آگاه: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در پیامی در توصیف او که مسئولیت‌های حساس و مهم در نظام جمهوری اسلامی ایران ازجمله ریاست دولت سازندگی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رییس مجلس خبرگان رهبری را برعهده داشت، آورده بودند: «هوش وافر و صمیمیت کم‌نظیر او در آن سال‌ها، تکیه‌گاه مطمئنی برای همه کسانی که با وی همکار بودند به‌ویژه برای اینجانب به شمار می‌آمد. اختلاف‌نظرها و اجتهادهای متفاوت در برهه‌هایی از این دوران طولانی هرگز نتوانست پیوند رفاقتی را که سرآغاز آن در بین‌الحرمین کربلای معلّی بود به‌کلی بگسلد و وسوسه خناسانی که در سال‌های اخیر با شدت و جدیت در پی بهره‌برداری از این تفاوت‌های نظری بودند، در محبت شخصی عمیق او نسبت‌به این حقیر خلل وارد آورد.»
فرزندان سیاسی هاشمی در حزب کارگزاران سازندگی
هاشمی رفسنجانی از مهم‌ترین چهره‌های کادرساز در تاریخ جمهوری اسلامی است و افرادی را از هر دو جناح وارد جریان مدیریت کشور کرد. یاران سیاسی او در زمان حضورش در پاستور تشکیلات سیاسی به نام حزب کارگزاران سازندگی را تشکیل دادند که امروز یکی از احزاب مهم در جریان اصلاحات که به بال راست این جریان معروف است، کارگزارانی‌ها هستند.
حزبی منشعب از جناح راست سنتی که ازسوی ۱۶نفر از اعضای هیات دولت مرحوم اکبر هاشمی رفسنجانی، در آذر ۱۳۷۴ شمسی آغازبه‌کار کرد؛ حزبی که درست ۵۱روز مانده به انتخابات مجلس پنجم طی بیانیه‌ای اعلام موجودیت کرد. در واقع اعضای این حزب کسانی بودند که ذیل جریان اسلامی منبعث از حرکت انقلاب اسلامی اعم از به‌اصطلاح چپ و راست اسلامی فعالیت می‌کردند و بعد از پایان جنگ تحمیلی و ناکارآمدی ایده‌های اقتصادی چپ‌گرایانه و همچنین فروپاشی نظام سوسیالیستی در قالب مدیران تکنوکرات شکل گرفتند.
اکنون که در سالگرد درگذشت رییس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام به سر می‌بریم، بر آن شدیم تا تحرکات و کنش و واکنش‌های تکنوکرات‌ها فرزندان سیاسی هاشمی رفسنجانی را در صحنه سیاسی کشور، پس از درگذشت او به‌عنوان پدر معنویشان بررسی کنیم.
کارگزاران اولین فِعل سیاسی خود را بعد از درگذشت هاشمی رفسنجانی در انتخابات سال۹۶ (دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری) صرف کردند؛ در آن مقطع، کارگزارانی‌ها هرچند یک نیروی بسیار نزدیک به خود یعنی «اسحاق جهانگیری» از چهره‌های تاثیرگذار و بانفوذ در حزب را به‌عنوان نامزد در میدان رقابت داشتند اما می‌دانستند او نقش نامزد پوششی را ایفا می‌کند، به همین جهت دوباره و برای دومین‌بار از کاندیداتوری حسن روحانی حمایت کردند.
جهانگیری کیست؟
در کارنامه اجرایی او، نماینده ادوار دوم و سوم مجلس (۶۳ تا ۷۱)، استاندار اصفهان (۷۱ تا ۷۶) وزیر معادن و فلزات (۷۶ تا ۷۹) وزیر صنایع و معادن (۷۹ تا ۸۴)، معاون‌اول رییس‌جمهوری (۹۲ تا ۱۴۰۰) دیده می‌شود.
