آگاه: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی ضمن تحلیل ابعاد مختلف این موضوع، نکات مهمی را درباره ریشه‌های شکل‌گیری چنین تحولی در دنیا و سمت‌وسوی حرکت آن در آینده مطرح کرده‌اند. ایشان این تحول مهم را با کلیدواژه‌هایی چون: تغییر هندسه عالم، نظم جدید و تحول جهانی و... صورت‌بندی و تبیین کرده‌اند. در ادامه این یادداشت، براساس بیانات رهبر انقلاب، نگاه ایشان به جوانب گوناگون این موضوع را بررسی و تحلیل می‌کنیم.
یکم: از نظام دوقطبی به نظام تک‌قطبی
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ریشه شکل‌گیری نظم فعلی جهانی را تحولات ناشی از جنگ جهانی اول و دوم می‌دانند: «بعد از جنگ اول جهانی، یک نظم جدیدی در عالم و بخصوص در منطقه ما به‌وجود آمد... و بعد از جنگ دوم جهانی این نظم جهانی استقرار پیدا کرد و مدیریت عالم به شکل خاصی درآمد. غرب در واقع، چه به‌شکل نظام سوسیالیستی و چه به‌شکل نظام لیبرالیستی - که هر دو غربی بودند - حاکم بر مدیریت جهان شد.» ۱۳/۰۶/۱۳۹۳
از نگاه ایشان «نظام سلطه» ویژگی بارزِ این نظم کلان سیاسی است. در واقع، دو قدرت حاکم بر دنیا یعنی آمریکا و شوروی، علی‌رغم همه اختلافات و کشمکش‌ها در مسئله حفظ این نظام مبتنی بر مناسبات سلطه‌گرایانه با یکدیگر همگرا بودند: «یک روز در دنیا، دو قطب و دو قدرت، سررشته مسائل دنیا را در دست داشتند. یکی قدرت غرب به سرپرستی آمریکا و یکی هم قدرت شرق و نظام کمونیستی و بلوک سوسیالیستی دنیا به رهبری شوروی سابق بود که دنیا را بین خود تقسیم می‌کردند.» ۱۷/۰۳/۱۳۷۳ «[نظام سلطه] یک هنجار جاافتاده جهانی بود. تقسیم کرده بودند دنیا را.» ۲۹/۱۱/۱۳۹۹ در واقع «مدیریت جهان در اختیار اینها قرار گرفت. آسیا و آفریقا و آمریکای لاتین و مناطق گوناگون دنیا تحت نفوذ و هیمنه و اراده اینها در طول این ۷۰سال حرکت کردند.» ۱۳/۰۶/۱۳۹۳
اما نقطه مهم تحولاتِ درونِ این نظم سیاسی مربوط به ماجرای فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی می‌شود. درحقیقت با فروپاشیِ رأس اردوگاه کمونیستی، نظامی تک‌قطبی به سود دولت آمریکا شکل گرفت؛ موضوعی که از زبان رییس‌جمهوری وقت آمریکا با عنوان «نظم جدید جهانی» نامگذاری شد: «بعد از فروپاشی اردوگاه کمونیسم، رییس‌جمهوری وقت آمریکا نظم نوین جهانی را اعلام کرد... دنیای تک‌قطبی؛ نظم نوین جهانی با یک قدرت واحد و مسلط بر همه عالم... هدف، گسترش سلطه نظامی و به دنبال آن، سلطه سیاسی و اقتصادی است.» ۲۷/۱۲/۱۳۸۰
دوم: انقلاب اسلامی و نفی نظام سلطه
دامنه تاثیرات انقلاب اسلامی بسیار فراتر از مرزهای ایران بود. در واقع انقلاب اسلامی ایران یک «نه» بزرگ به مناسباتی بود که می‌خواست دنیا را براساس دوگانه «سلطه‌گر» و «سلطه‌پذیر» مدیریت کند: «دنیا عادت کرد به تقسیم میان سلطه‌گر و سلطه‌پذیر... انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی آمد و این خط‌کشی باطل و این نظام غلط را در هم شکست.» ۰۱/۰۱/۱۳۸۷ «حرکت اسلامی و انقلاب اسلامی یک تکانه شدید در نظام سلطه ایجاد کرد.» ۳۱/۰۵/۱۳۹۵ درحقیقت نفی اساس این نظم جهانی کار بزرگ ملت ایران در صحنه تحولات بین‌المللی بود: «ملت ایران کار بزرگی انجام داد؛ کار عظیمی انجام داد... در این دنیا یک موجودی، یک هویتی سر بلند کرد که صریحا، بدون ملاحظه، با شجاعت کامل این حرکت غلط عالم را - که حرکت سلطه‌گری است و ما از آن تعبیر می‌کنیم به نظام سلطه - نفی کرد؛ این کار ملت ایران است. ملت ایران نظام سلطه را که مبتنی بر سلطه‌گر و سلطه‌پذیر است، نفی کرد.» ۲۷/۱۱/۱۳۹۳
سوم: حرکت از نظام تک‌قطبی به نظام چندوجهی
