آگاه ـ زهرا بذرافکن- خبرنگار سرویس فرهنگی: نامگذاری این روز در کنفرانس عمومی سال ۱۹۹۹ برای کمک به تنوع زبانی و فرهنگی انجام شده است. سال ۲۰۰۸ را نیز سازمان ملل متحد به دلیل اهمیت این موضوع، سال جهانی زبان‌ها اعلام کرد. موضوع روز جهانی زبان مادری در سال جاری، آموزش چندزبانه، به عنوان ستون یادگیری و یادگیری بین نسلی است. هدف اصلی نام‌گذاری روز جهانی زبان مادری، مبارزه با یکدست‌سازی زبانی، تحمیل زبانی، حذف و تضعیف زبان‌های مادری، بومی و منطقه‌ای و تقویت و حفظ زبان‌های مختلف فارغ از تعداد صحبت کنندگان یا دایره جغرافیایی استفاده از آن است.

نابودی زبان، نابودی فرهنگ

در حدود نیمی از زبان‌های دنیا در معرض نابودی هستند که این خود همراه و به معنای مرگ مجموعه‌ای از فرهنگ، تاریخ و آداب گروهی از مردم مناطق مختلف زمین است. گویش‌های بومی و قومی ایرانی نیز با وجود آن که تا سال‌های پیش صحبت‌کنندگان بومی برای حفظ آن حتی در عرصه‌های عمومی نیز با گویش‌های خودشان صحبت می‌کردند حالا اما به کلی دستخوش تغییر و مداخله لهجه معیار شده و چه بسا که زبان فارسی نیز، چند پاره شده و در معرض نفوذ واژگان بیگانه زیادی قرار گرفته است.

باری، از گویش‌های فارسی در معرض خطر که بگذریم، زبان فارسی، زبان مادری تمام ما ایرانیان است که آن نیز همچون مشتقات گویشی و بومی‌ای که دارد در استعمال چند نسل گذشته و متاثر از تبادل‌های فرهنگی، علمی و اجتماعی رخ داده، دستخوش تغییرات و گاها از دست رفتن برخی از قواعد و دستورها در استفاده روزمره و حتی علمی و تخصصی از زبان‌ شده است.

زبان و ادب فارسی از قرن‌های سوم و چهارم هجری به تدریج تبدیل به زبان رسمی ایرانیان شده و با نام‌ها مختلفی همچون «دری»، «پارسی دری» و ... خوانده می‌شده. در مقابل زبان فارسی، زبان عربی (تازی) و پهلوی قرار داشته است. این زبان تنها در کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان عمومیت دارد اما در کشورهایی چون عراق، ترکیه، ازبکستان و پاکستان نیز زبان مورد استفاده برخی از مردم است. به علاوه، ورود واژگان متعدد از این زبان در برخی زبان‌های دیگر نظیر ترکی، هندی، اردو، ارمنی، گرجی، سواحیلی و ... قابل انکار نیست. در مجموع در حدود ۱۰۰ میلیون نفر در جهان به زبان فارسی تکلم می‌کنند. زبان فارسی در کشورهای دیگر نیز در حوزه آموزش تخصصی زمینه و بستر اصلی تدریس استادان بزرگی است که به تحقیق و پژوهش درباره این زبان اصیل مشغولند.

بازوی اصلی دیپلماسی فرهنگی

زبان فارسی برای ما ایرانیان از این جهت اهمیت دارد که اصلی‌ترین راه ایجاد گفت و گو برای جذب و اقناع دیگران است و می‌تواند بستری گفتمانی برای تبادل علمی و فرهنگی برای ما ایجاد کند. زبان، ابزار تفهیم و تفاهم میان افراد و برقراری روابط مهم در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی و ... است که بدون زبان مشترک دچار گسست می‌‍‌شود. بنابراین زبان نه فقط ساخته فرهنگ که سازنده و تداوم دهنده آن نیز هست. واژگان در هر زبان ذخیره و گنجینه‌ای از تمام سرمایه‌های فرهنگی یک جامعه را به منصه نمایش می‌گذارد. هر انسانی در هر فرهنگی با زبان ویژه خود می‌اندیشد و به این جهت، ظرف زبانی تا حدود زیادی ظرفیت فکری و اندیشه او را نیز تعیین می‌کند. 

به جهت دیپلماتیک، گسترش زبان فارسی نه فقط فرهنگ و تمدن ایرانی و زبانی ما را در جغرافیاهای دیگر می‌گستراند که باب‌های گفتمان انقلاب اسلامی را در جهانی که حاکمیتی چون آمریکا در آن تلاش می‌کند هژمونی فرهنگی و رسانه‌ای خود را برقرار کند، باز می‌کند و دعوتی برای گفت و گو بر بستر فرهنگ و اندیشه ما است. این مهم از طریق پیوند زبان فارسی با فرهنگ اسلامی در لایه‌های عمیق زیرین است که مخاطب و زبان‌آموز را از سطحی‌ترین لایه‌ها به عمیق‌ترین آن‌ها متمایل و هدایت می‌کند.

چالش جهانی شدن برای زبان

یکی از جدی‌ترین چالش‌های مقابل فرایند تداوم زبان فارسی، موضوع جهانی شدن و پیروی فارسی زبانان که حالا همگی کاربران فعال رسانه‌های نوین جهانی‌ شده‌اند، است. فرایند جهانی شدن گرچه از یک سو سکو و بستری برای ایجاد گفت و گوی فرهنگی از سمت ما ایجاد می‌کند، از سوی دیگر به همان میزان زبان ما را در معرض نفوذ و آسیب دیگر فرهنگ‌ها و ورود واژگان خارجی به بدنه آن قرار می‌دهد. بنابراین حالا در این دهکده جهانی ما نگهبانان و تنها کسانی هستیم که می‌تواند از زبان فارسی صیانت کند. گرچه که پذیرای فرهنگ‌های مختلف برای تبادل و دیپلماسی فرهنگی هستیم، با این وجود نیاز داریم سلاح زبان را برای حیات و تداوم ساختار و ساختمان اصلی فرهنگی‌مان حفظ کنیم.

مقام معظم رهبری نیز پیش از این در این خصوص در جمع نخبگان جوان فرمودند که باید به جایی برسیم که دیگر تمدن‌ها محتاج به دانش ما باشند و برای دستیابی به آن زبان ما را یاد بگیرند تا به آن دست پیدا کنند.

در نهایت، اختصاص جهانی روزی به نام زبان مادری، فرصتی است تا در آن به یاد آوریم که ما اگرچه کاربران و مخاطبان فعال جهانی گسترده و در عین حال کوچک به نام دهکده جهانی با ساکنانی از سرتاسر این کره خاکی هستیم اما از یاد نبریم که ریشه در فرهنگی داریم که تنها بازوی نگهدارنده‌اش همین زبان آن برای ریشه دواندن در عرصه‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی، علمی و سیاسی در جهان است.