آگاه: شهریور پارسال سمیه رفیعی، نماینده مجلس شورای اسلامی در جایگاه رییس فراکسیون محیط‌زیست مجلس گفت: «۴۵درصد از ناوگان حمل‌ونقل کشور فرسوده است. براساس آمارها، از ۳۸میلیون وسیله نقلیه کشور حدود ۱۷میلیون معادل ۴۵درصد فرسوده است. همچنین از ۱۲میلیون موتورسیکلت درحال حرکت ۱۱میلیون دستگاه فرسوده هستند. در حوزه ناوگان عمومی کشور نیز ۸۰درصد خودروهای این ناوگان فرسوده است.»
این آمار نشان می‌دهد ناوگان حمل‌ونقل در حال فرسوده‌تر شدن است و روی نوسازی را به خود نمی‌بیند؛ موضوعی که گاه میان انتقادهای نمایندگان مجلس به گوش می‌رسد. مانند روح‌الله ایزدخواه که سال گذشته گفته بود: فرآیند اسقاط وسایل‌نقلیه فرسوده از سال۱۳۸۵ شروع شد اما از آن سال تاکنون تنها دومیلیون دستگاه نوسازی شده است. به گفته او، از مجموع وسایل نقلیه موجود در کشورمان، حدود ۵/۱۱میلیون دستگاه، در سن فرسودگی قرار دارند که از این تعداد ۹میلیون دستگاه موتورسیکلت‌ها هستند. او هشدار داده بود که: «اگر با همین فرمان ادامه دهیم تا سال۱۴۰۴ تعداد خودروهایی فرسوده به حدود چهار میلیون دستگاه می‌رسد.» شاید این آمار عجیبی به نظر برسد ولی وقتی مهدی اسلام‌پناه، رییس سازمان ملی استاندارد ایران گفت «در تهران بیش از سه‌میلیون خودروی فرسوده تردد می‌کنند»، رسیدن به این آمار وحشتناک دور از ذهن به نظر نمی‌رسد.
پسرفت در نوسازی
هر قدر تاریخ را عقب می‌رویم، مشاهده می‌شود آمار خودروهای فرسوده کمتر بوده است و این یعنی پسرفت ما در نوسازی این وسایل نقلیه؛ به‌عنوان‌مثال سال۱۴۰۱ سردار هادیانفر، رییس وقت پلیس راهنمایی و رانندگی کشور اعلام کرد: ۳۵درصد از ناوگان خودرویی فرسوده است. شاید آن زمان این آمار چندان به چشم نیامد ولی این مسئول راهور افزایش روند فرسودگی را چنین هشدار داده بود: «ورود خودرو به ناوگان حمل‌ونقل در مقابل خروج ناوگان فرسوده قابل مقایسه نیست و می‌توان گفت اصلا اسقاطی انجام نمی‌شود. او ابراز نارضایتی کرده بود که در دنیا عمر مفید وسایل نقلیه برای تردد هفت سال است؛ اما در کشور ما هیچ محدودیتی برای تردد وجود ندارد.» او با این حرف تلویحا به جولان انواع و اقسام خودروهای قراضه‌ای اشاره کرد که اگر نای تردد هر روز را هم ندارند، گاهی دودکنان خیابان‌های اصلی شهر را بالا و پایین می‌روند تا دور دوری کرده باشند و شاید هم بخواهند عمر جاودان خود را به رخ بکشند. مانند پیرمرد همسایه ما که ماشین قراضه همسن خود را هنوز سوار می‌شود و اصلا هم به دود و صدایش اهمیتی نمی‌دهد.