هم‌استانی هاشمی رفسنجانی فعالیت خود را از استان کرمان با حضور در جهاد سازندگی آغاز کرد و پس از آن به‌عنوان نماینده جیرفت راهی مجلس شد. پس از اینکه مجلس سوم به پایان رسید، در دولت هاشمی به استانداری اصفهان رسید و نزدیک به ۶سال در این پست حضور داشت تا دولت اصلاحات روی کار آمد. در دولت خاتمی، ارتقای جایگاه یافت و هشت سال وزیر بود. (سه سال وزیر معادن و فلزات، پنج سال وزیر صنایع و معادن) اما با روی‌کارآمدن دولت احمدی‌نژاد، او نیز وارد دوران سکوت کاری شد تا اینکه انتخابات ریاست‌جمهوری سال۹۲ از راه رسید و جهانگیری که رییس ستاد انتخاباتی هاشمی بود، با آغازبه‌کار روحانی، هشت‌سال معاون اول دولت شد. در همان دورانی که معاون‌اول بود، در سال۹۶ کاندیدای ریاست‌جمهوری شد و در آستانه انتخابات به نفع حسن روحانی از حضور در انتخابات کناره‌گیری کرد اما در انتخابات‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۳ ازسوی شورای نگهبان ردصلاحیت شد. او پس از پایان کار دولت دوازدهم، هیچ سمتی را در اختیار ندارد. او دیگر در حلقه شورای مرکزی حزب قرار ندارد اما در سال۱۴۰۲ با رأی اعضای کنگره، به‌عنوان عضو شورای مشورتی کارگزاران برگزیده شد و در اتاق فکر به رفقای سیاسی‌اش مشورت می‌دهد.
تفاوت کارگزاران با لیبرال‌های اصلاح‌طلب
کارگزاران سازندگی که خودشان را تکنوکرات و فن‌سالار می‌خوانند، قائل به آن هستند که مسلمان لیبرال‌دموکرات هستند و بر احیای ایران‌گرایی نه معنای شوونیستی آن تاکید کرده و تصریح دارند.
این حزب اما در مجموعه جریان اصلاحات و در شرایط فعلی دارای زاویه‌هایی هم ازلحاظ گفتمانی و هم ازلحاظ راهبردی با قطب دیگر جریان اصلاحات یعنی حزب اتحاد ملت دارد. کارگزارانی‌ها برخلاف اتحادملتی‌ها به بهبود شرایط در داخل ساختار اعتقاد داشته و وجود مشکلات را نه از ساختار، بلکه از عاملان و حاملان ساختار (مدیران) و درنهایت وجود برخی راهبردها و سیاست‌های حاکمیت می‌دانند.
به‌طوری‌که در انتخابات‌های ۹۸ و ۱۴۰۰ که کارگزاران بر تشکیل جبهه جمهور تاکید و حضور در انتخابات را توصیه کردند، این اتحادملتی‌ها بودند که این دیدگاه را بایکوت و تلاش کردند جبهه اصلاحات را به عدم ارائه لیست با برند اصلاح‌طلبی و عدم‌حمایت از کاندیدایی خاص در انتخابات۱۴۰۰ ترغیب کنند. بااین‌حال تکنوکرات‌ها در انتخابات «سیزدهم جمهور» به‌صورت رسمی از کاندیداتوری «عبدالناصر همتی» که او هم از نیروهای نزدیک به این حزب محسوب می‌شود، حمایت و ارگان رسمی آنها یعنی روزنامه سازندگی به تبلیغ دیدگاه‌ها و برنامه‌های نامزد کارگزاران پرداخت. فهرست این حزب نیز در انتخابات مجلس یازدهم از نام و عکس آن مرحوم استفاده کرد اما این‌بار بخت با آنان یار نبود و نتوانستند نامزدهایشان را روانه پاستور و بهارستان کنند.
