آگاه: اوایل سال جاری میلادی نشریه لنست گزارشی مبتنی بر مطالعاتی گسترده منتشر کرد که در آن آمده بود بیش از یک‌میلیارد نفر (۸۸۰میلیون بزرگسال و ۱۵۹میلیون کودک و نوجوان) در جهان مبتلا به چاقی هستند و نرخ چاقی طی سه دهه گذشته در جمعیت بزرگسال بیش از دوبرابر و در کودکان و نوجوانان بیش از چهاربرابر شده است. این در حالی است که اظهارات اخیر محمد نوروزی، رییس انجمن تغذیه بالینی ایران نشان می‌دهد کشورمان جایگاه قابل اعتنایی در این رقابت به خود اختصاص داده است. بنا به گفته وی، همه‌گیری چاقی و عوارض ناشی از آن در کشور با سرعت افزایش ۶درصدی در سال نگران‌کننده است و تا سال۱۴۱۴ به جایگاه نهمین کشور چاق در جهان می‌رسیم.
جامعه کم‌تحرک
برگزاری پنجمین کنگره تغذیه بالینی ایران در چهارشنبه گذشته در مرکز همایش‌های رازی سبب شد تا بار دیگر توجهات به مسئله اضافه وزن و چاقی در کشور جلب شود. مسئله‌ای چنان آمیخته با سبک زندگی مستاجران زمین که تبدیل آن به ماشین کشتار در بین سایر رویدادهای اجتماعی به چشم خیلی‌ها نمی‌آید. به‌طوری‌که حدود هشت میلیون مرگ سالانه منتسب به فاکتورهای خطر تغذیه‌ای گزارش شده است. درعین‌حال که به ازای افزایش هر پنج واحد نمایه توده بدنی خطر مرگ‌ومیر ۳۰درصد افزایش می‌یابد. همچنین چاقی در ۴۵درصد از مرگ‌های زودرس (زیر ۷۰سال) ایرانیان تاثیرگذار بوده و مرگ‌های ناشی از بیماری‌های مرتبط با چاقی در ایران طی سه دهه گذشته دو برابر شده است. میزان مصرف کالری در ایران از دوهزار کالری روزانه در سه دهه گذشته، به سه‌هزار کالری رسیده و درحال‌حاضر ۹۷درصد جمعیت زنان، ۸۳درصد جمعیت مردان و درمجموع بیش از ۹۰درصد جمعیت هر دو جنس ایران کم‌تحرک هستند و فعالیت بدنی کافی ندارند.
علاوه‌براین شاخص توده بدنی اگرچه ابزار سنجش اضافه‌وزن و چاقی است، اما مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهند شاخص‌های چربی احشایی (چاقی شکمی که خطرناک‌ترین نوع چاقی است) پیش‌بینی‌کننده‌های بسیار قوی‌تری برای بروز بیماری‌های مرتبط با چاقی در افراد، نسبت‌به شاخص‌های چربی عمومی هستند. اندازه مناسب دور شکم در زنان ۸۸سانتی‌متر و در مردان ۱۰۲سانتی‌متر است و اندازه بیش از این مقدار برای دور شکم، علامت هشدار بیماری‌های مرتبط با چاقی به‌ویژه کبد چرب متابولیک است.
۷۲ درصد زنان ایرانی اضافه وزن دارند
ملیحه کیانفر، رییس اداره سلامت میانسالان و مادران وزارت بهداشت به استناد بررسی‌های صورت‌گرفته در سال۱۴۰۰، می‌گوید: حدود ۳۱درصد زنان ایرانی چاق هستند و فقط ۲۸درصد آنان، وزن متناسب و مابقی اضافه وزن نیز دارند. یعنی درمجموع ۷۲درصد زنان ایرانی چاقی و اضافه وزن دارند.
محمدحسن جوانبخت، دانشیار گروه تغذیه سلولی و مولکولی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز تصریح می‌کند: اضافه وزن و چاقی، خطر اختلال چربی خون و دیابت نوع۳ را افزایش می‌دهد و بیش از ۲۰۰عارضه همراه دارد. از سوی دیگر، محمد رئیس‌زاده، رییس سازمان نظام پزشکی نیز بر اهمیت حوزه تغذیه در جلوگیری از روند پیری انسان تاکید می‌کند و مهم‌ترین عاملی که فرآیند پیری در انسان را به تاخیر می‌اندازد، رژیم غذایی، تغذیه و فعالیت بدنی برمی‌شمرد. وی حتی از بهره‌مندی از امکانات هوش مصنوعی در برنامه‌ریزی تغذیه‌ای فردی و اجتماعی نیز تاکید دارد.
مسابقه چاقی
در بررسی پرونده همه‌گیری چاقی در میان افراد جامعه سناریوهای متنوعی مطرح است که یک سر همه آنها به سبک زندگی شهرنشینی و کم‌تحرکی می‌رسد و به اعتقاد برخی کارشناسان به جهش ژنتیکی و تغییر اطلاعات DNA انسان‌ها منجر خواهد شد. کیانفر در تایید این موضوع در مورد زنان می‌افزاید: مشکل چاقی و اضافه وزن فقط مخصوص زندگی شهری نبوده و تمامی زنان در اقصی نقاط کشور از شهر تا روستا را دچار کرده است. چنانچه در سنین بین ۵۵ تا ۶۴ سال، ۲۰درصد زنان چاق و در سنین ۴۴ تا ۵۴ساله نیز ۲۱درصد چاق هستند، یعنی در گروه سنی ۴۴ تا ۵۴ساله، از هر پنج زن، یک نفر چاق است. گروهی هم که با بدبینی گردش مالی صنعت زیبایی را دنبال می‌کنند، سهمی برای تبلیغ سبک زندگی ناسالم برای مدیران آن قائل می شوند.