پیرمردها چه می‌گویند؟
یکی از مردان قدیمی که هنوز خودروی قدیمی خود را سوار می‌شود در برابر سوال ما از بابت اصرار بر سوارشدن یک خودروی قدیمی می‌گوید: «پسرم، خودروی من (معروف‌ترین برند خودروی آلمانی) مدل سال۱۹۸۲ است و موتور انژکتوری دارد. این خودرو بعد از این همه سال هر ۱۰۰کیلومتر ۱۰لیتر بنزین در شهر مصرف می‌کند، آن هم با حجم موتور حدود ۲۳۰۰سی‌سی. پسرم چند ماه قبل خودروی صفر یکی از خودروسازان داخلی را خرید که مثلا امکانات زیادی هم دارد. حجم موتور هم حدود ۱۵۰۰سی‌سی است اما همین خودروی مثلا نو صدی ۱۰لیتر بنزین می‌سوزاند. این ماشین وطنی اگر به سن خودروی من برسد، باید خود را به پالایشگاه وصل کند تا راه بیفتد. ضمن اینکه من هر سال در آزمون معاینه فنی هم شرکت می‌کنم و به‌راحتی معاینه را می‌گیرم.» البته سخنان این مرد آلمانی‌سوار هم جای تامل دارد. اینکه چرا هنوز خودروهای داخلی ما با مصرف بنزین بالا تولید می‌شوند، مسئله مهمی است که باید برای آن جواب درست و مستدل پیدا کرد.
روند کند اسقاط
البته آلودگی هوا و ترافیک روزافزون شهرهای بزرگراهی راهی جز اسقاط این ماشین‌های قراضه باقی نمی‌گذارد؛ ولی این روند این‌قدر کند پیش می‌رود که پیرمردهای لکنته‌سوار را نگران ازدست‌دادن خودروی روزهای جوانی‌شان نمی‌کند. شاید به این دلیل که تصور می‌کنند اجرای قانون نوسازی به عمر آنها قد نمی‌دهد؛ امیدی که با استناد به آمار و نظر کارشناسان واهی به نظر نمی‌رسد.
علی نیازی، کارشناس خودرو با اشاره به این آمار به آگاه می‌گوید: «درصورتی‌که وزارت صمت قصد نوسازی ناوگان حمل‌ونقل را دارد، حتی با فرض رسیدن به رکورد اسقاط ۱۰۰هزار دستگاه در سال، ۱۳۰سال طول می‌کشد تا تمامی خودروهای کشور نوسازی شود!» روند نوسازی خودروهای فرسوده در پایان سال گذشته و ابتدای امسال بهتر از سال‌های پیش نبوده است و اگرچه ابتدای سال گذشته انتظار می‌رفت که احتمالا بتوان به آمار اسقاط سالانه ۱۰۰هزار دستگاه خودروی فرسوده دست یافت، اما آمار ۱۱ماهه ۱۴۰۲ از اسقاط حدود ۶۰هزار دستگاه خبر می‌دهد. او پا را فراتر گذاشت و از این آمار چنین نتیجه می‌گیرد: «اگر روند اسقاط و نوسازی با این ریتم پیش رود، ۲۱۶سال طول می‌کشد تا خودروهای کشور نوسازی شود.»
این کارشناس خودرو می‌گوید: «در ۱۱ماهه ابتدای سال گذشته بیش از ۶۰هزار دستگاه خودرو فرسوده اسقاط شده است؛ درحالی‌که مجموع خودروهای اسقاط‌شده طی چهارسال گذشته تنها ۵۷هزار دستگاه بود. در واقع یعنی تعداد خودروهای اسقاط‌شده در سال جاری بدون احتساب اسفندماه از مجموع عملکرد چهار سال پیش هفت درصد هم بیشتر است، ضمن اینکه آمار اسقاط خودرو در سال جاری ۱۷۹درصد نسبت به سال ۱۴۰۱ رشد دارد.»
علی نیازی اعتقاد دارد درصورتی‌که عزم دولت برای نوسازی خودروهای فرسوده جدی است باید موانع موجود بر سر راه این خودروها را برطرف کند تا در آینده‌ای نزدیک بتوان به آمار اسقاط ۵۰۰هزار دستگاه و بالاتر که در برنامه هفتم توسعه نیز به آن اشاره شده است، دست پیدا کرد.
