آگاه: اگرچه مقامات ایران در اجلاس شرم‌الشیخ حاضر نشدند، اما گروهی از تحلیل‌گران و فعالان سیاسی که موافق حضور ایران در این اجلاس بودند، رویکردهای متفاوتی برای مواجهه با رفتار تحقیرآمیز ترامپ پیشنهاد کرده‌اند. در این گزارش خبری و تحلیلی، به بررسی نظرات این موافقان می‌پردازیم و پیشنهادهای آنها را در چارچوب دیپلماسی فعال ایران واکاوی می‌کنیم.
زمینه خبری: اجلاس شرم‌الشیخ و رفتار ترامپ
اجلاس شرم‌الشیخ که بر پایه طرح آتش‌بس ترامپ برای غزه شکل گرفت، با حضور رهبرانی همچون عبدالفتاح السیسی (رییس‌جمهور مصر)، امانوئل مکرون (رییس‌جمهور فرانسه)، رجب طیب اردوغان (رییس‌جمهور ترکیه)، پادشاه اردن، امیر قطر، نخست‌وزیر بریتانیا، نخست‌وزیر ایتالیا و... برگزار شد. این نشست که پس از پذیرش آتش‌بس از سوی حماس و رژیم صهیونیستی ترتیب داده شده بود، قرار بود به بررسی آینده غزه و مسائل منطقه‌ای بپردازد. با وجود دعوت از ایران، دولت جمهوری اسلامی تصمیم به عدم شرکت گرفت و این اقدام را بر پایه اصول استقلال و عدم مشروعیت‌بخشی به سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا توجیه کرد.
با این اوصاف، آنچه اجلاس را به کانون توجه تبدیل کرد، رفتارهای ترامپ بود که از سوی رسانه‌ها به عنوان «تحقیرآمیز» توصیف شد. ترامپ در جریان نشست، از دست دادن با السیسی خودداری کرد، از زیبایی همسر اردوغان تعریف کرد و حتی به «پول نامحدود امارات» طعنه زد. این رفتارها که یادآور سبک دیپلماتیک پیشین ترامپ بود، اجلاس را به «سیرک سیاسی» برای نمایش قدرت آمریکا تبدیل کرد و بسیاری از شرکت‌کنندگان را در موقعیت ناخوشایندی قرار داد. در داخل ایران، این حواشی تصمیم عدم حضور را توجیه‌پذیرتر کرد، اما موافقان حضور همچنان بر فرصت‌های از دست رفته تاکید می‌کردند.
دیدگاه موافقان حضور و پیشنهادهای رفتاری
موافقان حضور ایران در اجلاس شرم‌الشیخ، که عمدتا از طیف اصلاح‌طلبان و تحلیل‌گران غرب‌گرا هستند، اجلاس را نه تنها فرصتی برای تعامل منطقه‌ای، بلکه بستری برای نمایش اقتدار دیپلماتیک ایران می‌دانند. آنها معتقدند که عدم شرکت، ایران را از لابی‌گری مستقیم و تاثیرگذاری بر تصمیمات کنار گذاشت و فرصت‌های اقتصادی و سیاسی را به رقبا واگذار کرد. در همین راستا، غلامحسین کرباسچی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و مدیر روزنامه هم‌میهن در صفحه شخصی خود در فضای مجازی خطاب به رییس‌جمهور نوشت: «شما می‌رفتید افشاگری می‌کردید و مظلومیت ملت ایران را فریاد می‌زدید. بهتر نبود؟»
اما آنچه مسلم است، در مواجهه با رویکرد تحقیرآمیز ترامپ (که سابقه‌ای طولانی در توهین به رهبران جهانی دارد) این گروه پیشنهادهایی عملی و استراتژیک ارائه نمی‌دهند؛ پیشنهادهایی که بر پایه دیپلماسی فعال، بدون تسلیم، استوار باشد و به عبارتی فقط خواهان حضور ایران در اجلاس مذکور بودند و پس از برگزاری آن، دست‌شان در قبال رویکرد تحقیرآمیز ترامپ خالی بود.
اسدالله بادامچیان، رییس شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی با بیان اینکه اجلاس شرم‌الشیخ به رسوایی بزرگی برای آقای ترامپ و جریان غرب‌زده در کشور ما تبدیل شد، می‌گوید: ترامپ در این سفر تصور می‌کرد پس از فشار آوردن بر اسرائیل برای پذیرش آتش‌بس، به‌عنوان «قهرمان صلح» وارد اجلاس می‌شود و از او استقبال می‌کنند. اما روشن شد که نه‌تنها کسی از او استقبال نکرد، بلکه تحلیل‌هایش نیز بی‌اساس بود. در جایی که بیش از ۶۰ هزار نفر شهید شده‌اند و آمریکا چندین‌بار در شورای امنیت علیه خواست ملت‌ها وتو کرده، حتی کسی دستش را برای احوال‌پرسی با ترامپ بالا نیاورد. در حقیقت او با شکستی بزرگ روبه‌رو شد.
آیت‌الله محسن اراکی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام هم با اشاره به تحقیر سران برخی کشورهای اسلامی در اجلاس شرم‌الشیخ توسط ترامپ، گفت: این اتفاق نمونه‌ای آشکار از ذلت و ضعف برخی دولت‌ها در برابر استکبار بود.
