آگاه: محمدرضا عارف، معاون اول رییس‌جمهور در آخرین جلسه شورای عالی آب بیان کرد که مدیریت مصرف آب نیازمند عزم جدی و فرهنگ‌سازی بین آحاد جامعه است. معاون اول رییس‌جمهور در جلسه شورای عالی آب با هشدار نسبت‌به مصرف بی‌رویه آب در کشور، بر این موضوع تاکید کرد که واقعیت این است که اگر با همین روند مصرف جلو برویم و مدیریت صحیحی صورت نگیرد، با بحران‌های جدی روبه‌رو می‌شویم. او به این موضوع اشاره کرد که مدیریت نامناسب در حوزه آب، آسیب‌هایی به این منابع محدود زده که اگر برای آن فکری نشود با بحران‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهیم شد.
عارف به این موضوع اشاره کرد که ایران جزو کشورهای تک‌رقمی در زمینه وضعیت بحرانی آب در دنیاست و توضیح داد که البته شرایط اقلیمی و کم‌بارشی هم به این مشکل بیشتر دامن زده است و سبب شده ذخایر آبی و سفره‌های زیرزمینی با بحران روبه‌رو شود. او توضیح می‌دهد که در این شرایط باید برای این بحران راه‌حل پیدا کنیم و آن را حل کنیم؛ البته که می‌دانیم که این ناترازی با سایر ناترازی‌ها مانند برق متفاوت است و تنها امیدی که در این زمینه داریم مدیریت آب است اما در این حوزه نیز در دهه‌های گذشته موفق نبوده‌ایم.
مشکلی که همچنان پابرجاست
موضوع کمبود آب، چالشی است که راه‌حل‌های متفاوتی برای آن ازسوی کارشناسان مطرح می‌شود، چراکه بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است. یکی از پیشنهادهایی که مطرح‌شده برای مدیریت بحران آب، توجه به کشت فراسرزمینی است. کشت فراسرزمینی به فرآیندی اطلاق می‌شود که در آن یک کشور به کشت و تولید محصولات کشاورزی در کشورهای دیگر می‌پردازد. این کشور معمولا زمین‌هایی را در کشورهای دیگر اجاره کرده یا خریداری می‌کند و در آنجا به تولید محصولاتی مانند غلات، میوه‌ها و سبزیجات مشغول می‌شود.
اهمیت کشت فراسرزمینی برای کشور ما
برای کشوری مانند ایران، کشت فراسرزمینی می‌تواند به چند دلیل اهمیت داشته باشد. امین محمودی، کارشناس کشاورزی در گفت‌وگو با «آگاه» به این موضوع اشاره می‌کند که باتوجه‌به چالش‌هایی مانند تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آب و فشار بر منابع کشاورزی داخلی، کشت فراسرزمینی می‌تواند به افزایش تولید محصولات کشاورزی و تامین نیازهای غذایی کمک کند. از سوی دیگر، کشت فراسرزمینی می‌تواند منبع درآمد جدیدی برای ایران باشد و با ایجاد فرصت‌های شغلی در کشورهای دیگر، به توسعه اقتصادی کمک کند. او با اشاره به بحث کاهش وابستگی به واردات توضیح می‌دهد که تولید محصولات کشاورزی در کشورهای دیگر می‌تواند وابستگی ایران به واردات محصولات کشاورزی را کاهش دهد و در نتیجه هزینه‌های ارزی را کاهش دهد. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی سایر کشورها می‌تواند روابط تجاری و دیپلماتیک ایران با آن کشورها را تقویت کند و به توسعه تجارت بین‌المللی ایران کمک کند. به‌طورکلی، کشت فراسرزمینی برای ایران می‌تواند به‌عنوان یک استراتژی موثر برای مقابله با بحران‌های کشاورزی داخلی و تقویت وضعیت اقتصادی کشور عمل کند.
