررسی آن باید براساس شناخت دقیق تحولات روانی، اجتماعی و فرهنگی انجام شود و آنچه بیش از همه باید مورد توجه قرار گیرد، پرورش نسلی است که هم از مزایای این فضا بهره ببرد و هم در برابر آسیب‌هایش مقاوم باشد. تنها با چنین نگاهی می‌توان تربیت را در عصر دیجیتال به مسیری سازنده هدایت کرد.
۲۷ شهریور ۱۴۰۴ - ۰۵:۵۷
کد خبر: ۱۶٬۲۳۳
فضای مجازی دیگر یک پدیده جانبی در زندگی روزمره ما نیست؛ بلکه به بخشی جدایی‌ناپذیر از زیست فردی و اجتماعی انسان معاصر تبدیل شده است. کودکان و نوجوانان امروز در جهانی رشد می‌کنند که مرز میان واقعیت و مجاز، سنت و نوآوری، خانه و جامعه به‌طرزی شگفت‌انگیز در هم آمیخته است. همین امر تربیت را با چالش‌هایی نوین مواجه ساخته که نادیده گرفتن آنها، آسیب‌های عمیقی در آینده جامعه به‌جا خواهد گذاشت.
نظر شما