آگاه: آرش نجفی، رییس کمیسیون انرژی اتاق ایران در نشست هیات نمایندگان اتاق ایران در آخرین نشست هیات نمایندگان به ارائه گزارشی در خصوص وضعیت صنعت برق پرداخت. وی با استناد به داده‌های رسمی منتشرشده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس و ماهنامه بورس نشان داد که صنعت برق ایران در آستانه یک بحران ساختاری قرار دارد؛ بحرانی که از یک‌سو به دلیل عقب‌ماندگی در ظرفیت تولید و از سوی دیگر به‌خاطر سقوط کم‌سابقه سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولید، انتقال و توزیع برق شکل گرفته است.حداکثر توان تولید برق کشور در زمان اوج مصرف از حدود ۵۴ هزار مگاوات در سال ۱۳۹۵ به حدود ۶۲ هزار مگاوات در سال ۱۴۰۳ رسیده است.این در حالی است که هدف‌گذاری برنامه هفتم توسعه، افزایش ظرفیت تولید تا سطح بیش از ۸۷ هزار مگاوات تا سال ۱۴۰۷ را پیش‌بینی کرده است؛ به این معنا که در حال حاضر بیش از ۲۵ هزار مگاوات فاصله بین توان تولید فعلی و هدف توسعه‌ای کشور وجود دارد. بر اساس گزارش کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، در صورت تداوم وضعیت فعلی و عدم تحقق سرمایه‌گذاری لازم، کشور در سال‌های آتی با شکاف جدی بین عرضه و تقاضای برق مواجه خواهد شد؛ شکافی که می‌تواند محدودیت‌های جدیدی در صنایع بزرگ، از جمله فولاد، سیمان و پتروشیمی ایجاد کند. حجم سرمایه‌گذاری کل (در سه بخش تولید، انتقال و توزیع) که در سال ۱۳۸۷ به اوج خود یعنی ۶.۵ میلیارد دلار رسیده بود، در دهه اخیر با کاهش مداوم روبه‌رو شده و در سال‌های پایانی دهه ۱۳۹۰ و آغاز دهه ۱۴۰۰ به کمتر از ۱.۵ میلیارد دلار در سال رسیده است.
کارشناسان علت اصلی این افت سرمایه‌گذاری را ناترازی مالی شرکت‌های برق، تعرفه‌های غیراقتصادی، بدهی‌های سنگین وزارت نیرو و عدم جذابیت سرمایه‌گذاری خصوصی در این بخش عنوان می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم بخش تولید از کل سرمایه‌گذاری صنعت برق از ۳.۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۷ به کمتر از ۰.۸ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است. به گفته کارشناسان، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش تولید و انتقال برق نه تنها توان توسعه نیروگاه‌های جدید را مختل کرده، بلکه بهره‌وری نیروگاه‌های موجود نیز به دلیل فرسودگی تجهیزات و کمبود منابع مالی برای تعمیرات کاهش یافته است.
در نتیجه، رشد مصرف برق در بخش خانگی و صنعتی بدون افزایش متناسب ظرفیت تولید، باعث شده پیک مصرف در تابستان هر سال رکورد جدیدی ثبت کند، در حالی که توان تولیدی کشور تقریبا ثابت مانده است. بر اساس برآوردهای رسمی، کمبود ۱۰ هزار مگاواتی برق در فصل گرم سال موجب شده صنایع بزرگ از جمله فولاد، آلومینیوم و سیمان هر سال با توقف یا کاهش تولید مواجه شوند؛ موضوعی که به گفته فعالان صنعتی، میلیاردها دلار زیان مستقیم به اقتصاد کشور تحمیل کرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس در تحلیل خود تاکید کرده است: در شرایطی که کشور برای اجرای برنامه هفتم توسعه نیازمند رشد سالانه حدود ۵ هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاهی است، سرمایه‌گذاری واقعی در صنعت برق کمتر از یک‌سوم نیاز سالانه کشور است. در صورت تداوم این روند، تداوم تامین برق پایدار در سال‌های آتی با چالش جدی مواجه خواهد شد.
این مرکز پیشنهاد کرده است که اصلاح تعرفه‌های فروش برق به صنایع بزرگ، بازپرداخت بدهی‌های دولت به پیمانکاران و فعال‌سازی بازار سرمایه برای جذب سرمایه خصوصی به‌عنوان راهکارهای فوری در دستور کار قرار گیرد. در حالی‌که کشورهای منطقه از جمله ترکیه، قطر و امارات با اجرای پروژه‌های عظیم نیروگاهی و تجدیدپذیر در حال افزایش ظرفیت خود هستند، ایران با نرخ رشد کمتر از ۱.۵‌درصدی ظرفیت تولید برق در دهه گذشته، از برنامه‌های توسعه عقب مانده است.
کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت عدم اقدام فوری، صنعت برق ایران در پنج سال آینده با بحران ناترازی دائمی روبه‌رو خواهد شد؛ بحرانی که می‌تواند بر رشد اقتصادی، امنیت انرژی و صادرات صنعتی کشور تاثیر مستقیم بگذارد.