این کارشناس خودرو آیین‌نامه اسقاط خودروهای فرسوده را که به‌تازگی به تصویب هیات‌وزیران رسیده است یکی از موانع موجود می‌داند و می‌گوید: «در این آیین‌نامه سن فرسودگی خودروهای شخصی سواری از ۱۵سال به ۲۰سال رسید که این موضوع می‌تواند دامنه خودروهای فرسوده را محدودتر کند و سرعت اسقاط را کاهش دهد.» او ادامه می‌دهد: «تعداد گواهی اسقاط حاصل از اسقاط خودروهای فرسوده در آیین‌نامه جدید افزایش یافته است تا بدین ترتیب انگیزه مالکان این دسته از خودروها برای جایگزینی افزایش یابد که این موضوع می‌تواند قیمت گواهی‌های اسقاط را در بازار سیاه بالا ببرد و درنهایت سبب افزایش قیمت نهایی خودروهای وارداتی شود.
تعیین سن فرسودگی وسایل نقلیه موتوری
خودروهای فرسوده برای خودشان تعریف مشخصی دارند. سال تولید خودرو، ملاکی برای تعیین فرسوده بودن یک خودرو محسوب می‌شود. درحال‌حاضر خودروهای ۲۰ساله و بیشتر از آن فرسوده معرفی می‌شوند؛ البته این تاریخ برای خودروهای سواری صادق است و وانت‌بارها و سایر خودروها هم برای فرسودگی، شرایط ویژه خود را دارند. علاوه‌برآن خودروهایی در شهر تردد می‌کنند که با وجود داشتن سن کمتر از ۲۰سال، فرسوده محسوب می‌شوند و از رده خارج. سردار سید تیمور حسینی، رییس پلیس راهور فراجا، درباره بازگشت سن فرسودگی و موضوع اسقاط خودروهای فرسوده توضیح داده است: در اواسط دهه۹۰ با شکایت شخصی و رأی دیوان عدالت اداری سن فرسودگی و قانون اسقاط برداشته شد. این اتفاق ضربه‌ای بزرگ برای جلوگیری از فعالیت خودروهای فرسوده و آلاینده و مانع الزام نوسازی وسایل نقلیه بود. این رأی دیوان عدالت اداری سرانجام با پیگیری پلیس و همکاری دولت و مجموعه قضایی رفع شد. در موضوع اصلاح ماده۸ قانون هوای پاک، همه دستگاه‌ها ازجمله سازمان حفاظت محیط‌زیست پیگیر بوده است و اکنون منتظر بازگشت سن فرسودگی هستیم.
در ماده۸ قانون هوای پاک آمده است: «همه اشخاص حقیقی و حقوقی مالک وسایل‌نقلیه موتوری اعم از سبک، نیمه‌سنگین، سنگین، موتورسیکلت مکلف‌اند وسایل نقلیه خود را پس از رسیدن به سن فرسودگی از رده خارج کنند و مسئولیت خود را از این جهت، نزد یکی از موسسات بیمه داخلی تحت نظارت بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران بیمه کنند.»
سردار حسینی درباره وضعیت اصلاح قانون افزود اکنون در مرحله بازبینی سن فرسودگی، تعیین سن فرسودگی جدید و شرایط کنونی وسایل‌نقلیه کشور هستیم تا با اجرای قانون کمترین میزان آسیب به مردم وارد شود. اجرای این قانون به‌طور حتم همراه با کاهش آلودگی هوا برای همه مردم مفید و اثربخش خواهد بود به اضافه اینکه نوسازی وسایل‌نقلیه در سلامت جامعه تاثیر مستقیم دارد. همه استانداردهای جدید روز دنیا در تعیین سن فرسودگی دیده خواهد شد و امیدواریم به‌زودی با تصویب در مراجع ذی‌صلاح اجرایی شود.