حضور فعال و اعلام مواضع مستقل: تحلیل‌گرانی که نظرشان در رسانه‌هایی مانند «دویچه‌وله» نقل شد، پیشنهاد می‌کردند، ایران با حضور در اجلاس، خود را به عنوان «نیروی صلح‌طلب» معرفی می‌کرد. به گفته یکی از کارشناسان، ایران می‌توانست اعلام کند که «طرفدار صلح است و نمی‌خواهد در موضوع گروه‌های نیابتی نقشی داشته باشد» و از این طریق دروازه مذاکرات مستقیم با آمریکا را باز کند. این رویکرد، به جای عقب‌نشینی، بر ایستادن بر اصول تاکید دارد و ترامپ را در موقعیت دفاعی قرار می‌دهد؛ اما این حضور به چه قیمتی بود؟
در همین رابطه، سیدعباس موسوی، معاون تشریفات دفتر رییس‌جمهور، با انتشار بخشی از سخنرانی دونالد ترامپ در شبکه ایکس، نوشت: «یعنی می‌خواستیم برویم شرم‌الشیخ مستقیما اینها را بشنویم، تحقیر شویم، با شرم و بدون مابه‌ازا برگردیم؟»
اشاره موسوی به آن بخش از سخنان ترامپ بود که مثل یک ناظم مدرسه در مقابل دانش‌آموزان خاطی (سران کشورهای حاضر) ایستاده و می‌گفت: «شما دوستان من هستید. آدم‌های بزرگی هستید. البته چند نفری هم هستند که ازشون خوشم نمیاد ولی نمی‌گم چه کسانی. در واقع از چند نفر اصلا خوشم نمی‌آید اما هرگز نمی‌فهمید کیا هستند. حالا که فکرش را می‌کنم، شاید بفهمید!» ترامپ در حالی این سخنان را بر زبان جاری می‌کرد که سران کشورهای حاضر به خط ایستاده و به حرف‌های او گوش می‌دادند. از این‌رو، هدف آمریکا در شرم‌الشیخ بازیابی قدرت و تطهیر اسرائیل بود. در این فضا، آیا ایران باید حضور می‌یافت؟
لابی‌گری و دیدارهای حاشیه‌ای: موافقان تاکید دارند که اجلاس فرصتی برای لابی با رهبران دیگر کشورها بود. حتی اگر ترامپ رفتار تحقیرآمیزی داشته باشد، ایران می‌توانست با دیدارهای جانبی با رهبران اروپایی یا عربی، منافع خود را پیش ببرد. برای مثال، حضورش به «استارت مذاکرات مستقیم در همه مسائل» منجر می‌شد، بدون اینکه به تحقیر تن دهد. این پیشنهاد، دیپلماسی را به عنوان ابزاری برای خنثی‌سازی تحقیر تبدیل می‌کند.
پاسخ قاطع اما دیپلماتیک به تحقیرها: در صورت مواجهه مستقیم، موافقان پیشنهاد می‌کنند ایران با پاسخ‌های هوشمندانه و مبتنی بر اصول، مانند تاکید بر استقلال و انتقاد از سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا، واکنش نشان می‌داد. به عقیده آنها، حضور ایران می‌توانست اجلاس را از «نمایش ترامپ» به صحنه‌ای برای به چالش کشیدن هژمونی آمریکا تبدیل کند، بدون اینکه به دام تصویرسازی‌های ترامپ بیفتد. این رویکرد، الهام‌گرفته از تجربیات گذشته، بر حفظ عزت از طریق تعامل تاکید دارد.
ابراهیم عزیزی، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در واکنش به این دیدگاه‌ها، تصریح کرد: اگر می‌خواستیم در شرم‌الشیخ حاضر شویم، باید وارد یک میدان گفت‌وگو و مذاکره یا حتی یک عکس یادگاری با رییس‌جمهور آمریکا می‌شدیم که علیه ما جنگیده است. آنهایی که می‌گویند باید در شرم‌الشیخ حاضر می‌شدیم آمریکا را نمی‌شناسند. منظور از صلحی که ترامپ می‌گوید اقدام قلدرمابانه و تحقیرآمیز است. رفتن ما نه دستاورد اقتصادی داشت و نه سیاسی. با این حال، منتقدان این دیدگاه‌ها را خوشبینانه می‌دانند و استدلال می‌کنند که حضور ما می‌توانست به مشروعیت‌بخشی به طرح ترامپ منجر شود و ایران را در معرض تحقیر قرار دهد. تحلیل‌های پس از اجلاس نشان می‌دهد که رفتار ترامپ با رهبران حاضر، مانند بی‌اعتنایی به نخست‌وزیر بریتانیا، اجلاس را به نمادی از سلطه‌گری تبدیل کرد.
تعادل میان عزت و تعامل
در نهایت، پیشنهادهای موافقان حضور ایران در شرم‌الشیخ بر دیپلماسی فعال و هوشمندانه تمرکز نداشت و عقربه‌های آنها بر خلاف سه اصل «عزت، حکمت و مصلحت» حرکت می‌کرد. این دیدگاه، در حالی که با سیاست رسمی ایران مبنی بر عدم شرکت در تضاد است، می‌تواند درسی برای اجلاس‌های آینده باشد. سیاست خارجی ایران، با تاکید بر اصول انقلاب، نشان داده که عزت ملی را بر کارهای نمایشی ترجیح می‌دهد و با توجه به تحولات سریع منطقه، نظارت بر واکنش‌های بین‌المللی ضروری است.
نظر شما