با گذشت زمان، تحولات جهانی پس از وقوع انقلاب اسلامی روندهای جدیدی را تجربه کرده و می‌کند. رهبر انقلاب از بیش از یک دهه قبل نشانه‌ها و شواهد این تغییرات بنیادین و کلان در نظم سیاسی عالم را موردتوجه قرار داده و با مفاهیمی چون تغییر هندسه عالم و پیچ تاریخی درباره آن سخن گفته‌اند. از جمله ایشان در سال۹۱ طی بیاناتی از تغییر نظام تک‌قطبی به نظام چندوجهی سخن گفتند: «ما شاهد شکست سیاست‌های دوران جنگ سرد و نیز یک‌جانبه‌گرایی پس از آن بوده‌ایم. جهان با عبرت‌آموزی از این تجربه تاریخی، درحال گذار به نظام بین‌المللی جدیدی است... خوشبختانه چشم‌انداز تحولات جهانی، نویدبخش یک نظام چندوجهی است که در آن، قطب‌های سنتی قدرت جای خود را به مجموعه‌ای از کشورها و فرهنگ‌ها و تمدن‌های متنوع و با خاستگاه‌های گوناگون اقتصادی و اجتماعی و سیاسی می‌دهند.» ۰۹/۰۶/۱۳۹۱ از نگاه ایشان، توجه به معنویت و استمداد از قدرت لایزال الهی ویژگی مهم «دوران جدید عالم» است: «دوران جدیدی در همه عالم دارد آغاز می‌شود. نشانه بزرگ و واضح این دوران عبارت است از توجه به خدای متعال و استمداد از قدرت لایزال الهی و تکیه به وحی. بشریت از مکاتب و ایدئولوژی‌های مادی عبور کرده است.» ۱۰/۱۱/۱۳۹۰
چهارم: از افول آمریکا تا ظهور قدرت‌های جدید
امروز و با سرعت گرفتن تحولات بین‌المللی و تغییرات محسوس و عیان در موازنه قوای جهانی، رهبر انقلاب به‌صراحت تاکید می‌کنند که «جهان در آستانه یک نظم جدید است؛ یک نظم بین‌المللی جدید در پیش است.» ۰۶/۰۲/۱۴۰۱
از نگاه ایشان، نظم جدید جهانی واجد برخی خصوصیات مهم است. ازجمله مهم‌ترین ویژگی‌های این نظم سیاسی جدید «افول قدرت آمریکا» است: «امروز، آمریکا قدرت مسلط جهان نیست؛ بسیاری از تحلیلگران سیاسی دنیا معتقدند که آمریکا دارد رو به افول می‌رود، ذره‌ذره دارد آب می‌شود.» ۱۱/۰۸/۱۴۰۱ «ضعیف شدن قدرت‌های استکباری دنیا؛ این یکی از خطوط اصلی تحولی است که دارد اتفاق می‌افتد. قدرت استکباری آمریکا ضعیف شده است.» ۲۲/۰۶/۱۴۰۲ موضوعی که از سوی برخی متفکران و تحلیلگران آمریکایی نیز مورد توجه قرار گرفته است: «بعضی از خود آمریکایی‌ها گفته‌اند، بعضی‌ها می‌گویند «افول موریانه‌وار» -خود نهادهای درون آمریکا این را می‌گویند- هم در عرصه اقتصادی این‌جور است، هم در عرصه اجتماعی این‌جور است، هم در عرصه سیاسی این‌جور است.» ۱۴/۰۳/۱۳۹۸
از سوی دیگر، ظهور قدرت‌های جدید و انتقال قدرت از غرب به شرق عالم به‌موازات افول قدرت نرم و سخت آمریکا، یکی دیگر از خصوصیات این تحول در نظم جهانی است: یکی دیگر از خطوط اصلی این تحول، برآمدن قدرت‌های جدید منطقه‌ای و جهانی است؛ «قدرت‌های جدیدی دارند به وجود می‌آیند که یا قدرت‌های منطقه‌ای‌اند یا قدرت‌های جهانی‌اند؛ خب [این] تحول است.» ۲۰/۰۶/۱۴۰۲ «انتقال قدرت سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و حتی علمی، از غرب به آسیا... آسیا خواهد شد مرکز دانش، مرکز اقتصاد، مرکز قدرت سیاسی، مرکز قدرت نظامی؛ ما در آسیاییم.» ۱۱/۰۸/۱۴۰۱
یکی دیگر از خطوط اصلی این نظم جدید جهانی، قدرت‌یابی و گسترش هرچه بیشتر فکر و جبهه مقاومت است. موضوعی که با تحولات ناشی از «طوفان الاقصی» و «شکست غیرقابل ترمیم» ناشی از آن برای اردوگاه غرب و صهیونیسم امروز واضح‌تر و عیان‌تر شده است: «فکر مقاومت و جبهه مقاومت در مقابل زورگویی گسترش خواهد یافت که مبتکرش جمهوری اسلامی است.» ۱۱/۰۸/۱۴۰۱
پنجم: ایران و نقش‌آفرینی در نظم جدید عالم
مسئله مهم در این میان اما این است که صیانت از منافع ملی و تلاش برای شکل‌گیری «ایران قوی» در بستر تحولات جدید جهانی نیازمند فهم درست از تحول، هوشیاری و نقش‌آفرینی جدی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در این نظم جدید است: «اگر فرض کنیم که این حدس ما حدس درستی باشد و دنیا در آستانه یک نظم جدید باشد، آن وقت همه کشورها ازجمله کشور ایران اسلامیِ ما وظیفه دارد جوری در این نظم جدید حضور پیدا کند ــ حضور سخت‌افزاری و حضور نرم‌افزاری ــ که بتواند امنیت کشور را و منافع کشور را و ملت را تامین کند، در حاشیه نماند، عقب نماند.» ۰۶/۰۲/۱۴۰۱
کلام پایانی اینکه «تدریجا این حالت تسلطی که استکبار جهانی بر کشورها و بر ملت‌ها و بر مناطق گوناگون داشته، دارد تغییر می‌کند... وضع جدیدی پیش خواهد آمد، دنیای جدیدی به وجود خواهد آمد... مطمئنیم که به‌تدریج در طول سال‌ها دنیای جدیدی دارد تشکیل می‌شود.» ۲۲/۰۷/۱۴۰۱
نظر شما