جایگزینی فرسوده با داخلی‌های پرمصرف
سجاد اعیانی – آگاه حوزه انرژی: یکی از سیاست‌های رایج برای کاهش مصرف سوخت و بهبود کیفیت هوا، جایگزینی خودروهای فرسوده با خودروهای جدید است. اما این سیاست در ایران، به‌دلیل تولید خودروهای جدید با مصرف بالای بنزین، نتایج مطلوبی به همراه ندارد. به‌عبارت‌دیگر، حتی اگر خودروهای فرسوده با خودروهای جدید تولید داخل جایگزین شوند، همچنان یک خودرو پرمصرف بنزینی جایگزین یک خودرو فرسوده شده است. این امر به این معنی است که با وجود صرف هزینه‌های هنگفت برای جایگزینی خودروها، تنها مقدار کمی از تلاش زیادی نیاز دارند. در نتیجه، نمی‌توان انتظار داشت که در کوتاه‌مدت، شاهد تغییرات اساسی و بهبود قابل‌توجهی در کیفیت و مصرف سوخت خودروهای تولید داخل باشیم.
بنابراین، بهترین و دردسترس‌ترین راهکار درحال‌حاضر این است که همین خودروهای فعلی را به خودروهایی با قابلیت استفاده از سوخت سی‌ان‌جی تبدیل کنیم. تبدیل خودروهای بنزینی به گازسوز می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی مصرف سوخت را کاهش داده و هزینه‌های سوخت را برای مالکان خودرو کاهش دهد. خودروهای گازسوز علاوه‌بر صرفه‌جویی اقتصادی، مزایای زیست‌محیطی نیز دارند، زیرا گاز طبیعی به‌مراتب کمتر از بنزین آلاینده‌های مضر تولید می‌کند.
این راهکار نسبتا سریع و اقتصادی می‌تواند تاثیرات مثبتی بر مصرف سوخت و محیط‌زیست کشور داشته باشد. باتوجه‌به ظرفیت‌های موجود در کشور برای تولید و توزیع گاز طبیعی، تبدیل خودروها به سی‌ان‌جی می‌تواند به‌سرعت و با هزینه‌های معقول انجام شود. علاوه بر این، افزایش تعداد خودروهای گازسوز می‌تواند فشار بر منابع بنزین را کاهش داده و به بهبود تعادل مصرف سوخت در کشور کمک کند.
در نهایت، هرچند اصلاحات بلندمدت در صنعت خودروسازی ضروری است، اما برای رسیدن به نتایج فوری و موثر، تبدیل خودروهای فعلی به خودروهای گازسوز بهترین و منطقی‌ترین گزینه به نظر می‌رسد. این اقدام می‌تواند به‌عنوان یک راهکار میان‌مدت عمل کرده و به کاهش مصرف سوخت و بهبود کیفیت هوا کمک کند، تا زمانی که اصلاحات عمیق‌تر و اساسی‌تر در صنعت خودروسازی کشور به ثمر بنشیند.
به‌طور خلاصه، صنعت خودروسازی ایران به‌دلیل فناوری‌های قدیمی و کیفیت پایین قطعات، خودروهای پرمصرف بنزینی تولید می‌کند. اصلاح این صنعت سال‌هاست که موردبحث است و ممکن است سال‌ها طول بکشد تا به نتیجه برسد؛ بنابراین، بهترین و دردسترس‌ترین راهکار این است که خودروهای فعلی به خودروهای گازسوز (CNG) تبدیل شوند. این تبدیل می‌تواند مصرف سوخت را کاهش داده، هزینه‌های سوخت را برای مالکان کم کرده و تاثیرات مثبتی بر محیط‌زیست داشته باشد، تا زمانی که اصلاحات اساسی در صنعت خودروسازی کشور به ثمر بنشیند.
عدد خبر
روایت فرسودگی
۹۰ درصد موتورسیکلت
۸۶ درصد مینی‌بوس
۸۲ درصد اتوبوس‌های درون‌شهری
۵۷ درصد اتوبوس‌های برون‌شهری
۴۸ درصد تاکسی‌ها
۶ درصد خودروی سواری