از سوی دیگر و هر چند انتشار این اخبار و آمار نه در تغییر سبک زندگی فردی به نفع زیست سلامت‌محور اثری دارد و نه در برنامه‌ریزی‌های کلان حوزه بهداشت و درمان ردی از آن دیده می‌شود، با این حال این مسئله باعث نمی‌شود کیانفر از تاکید این موضوع بپرهیزد که تغذیه مناسب و تحرک بدنی کافی، دو عامل مهم برای افزایش عمرِ باکیفیت هستند. وی با تاکید بر ضرورت ارتقای سطح سواد سلامت جامعه به‌خصوص زنان، خاطرنشان می‌کند: به‌دلیل بافت فرهنگی کشورمان، بسیاری از زنان از ورزش کردن در پارک‌ها و فضاهای شهری عمومی امتناع می‌کنند، به همین دلیل لازم است که از سوی ارگان‌ها و نهادهای ذیربط، امکانات و زیرساخت‌های مناسبِ بانوان فراهم شود تا با آگاهی‌رسانی مناسب، آنان نیز بتوانند در برنامه روزانه خود، تحرک بدنی را جزو اولویت‌ها قرار دهند. این مقام مسئول بر لزوم ارتقای سطح سواد سلامت زنان، تاکید و عنوان می‌کند: زنان سعی کنند هزینه‌های غیرضروری خود را حذف و به‌جای آن، ورزش را جایگزین کنند، تاکید همیشگیِ وزارت بهداشت بر تقدم پیشگیری بر درمان است؛ زیرا علاوه بر طول عمرِ باکیفیت، بار اقتصادی وارده بر نظام سلامت نیز کاهش می‌یابد.
ورزش باخته است
البته دلیل عدم رغبت به ورزش به‌ویژه در میان بانوان به آنچه کیانفر به آن اشاره کرد، محدود نمی‌شود. اشتغال بانوان، خانه‌های آپارتمانی و دوری از مراکز ورزشی، هزینه‌های تحمیلی ورزش بر سبد خانوار و تابعیت برنامه‌ریزی فردی بانوان و مادران از برنامه‌های فرزندان و سایر اعضای خانواده تعدادی از دلایل دیگر این موضوع هستند.
رییس اداره سلامت میانسالان وزارت بهداشت با تاکید بر لزوم آگاهی‌بخشی در زمینه ریسک فاکتورهای سلامتی، می‌گوید: ۵۷.۷درصد زنان ایرانی فعالیت فیزیکی کم دارند، یعنی فعالیت بدنی آنها به‌صورت هفتگی کمتر از ۱۵۰دقیقه است؛ منظور از فعالیت بدنی، فعالیتی است که ضربان قلب تندتر شود؛ مانند پیاده‌روی سریع یا دویدن متوسط.
وی بیان می‌کند: همانطور که انجام ورزش عضلات دیگر را تقویت می‌کند، عضلات قلب نیز از این شرایط مستثنا نیست. تقویت عضلات قلب به پمپاژ بهتر خون در سراسر بدن و کنترل کردن فشارخون کمک می‌کند.
رییس اداره سلامت میانسالان وزارت بهداشت اظهار می‌کند: ۱۴.۷درصد زنان ایرانی مبتلا به دیابت هستند و ۳۳درصد زنان ایرانی سابقه فشارخون بالا دارند، همچنین ۵۱درصد زنان ۵۵ تا ۶۴سال مبتلا به فشارخون بالا بوده یا سابقه آن را داشته‌اند.
کیانفر تصریح می‌کند: نه‌تنها زنان، بلکه تمامی گروه‌های جامعه می‌توانند با مراجعه به مراکز جامع سلامت در سرتاسر کشور، از وضعیت سلامتی خود آگاهی یابند. آزمایش‌ها، پایش‌ها و مشاوره‌های مختلف در زمینه‌های، تغذیه، وضعیت عمومی سلامتی، اضافه وزن، سلامت روان، غربالگری و پیشگیری از بیماری‌ها، در این مراکز به‌صورت رایگان انجام می‌شود و کافی است افراد به این مراکز مراجعه کرده، پرونده الکترونیک سلامت تشکیل داده و آگاهی‌یابی از وضعیت سلامتی‌شأن را به تاخیر نیندازند. همکاران ما در نقش ماما و مراقب سلامت می‌توانند آنان را به‌خوبی راهنمایی کنند.
رییس اداره مادران وزارت بهداشت می افزاید: زنان نقش مهمی در اجرای سیاست‌های بالادستی و برنامه‌های کلان ازجمله جوانی جمعیت دارند؛ برای مثال، زنی که از سلامت جسمی و روانی کافی برخوردار باشد می‌تواند فرزندان سالم به دنیا آورد و پرورش دهد.