این کارشناس حوزه کشاورزی به این موضوع تاکید می‌کند که ایران می‌تواند به کشت فراسرزمینی به‌عنوان یک راهکار مکمل و موثر برای تامین امنیت غذایی و کاهش فشارهای داخلی در بخش کشاورزی امید ببندد اما موفقیت آن به چند عامل کلیدی بستگی دارد که نخستین آن انتخاب مکان مناسب است.
محمودی توضیح می‌دهد: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها انتخاب کشورهای مناسب برای کشت فراسرزمینی است. ایران باید مناطقی را برای این کار انتخاب کند که از نظر اقلیمی، منابع طبیعی و زیرساختی مناسب باشند. کشورهای آفریقایی، آسیای میانه و حتی برخی کشورها در آمریکای لاتین می‌توانند گزینه‌های خوبی باشند. او با اشاره به تضمین امنیت سرمایه‌گذاری خاطرنشان می‌کند: کشت فراسرزمینی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است. ایران باید به‌دنبال کشورهایی باشد که قوانین و مقررات حمایت‌کننده‌ای برای سرمایه‌گذاران خارجی داشته و از لحاظ سیاسی و اقتصادی به‌نوعی پایدار باشند. از سوی دیگر، ایران باید بتواند منابع مالی لازم برای این پروژه‌ها را تامین کند. ازآنجاکه کشت فراسرزمینی به سرمایه‌گذاری بلندمدت نیاز دارد، تامین منابع مالی ازطریق سیستم‌های مالی داخلی یا حتی مشارکت‌های بین‌المللی اهمیت زیادی دارد.
این کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بر این باور است که یکی از مشکلات اصلی ایران کمبود آب است؛ بنابراین درصورت استفاده از کشت فراسرزمینی، باید به کشورهای با منابع آبی فراوان توجه کرد تا از این نظر مشکلی پیش نیاید. ایران باید از شیوه‌های نوین آبیاری و تکنولوژی‌های پیشرفته برای استفاده بهینه از منابع آبی در پروژه‌های خود بهره ببرد. او یک هشدار هم داده و تاکید می‌کند که کشت فراسرزمینی ممکن است در برخی کشورها با مشکلات سیاسی یا اجتماعی همراه باشد. ایران باید به اثرات اجتماعی این نوع فعالیت‌ها توجه کند تا روابط دیپلماتیک و اجتماعی خود را با کشورهای میزبان حفظ کند. در واقع ایران نیازمند بازارهای هدف و دسترسی به زیرساخت‌های مناسب برای صادرات است. او معتقد است ایران می‌تواند به کشت فراسرزمینی امیدوار باشد اما برای دستیابی به نتایج مثبت، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، انتخاب کشورهای مناسب و مدیریت کارآمد منابع است. این استراتژی به‌عنوان یکی از گزینه‌های مکمل می‌تواند به تامین امنیت غذایی و تقویت اقتصاد کشور کمک کند اما نباید به‌عنوان راه‌حل اصلی تکیه شود.
وضعیت کشاورزی در ایران
_ در ایران، حدود ۱۸میلیون هکتار از اراضی زیر کشت محصولات کشاورزی قرار دارد و حدود ۸۵درصد از آب شیرین کشور در این حوزه مصرف می‌شود.
_ براساس گزارش‌ها، ایران در هشت کشور اقدام به کشت فراسرزمینی کرده است و نزدیک به ۲۰کشور دیگر نیز برای همکاری در این زمینه اعلام آمادگی کرده‌اند.
_ در سال‌های گذشته، ایران در کشورهایی مانند قزاقستان و اوکراین به کشت فراسرزمینی پرداخته است. همچنین، مناطقی در آفریقا، جنوب آسیا، آسیای مرکزی، آمریکای لاتین، روسیه و استرالیا به‌عنوان مقاصد مناسب برای کشت فراسرزمینی مورد توجه قرار گرفته‌اند.
_ باتوجه‌به محدودیت‌های منابع آبی در ایران، کشت فراسرزمینی می‌تواند به کاهش مصرف آب داخلی کمک کند. با انتقال تولید محصولات کشاورزی به کشورهایی با منابع آبی فراوان، فشار بر منابع آبی ایران کاهش می‌یابد و امکان مدیریت بهتر منابع آبی داخلی فراهم می‌شود.
