آگاه: کارشناسان رسانه معتقدند این پدیده، نتیجه ترکیبی از ضعف حرفه‌ای در تحریریه‌های خبری، رقابت برای سرعت و خلأ راهبرد رسانه‌ای در کشور است. در عصر شبکه‌های اجتماعی، مرز میان خبر و شایعه روزبه‌روز کمرنگ‌تر می‌شود. نمونه اخیر انتشار دو خبر جعلی درباره ایران نشان داد که فضای خبری ایران همچنان نسبت به موج «فیک‌نیوزها» آسیب‌پذیر است که در پی آن بخش قابل‌توجهی از افکار عمومی درگیر روایت‌های جعلی می‌شوند.
رقابت برای سرعت، غفلت از دقت
کارشناسان رسانه بر این باورند که در حال حاضر بعضا رقابت برای «اول بودن» در انتشار خبر، جای دقت و صحت را گرفته است. در سال‌های اخیر، در بسیاری از رسانه‌های ایرانی، راستی‌آزمایی فدای سرعت شده و بعضا رسانه‌ها می‌خواهند تنها اولین کسی باشند که خبری را منتشر می‌کنند، نه دقیق‌ترین خبر با ذکر منبع صحیح.
این وضعیت در کانال‌های تلگرامی که بعضا بدون نظارت تحریریه و سردبیر فعالیت می‌کنند، بسیار وخیم‌تر است و مرز میان «خبر» و «بازنشر هیجانی» از بین رفته است. بخش قابل توجهی از اخبار جعلی در حوزه سیاست خارجی ایران، از منابع خارجی منتشر می‌شود و بررسی صحت آنها نیازمند تسلط به زبان مبدأ و شناخت از رسانه‌های بین‌المللی است. با این حال، بسیاری از تحریریه‌ها به‌جای مراجعه به منبع اصلی، صرفا به ترجمه‌های ناقص کاربران در شبکه‌های اجتماعی اکتفا می‌کنند. همچنین، اغلب رسانه‌های ایرانی فاقد ساختار مشخصی برای‌راستی‌آزمایی هستند؛ در حالی‌که در بسیاری از رسانه‌های حرفه‌ای جهان، انتشار هر خبر خارجی باید از منابع مستقل تایید شود.
مرجعیت کم‌رنگ شده رسانه‌های رسمی
به باور کارشناسان، یکی از پیامدهای این وضعیت، کم‌رنگ‌شدن مرجعیت رسانه‌ای رسمی کشور است.
در شرایطی که خبرگزاری‌ها و رسانه‌های معتبر ایرانی می‌توانستند مرجع اصلی اخبار سیاست خارجی باشند، اکنون بسیاری از مخاطبان برای دریافت خبرهای مربوطه، به منابع غیررسمی و صفحات شخصی در شبکه‌های اجتماعی مراجعه می‌کنند. به گفته کارشناسان ارتباطات، وقتی رسانه‌های رسمی در عرصه اطلاع‌رسانی بین‌المللی فعال عمل نکنند، طبیعی است که فضای خبر در اختیار منابع غیررسمی قرار می‌گیرد. بخشی از این ضعف به دستگاه‌های مختلف کشور برمی‌گردد که تاکنون نتوانسته راهبردی مشخص برای مدیریت جریان اطلاع‌رسانی داشته باشد و سواد رسانه‌ای را در کشور نهادینه کنند.
انفعال در برابر فیک‌نیوزها
با یک بررسی اجمالی متوجه می‌شویم که متاسفانه واکنش دستگاه‌های مسئول به اخبار جعلی، عمدتا محدود به تکذیب کوتاه و انفعالی بوده است. کارشناسان معتقدند که صرفا «تکذیب» کافی نیست و دستگاه‌های مختلف باید با حضور موثرتر در رسانه‌ها و ارائه روایت‌های به‌موقع و دقیق، ابتکار عمل را در دست بگیرد. در غیر این صورت، رسانه‌های غیررسمی روایتگر سیاست خارجی ایران خواهند بود؛ اتفاقی که می‌تواند در شرایط کنونی کشور بسیار هزینه‌ساز نیز باشد.
راهکارها و ضرورت بازنگری
کارشناسان ارتباطات بر این باورند که برای بازسازی مرجعیت رسانه‌ای و مقابله با فیک‌نیوز، باید چند اقدام اساسی انجام شود:
تشکیل واحدهای راستی‌آزمایی در رسانه‌های بزرگ؛
آموزش مستمر خبرنگاران حوزه بین‌الملل در زمینه سواد رسانه‌ای؛
تدوین استراتژی رسانه‌ای فعال از سوی دستگاه‌ها از جمله وزارت خارجه برای مدیریت جریان اطلاع‌رسانی؛
تقویت همکاری میان رسانه‌های رسمی برای مقابله با انتشار اخبار تاییدنشده.
نظر شما