آگاه: تالاب‌ها یکی از مهم‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی در حفظ تعادل زیست‌محیطی و تامین منابع آب شیرین هستند. ایران با برخورداری از تالاب‌های متعدد و ارزشمند، سهم قابل‌توجهی در تنوع زیستی منطقه دارد. اما براساس گزارش‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، حدود ۴۲درصد از مساحت تالاب‌های کشور دچار خشکی شده است. برخی از تالاب‌های برجسته کشور مانند گاوخونی، هامون، هورالعظیم و شادگان بیشترین آسیب‌ها را تجربه کرده‌اند. این وضعیت نه‌تنها بر اکوسیستم‌های محلی بلکه بر سلامت و رفاه جوامع انسانی تاثیر مستقیم گذاشته است.
دلایل اصلی خشک شدن تالاب‌ها
تغییرات اقلیمی مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلیل خشک شدن تالاب‌ها به‌شمار می‌رود. افزایش دما و کاهش بارش‌ها در دهه‌های اخیر تاثیر مستقیمی بر کاهش منابع آبی تالاب‌ها داشته است. تغییر الگوی بارش و وقوع خشکسالی‌های مکرر موجب کاهش جریان ورودی آب به تالاب‌ها شده است اما نمی‌توان از کنار نقش عوامل انسانی در ازبین‌رفتن تالاب‌ها به‌سادگی گذشت. احداث سدهای متعدد روی رودخانه‌های منتهی به تالاب‌ها جریان طبیعی آب را مختل کرده است. برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی برای کشاورزی و صنعت نیز منجر به افت سطح آب تالاب‌ها شده است. کشاورزی بی‌رویه و استفاده از روش‌های آبیاری سنتی فشار زیادی بر منابع آب وارد کرده و این در کنار توسعه مناطق شهری و صنعتی در اطراف تالاب‌ها به تخریب زیستگاه‌های طبیعی منجر شده است.
اثرات زیست‌محیطی خشک شدن تالاب‌ها
یکی از جدی‌ترین پیامدهای خشک شدن تالاب‌ها، تبدیل بسترهای خشک آنها به کانون‌های گردوغبار و طوفان‌های نمکی است. این مسئله کیفیت هوا را کاهش داده و خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی را در مناطق اطراف افزایش داده است.
از سوی دیگر، تالاب‌ها زیست‌گاه بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری هستند. با خشک‌شدن این اکوسیستم‌ها پرندگان مهاجر دیگر توانایی استفاده از این تالاب‌ها را به‌عنوان ایستگاه استراحت یا تغذیه ندارند و گونه‌های آبزی، ازجمله ماهیان و دوزیستان، به‌طور کامل از بین رفته‌اند. اما این در شرایطی است که بسیاری از جوامع محلی به کشاورزی، دامداری و ماهیگیری وابسته بودند و خشک‌شدن تالاب‌ها آنها را با مشکلات اقتصادی و اجتماعی روبه‌رو کرده است. خشک‌شدن تالاب‌ها دسترسی به منابع آب شیرین را کاهش داده و مهاجرت اجباری را افزایش داده است. تالاب‌ها نقش مهمی در تعدیل دما و حفظ رطوبت محیط دارند. خشک‌شدن آنها موجب افزایش دمای مناطق اطراف، کاهش رطوبت و افزایش خشکی خاک شده است.
خشک شدن تالاب‌ها ،فاجعه زیست‌محیطی
رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه باید با فعالیت‌های نرم‌افزاری و مشارکت جوامع محلی، تالاب‌ها را از خطر خشک‌شدن نجات دهیم، می‌گوید: در دهه‌های گذشته، حقابه‌های زیست‌محیطی یا سهم طبیعی به بیشتر تالاب‌ها ازجمله پریشان، شادگان، هامون، جازموریان و حتی دریاچه ارومیه داده نشده است و ۴۲درصد از مساحت این تالاب‌ها با شدت بیشتر یا کمتر در معرض خشکی قرار گرفت. شینا انصاری با اشاره به اینکه اولویت این سازمان، حفاظت از محیط‌زیست است، ادامه می‌دهد: ما برای احیای تالاب‌ها برنامه‌هایی مدیریتی داریم؛ به‌عنوان‌مثال، حدود ۱۱سال پیش با تشکیل ستاد دریاچه ارومیه یک‌سری اقدامات سخت‌افزاری برای احیای آن انجام شد و حال باید در این مقطع هم برای دریاچه ارومیه و هم برای سایر تالاب‌ها، روی اقدامات نرم‌افزاری تمرکز کنیم. وی با اشاره به آموزش جوامع محلی برای حفظ تالاب‌ها می‌گوید: اگر بتوانیم ذی‌نفعان جوامع محلی را با یک رویکرد زیست‌بومی در منافع تالاب‌ها دخیل کنیم، خود این عزیزان به حفاظت تالاب و احیای تالاب کمک می‌کنند.
رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست میافزاید: ما در همکاری بین‌المللی با «یوان‌دی‌پی» طرحی را با رویکرد مدیریت زیست‌بومی تالاب‌ها آغاز می‌کنیم تا فعالیت‌های نرم‌افزاری در حوزه جوامع تالابی را افزایش دهیم. در این طرح به‌دنبال ترویج معیشت جایگزین در اطراف تالاب‌ها هستیم تا با الگوی کشت سازگار با آن منطقه کشاورزی پایدار داشته باشیم. همچنین نهاده‌های شیمیایی مثل آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی که به‌نوعی موجب آلودگی تالاب می‌شود و حیات تنوع زیستی تالاب را در معرض خطر قرار می‌دهد، کاهش دهیم.
تیموری، رییس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز تاکید می‌کند: سالانه ۱۰۰میلیون هکتار از عرصه‌های طبیعی جهان به بیابان تبدیل می‌شود که سهم ایران از این میزان، یک‌میلیون هکتار است و براین اساس ۴۲درصد تالاب‌های کشور خشک شده و این موضوع بستری برای تولید گرد و غبار را فراهم آورده است.
علیرضا شریعتی، معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز می‌گوید: یکی از چالش‌های بزرگ ما در مقابله با خشک‌شدن تالاب‌ها، تامین حقابه موردنیاز آنهاست. در بسیاری از موارد، پروژه‌های سدسازی و توسعه کشاورزی بدون درنظرگرفتن نیازهای زیست‌محیطی انجام شده است. ما به همکاری نزدیک‌تر بین دستگاه‌ها و نهادهای دولتی نیاز داریم تا تالاب‌ها را احیا کنیم. این در حالی است که فاطمه مرادی، مدیرکل منابع طبیعی استان خوزستان بر این باور است که استان خوزستان به‌دلیل وجود تالاب‌هایی مانند هورالعظیم و شادگان، بیشترین تاثیر را از خشک‌شدن این اکوسیستم‌ها تجربه کرده است.
او تاکید می‌کند در تلاش هستیم تا با اجرای پروژه‌های احیا و تخصیص منابع آبی، این تالاب‌ها را به حالت طبیعی بازگردانیم اما محدودیت‌های بودجه و اختلاف‌نظرها میان نهادها کار را دشوار کرده است. سعید کریمی، مدیر پژوهش‌های اقلیمی نیز درمورد خشک‌شدن تالاب‌ها می‌گوید: خشک‌شدن تالاب‌ها نه‌تنها یک مسئله زیست‌محیطی بلکه یک بحران انسانی است. دولت باید رویکردی جامع برای مدیریت منابع آب و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی اتخاذ کند. برنامه‌های احیای تالاب‌ها باید به‌صورت اولویت‌دار و در سطح ملی اجرا شوند.
پیامدهایی فراتر از مرزهای محلی
مهدی نیک‌پور، کارشناس محیط‌زیست به «آگاه» توضیح می‌دهد که خشک شدن تالاب‌ها پیامدهایی فراتر از مرزهای محلی دارد. این مسئله بر تغییرات اقلیمی، تولید گردوغبار و حتی امنیت غذایی کشور تاثیرگذار است. برای جلوگیری از بحران، احیای تالاب‌ها باید در اولویت برنامه‌های ملی قرار گیرد. او بر این باور است که یکی از دلایل اصلی این بحران، نبود مدیریت صحیح منابع آبی است. کاهش مصرف آب در کشاورزی و استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند نقش موثری در بهبود وضعیت داشته باشد. نیک‌پور تصریح می‌کند که اولویت‌بندی تامین آب تالاب‌ها از رودخانه‌ها و منابع زیرزمینی، توسعه سیستم‌های آبیاری مدرن و کاهش هدررفت آب در کشاورزی و جلوگیری از برداشت غیرمجاز آب می‌تواند در به تاخیر انداختن خشک شدن تالاب‌ها کمک کند. به اعتقاد این کارشناس محیط‌زیست، اجرای پروژه‌های احیای زیست‌محیطی، استفاده از فناوری‌های نوین برای بازگرداندن آب به تالاب‌ها، اطلاع‌رسانی و افزایش آگاهی جوامع محلی درباره اهمیت تالاب‌ها و نقش آنها در زندگی انسان‌ها، آموزش کشاورزان درباره روش‌های کشت کم‌آب‌برو پایش مستمر وضعیت تالاب‌ها و اعمال قوانین سختگیرانه برای حفاظت از آنها می‌تواند شرایط را تا حدودی کنترل کند.به اعتقاد او، خشک‌شدن ۴۲درصد از تالاب‌های ایران یک بحران زیست‌محیطی و اجتماعی جدی است که تاثیرات آن به مناطق وسیع‌تری از کشور سرایت کرده است. برای مقابله با این بحران، اقدامات فوری و هماهنگ در سطوح ملی و محلی ضروری است. احیای تالاب‌ها نه‌تنها برای حفظ تنوع زیستی بلکه برای تضمین سلامت و رفاه جوامع انسانی وابسته به آنها حیاتی است.
۱۲ روز یک‌بار تالاب‌های ایران دچار حریق می‌شوند
۷۰ درصد از تالاب‌های کشور در معرض خطر نابودی هستند
۴۲ درصد از مساحت تالاب‌های کشور دچار خشکی شده است
تالاب‌هایی که نابود شد
نظر شما