گپ
کشت فراسرزمینی مهم اما باید با برنامه‌ریزی باشد
ایران، واقع در منطقه خشک خاورمیانه، با میانگین بارش سالانه ۲۵۰میلیمتر (یک‌سوم جهانی)، همواره با کم‌آبی دست‌وپنجه نرم کرده است. اما در دهه‌های اخیر، این چالش به بحرانی ساختاری تبدیل شده که محیط‌زیست، اقتصاد و امنیت ملی را تهدید می‌کند. این بحران ریشه در ترکیبی از عوامل طبیعی و مدیریت ناکارآمد دارد و نیازمند تحول فوری در سیاستگذاری‌هاست. داریوش مختاری، کارشناس حوزه آب در گفت‌وگو با «آگاه» از اهمیت حل بحران آب با کشت فراسرزمینی توضیح می‌دهد.
باتوجه‌به بحران آب در ایران، کشت فراسرزمینی تا چه میزان می‌تواند در کاهش مصرف آب موثر باشد؟
کشت فراسرزمینی یکی از راهکارهای موثر برای کاهش فشار بر منابع آبی داخلی است. حدود ۹۰درصد از منابع آب شیرین کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و متاسفانه در بسیاری از موارد این مصرف بهینه نیست. با انتقال تولید محصولات پرآب‌بر مانند گندم، ذرت و برنج به کشورهایی با منابع آبی کافی، می‌توان سالانه میلیاردها مترمکعب آب صرفه‌جویی کرد.
آیا ایران تاکنون در این زمینه اقداماتی انجام داده است؟
بله، ایران طی سال‌های اخیر، در کشورهایی مانند قزاقستان، اوکراین، برزیل، روسیه و برخی کشورهای آفریقایی اقدام به کشت فراسرزمینی کرده است. این کشورها از منابع آبی غنی‌تر و خاک حاصلخیزتری برخوردارند که امکان تولید محصولات استراتژیک را با هزینه کمتر و بهره‌وری بیشتر فراهم می‌کند.
چالش‌های کشت فراسرزمینی چیست؟
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها وابستگی به کشورهای خارجی برای تامین غذاست. همچنین، نوسانات سیاسی، محدودیت‌های قانونی و اقتصادی و نیاز به سرمایه‌گذاری بلندمدت از دیگر چالش‌های این روش هستند.
چه محصولاتی را می‌توان به‌صورت فراسرزمینی کشت کرد؟
محصولاتی که نیاز آبی بالایی دارند، مانند گندم، ذرت، دانه‌های روغنی، نیشکر و برنج، گزینه‌های مناسبی برای کشت فراسرزمینی هستند. این محصولات اگر در داخل کشور تولید شوند، منابع آبی زیادی مصرف خواهند کرد اما با کشت آنها در خارج، فشار بر آب‌های داخلی کاهش می‌یابد.
آیا این روش می‌تواند جایگزین اصلاح الگوی مصرف آب در کشاورزی داخل کشور شود؟
خیر، کشت فراسرزمینی باید به‌عنوان یک راهکار مکمل در کنار اصلاح روش‌های آبیاری، استفاده از فناوری‌های نوین و تغییر الگوی کشت مورد استفاده قرار گیرد. اگرچه این روش می‌تواند به کاهش مصرف آب کمک کند، مدیریت صحیح منابع داخلی همچنان ضروری است.
پیشنهاد شما برای آینده چیست؟
دولت باید سرمایه‌گذاری بیشتری در این حوزه انجام دهد، قراردادهای بلندمدت و پایدار با کشورهای میزبان ببندد و از فناوری‌های نوین مانند کشت هیدروپونیک و گلخانه‌ای در کنار کشت فراسرزمینی استفاده کند. این رویکردها می‌توانند امنیت غذایی کشور را تضمین کرده و منابع آبی را حفظ کنند.
نظر شما