چهار سال بعد، تقویم سیاسی به انتخابات مجلس دوازدهم رسید و باز شاهد اختلاف بین تکنوکرات‌ها با لیبرال‌ها بودیم. یک طرف به‌دنبال صندوق رأی بود و طرف دیگر حضور در پای صندوق رأی را به‌صلاح نمی‌دانست. بااین‌حال، کارگزارانی‌ها نشست‌های خود را با کنشگران و چهره‌های سیاسی دنبال می‌کرد تا نحوه حضورش در انتخابات مجلس مشخص شود، در همین راستا، اوایل مهر سال گذشته، اعضای کمیته سیاسی حزب کارگزاران با حجت‌الاسلام حسن روحانی، رییس‌جمهور اسبق در دفتر وی دیدار داشتند. مجله آگاهی نو که مدیریت آن را محمد قوچانی، عضو شورای مرکزی کارگزاران برعهده دارد، جزئیاتی از دیدار اخیر کارگزاران با روحانی را بازگو کرد. در این دیدار، محسن هاشمی، رییس شورای مرکزی این حزب از روحانی خواست که جبهه اصلاحات را از انفعال خارج کند. فرزند آیت‌الله ضمن انتقاد از بزرگان جریان اصلاح‌طلبی به روحانی گفته است که فقط حلقه خاصی میان او، خاتمی، ناطق‌نوری و اسحاق جهانگیری برپا شده که خروجی خاصی ندارد.
ابتکارعمل سران اصلاحات
هاشمی از تفوق طیف منفعل جریان اصلاحات بر طیف فعال گفته و متذکر شده است: «تا زمانی که شما سران ابتکارعملی نداشته باشید، تحولی رخ نمی‌دهد؛ ابتکاری مانند سال۱۳۹۲ که آقای هاشمی به آقای خاتمی پیشنهاد نامزدی کرد که یا رییس‌جمهور می‌شد یا رییس‌جمهورساز اما آقای خاتمی از این کار خودداری کرد و آقای هاشمی خود این مسئولیت را برعهده گرفت.»
انتقاد صریح رییس شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی از انفعال بزرگان اصلاحات در انتخابات نشان می‌داد، سایه اختلاف بین تکنوکرات‌ها و رادیکالیسم چپ سنگینی می‌کرد اما درنهایت دوئل انتخاباتی تکنوکرات‌ها و رادیکالیسم چپ در سال۱۴۰۳ پایان یافت و هم فرزندان سیاسی هاشمی‌رفسنجانی و هم یاران محمد خاتمی، هر دو در پای صندوق رأی حاضر شدند و در انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری به پزشکیان رأی دادند. در دوره «پساانتخابات» هم پای کارگزاران به پاستور و فاطمی باز شد. حزب کارگزاران ۲۸آبان با رییس دولت وفاق ملی دیدار کرد. در این دیدار که محسن و فائزه هاشمی نیز حضور داشتند، حسن مرعشی پیشنهاد داد تا این حزب در جایگاه رصد، دیده‌بانی و مشاوره، با تهیه گزارش‌های فصلی بتواند به موفقیت هرچه بیشتر و بهتر دولت کمک کند.
کارگزاران می‌خواهد زنده بماند
کار به اینجا ختم نشد و دبیرکل کارگزاران شنبه ۱۵دی ۱۴۰۳ در دیدار معاون سیاسی وزارت کشور با دبیران کل احزاب اصلاح‌طلب پیشنهاد دیگری روی میز دولتی‌ها گذاشت و گفت: اگر قصد دارید برای سیاست داخلی کشور کار قابل‌توجهی در دولت انجام دهید که گام بزرگی را در سازمان سیاسی کشور به وجود بیاورید، پیشنهاد می‌کنم با تهیه یک لایحه، قانون احزاب را اصلاح کنید. به‌هرحال حزب کارگزاران سازندگی پس از ارتحال پدر معنوی خودشان با فراز و فرودهای زیادی همراه بود اما آنچه مشخص است اینکه، تکنوکرات‌ها می‌خواهند در فضای سیاسی کشور زنده بمانند؛ از این رو در انتخابات که بهار احزاب شناخته می‌شود حضوری فعال دارند و میدان را واگذار نخواهند کرد؛ حال باید نظاره‌گر بود و دید کارگزارانی‌ها برای انتخابات آینده چه برنامه‌ای دارند؟
نظر شما