آگاه: نخستین نکته قابل‌تامل آن است که این جنگ برخلاف سنت رسانه‌ای یک‌سویه در گذشته، با خیزش یک روایت هم‌افزا از جانب مردم ایران در فضای مجازی همراه بود. موج پست‌ها، استوری‌ها و توییت‌هایی که با هشتگ‌هایی چون #ایران-قوی یا #امنیت-ملی به راه افتاد، حکایت از آن داشت که مردم حتی منتقدان، درک دقیقی از ضرورت روایت‌سازی برای دفاع از هویت ملی دارند. این همراهی خودجوش که از سوی سلبریتی‌ها، اساتید دانشگاه، ورزشکاران و حتی برخی چهره‌های خاکستری اپوزیسیون داخل کشور نیز تکرار شد، نقطه عطفی بود در بازآفرینی «سرمایه روایی جمهوری اسلامی»
اما همزمان دشمن نیز بیکار ننشست. اتاق‌های فکر در پایتخت‌های غربی، با مهارت پازلی پیچیده از کلیشه‌های حقوق بشری، تصاویر گزینشی از سرکوب داخلی و تحلیل‌هایی رادیکال از نقش ایران در منطقه را طراحی کردند تا تصویر ایران را از «کشور دفاع‌کننده از هویت»، به «نظام تهدیدکننده صلح جهانی» بازنمایی کنند. در این میان رسانه‌هایی چون BBC، VOA، و برخی وابستگان منطقه‌ای آنها مانند ایران‌اینترنشنال و الحدث، با استفاده از الگوهای پسااستعماری روایت سعی کردند ایران را همان تصویرِ کاریکاتوری همیشگی نشان دهند: کشوری خشن، غیرعقلانی و بی‌توجه به حقوق بشر.
در این میان واکنش ایران دوگانه بود: در سطح رسمی، وزارت امور خارجه و نهادهای فرهنگی - رسانه‌ای، پیام‌های دقیقی صادر کردند که بر اساس منطق بین‌المللی قابل‌دفاع بود. از سوی دیگر، رسانه‌های مردمی و نخبگانی از خبرگزاری‌های دانشجویی گرفته تا پلتفرم‌های اینستاگرامی و یوتیوبی، روایتی از «مردم ایرانی در هراس اما مقاوم»، «ملت واحد در برابر آشوب» و «فهم ملی از مفهوم امنیت» را عرضه کردند. این دوقلوهای روایی توانستند شکافی در انحصار رسانه‌ای غرب ایجاد کنند.
اما مسئله فراتر از آن است. واقعیت آن است که در منطق رسانه‌ای قرن بیست ویکم، قدرت روایت، ابزار تولید هویت است. اگر روایت تو از هویتت را دیگری بنویسد، هویتت را از تو خواهد گرفت. در اینجاست که باید به آسیب‌شناسی داخلی نیز پرداخت: در بحران ۱۲ روزه، اگرچه واکنش‌های غیررسمی مردم موثر بود، اما هنوز خلأ جدی در نظام‌مندبودن دیپلماسی عمومی ایران دیده می‌شود. چرا یک سامانه رسمی - مردمی منسجم برای هدایت روایت‌ها وجود ندارد؟ چرا سرمایه‌های انسانی در حوزه تولید محتوای خلاق، به‌درستی به میدان دعوت نشدند؟ چرا هنوز رسانه‌های تصویری ما در لحظه بحران، دچار آشفتگی پیام، کلیشه‌زدگی و ناتوانی در دراماتیزه‌کردن واقعیت هستند؟
همزمان باید به یک نقطه‌ضعف دیرین هم اشاره کرد: ناتوانی ایران در مدیریت اتهامات حقوق بشری در بستر بحران. در طول جنگ ۱۲ روزه، برخی سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر، همانند سابق، با گزارش‌هایی مبهم ایران را متهم به استفاده بیش‌ازحد از زور در کنترل اعتراضات داخلی کردند. درحالی‌که هیچ مستند واقعی منتشر نشد، این گزاره‌ها به‌سرعت در افکار عمومی غربی نهادینه شد؛ ما بار دیگر، فاقد پلتفرم‌هایی برای پاسخ‌گویی روایت‌محور و هوشمند به این ادعاها بودیم.
ازهمین‌رو، آینده دیپلماسی عمومی ایران باید نه بر محور واکنش بلکه بر محور پیش‌نگری تمدنی بنا شود. ضروری است نهادهایی مستقل، کارآمد، فراملی و چندزبانه برای روایت ایرانِ واقعی تاسیس شوند. شبکه‌ای از مستندسازان، نویسندگان، کارشناسان روابط بین‌الملل، روان‌شناسان روایت و فعالان اجتماعی باید تحت یک اتاق فکر واحد گرد هم آیند و از پیش روایت‌های بدیل را برای سناریوهای مختلف آماده کنند.
در کنار این باید راهبرد «نرم‌افزاری‌کردن مقاومت» را نیز پی گرفت. یعنی مقاومت، نه صرفا در میدان نظامی بلکه در ذهن، در قاب سینما، در روایت رمان، در ویدیوی کوتاه، در دیالوگ بین‌فرهنگی بازنمایی شود. چنانچه روایت‌های حماسیِ ملت‌های دیگر، همچون یهودیان یا آمریکاییان، توانسته‌اند از تراژدی‌هایشان حماسه‌ای قابل‌صدور بیافرینند، چرا ایرانی مسلمان، با تمدنی هزارساله و حافظه‌ای لبریز از مقاومت نتواند چنین کند؟
باید دانست که هویت تا زمانی که روایت نشود، زنده نمی‌ماند. جنگ ۱۲ روزه از این منظر، نه فقط یک بحران امنیتی بلکه یک چالش روایی - تمدنی بود. ایران اگر بخواهد هویت ملی خود را حفظ و بازآفرینی کند، باید نخست از انحصار رسانه‌ای بیرون بیاید، سپس روایت خود را بسازد و در نهایت آن را به زبان جهانی بازگو کند.