آگاه: «محمدصادق علیزاده»، آگاه  حوزه کتاب درباره حضور یا عدم حضور ناشران در نمایشگاه کتاب پیش رو به «آگاه» می‌گوید: برخی از ناشران چند سالی است که در نمایشگاه حضور ندارند، یکی از آنها نشر مرکز است که به گفته خودشان به‌دلیل اینکه کتابفروشان از چرخه فروش کتاب در نمایشگاه حذف می‌شدند و به احترام هم‌صنفی‌هایشان از شرکت در نمایشگاه صرف‌نظر کرده‌اند. برخی دیگر هم به دلایل دیگر حضور ندارند.

او در همین رابطه ادامه می‌دهد: برگزاری دو بخش نمایشگاه کتاب تهران از ابتدای دولت فعلی اجرا شده و اتفاق خوبی است؛ چراکه نمایشگاه مجازی برای ناشران هزینه کمتری دارد و ازلحاظ منطق اقتصادی آن می‌توان گفت که نفع و صرفه بیشتری برای ناشران دارد. بااین‌حال از جنبه فرهنگی آن صرف‌نظر می‌شود، مواردی مثل برگزاری برنامه‌های مختلف، جشن امضاها و غیره که زحمات و هزینه‌های خودش را هم به همراه دارد؛ حضور ۱۱روزه در نمایشگاه، هزینه‌های ثبت‌نام و درخواست غرفه، هزینه‌های استقرار و تامین نیرو از فرآیندهای حسابداری تا فروش و غیره در دوره نمایشگاه، همه اینها در نمایشگاه مجازی حذف می‌شوند و ناشران می‌توانند بر بستری که وزارت فرهنگ و ارشاد در دسترس قرار داده است، کتاب‌هایشان را عرضه کنند و به نحوی از همه مواهب نمایشگاه حضوری برخوردار شوند، بدون اینکه هزینه‌های قابل توجه نمایشگاه حضوری را پرداخت کنند.

علیزاده همچنین در ادامه می‌گوید: یک دلیل دیگر هم این بود که برخی ناشران با توجه به رخدادهای سیاسی که در یکی دو سال اخیر اتفاق افتاد، تصویری که از عدم حضورشان در نمایشگاه حضوری ارائه کردند، تصویری مرتبط با این موضوع بود بااین‌حال در نمایشگاه مجازی حضور داشتند و به فروش آثارشان پرداختند؛ بنابراین وقتی بیشتر در این موارد غور کنید، متوجه می‌شوید که علت اصلی این عدم حضور موارد و موضوع‌های سیاسی نبود و بیشتر پیرو منطق اقتصادی و اجتناب از حضور در نمایشگاه حضوری به‌خاطر مجموع هزینه‌ها بود. 

محمدصادق علیزاده درباره تاثیر علل دیگری چون مافیای کتاب و گرانی کاغذ و اثر آن بر تمایل ناشران در حضور در نمایشگاه به «آگاه» گفت: به هر نحو صرفه اقتصادی دارد و اصولا تقویم مالی و حسابداری ناشران در اردیبهشت و بعد از نمایشگاه بسته می‌شود. در حالت معمول و خارج از نمایشگاه، ناشر آثارش را به پخش کتاب و پخش کتاب به کتابفروشی عرضه می‌کند و روند آن نقدینگی زودهنگامی برای ناشر ندارد و معمولا مبنای آن بر فروش کتاب و رسیدن آن به دست خریدار و مخاطب نهایی است؛ بنابراین زمان قابل‌توجهی لازم است تا درآمد ناشی از فروش و عرضه کتاب‌ها به ناشر برگردد. این تاخیر در بازگشت درآمد در نمایشگاه کتاب نیست و نقدینگی و درآمد بلافاصله بعد از فروش به ناشر برمی‌گردد و این نقش قابل‌توجهی در سرپا نگه داشتن ناشر، آن هم در شرایط فعلی دارد؛ بنابراین عموم شرکت‌کنندگان در نمایشگاه از همین جهت منتفع می‌شوند و این موضوع در شرایط بی‌ثباتی بازار و تفاوتی که هزینه‌های تمام‌شده از امروز تا هفته بعد دارد، اهمیت زیادی دارد و بنابراین منطق اقتصادی آن برقرار است. 

علیزاده درباره وضعیت کلی صنعت چاپ و وخامتی که هر از چند مدت آثارش را در تعطیلی کتابفروشی و نشرها می‌بینیم، می‌گوید: وجود قاچاق و مافیای چاپ و نشر را نمی‌توان نادیده گرفت اما تمام موضوع این نیست؛ در فضا و شرایطی که هزینه‌ها با قیمت ارز، لحظه‌ای بالا و پایین می‌رود به‌خصوص در مدیریت مالی چاپخانه‌ها که عمده مواد و لوازم آن وارداتی است و صورت‌مساله مبسوطی از هزینه‌های ارزی بی‌ثبات است، خیلی سخت می‌توان روی پا و زنده ماند. از سویی ناشران به‌نوعی بنگاه‌های اقتصادی تولید کتاب هستند، جامعه مگر چقدر کتاب می‌خواند؟ کتاب‌های آموزشی و دانشگاهی را که باید جدا در نظر گرفت چون خریدار و مصرف‌کننده همیشگی و روند ثابتی در تولید دارد. ما می‌توانیم درباره بخشی از کتاب‌ها که ازسوی ناشران عمومی تولید می‌شود صحبت کنیم. در این بخش اول از همه سرانه مطالعه‌ پایینی در جامعه داریم، تعارف که نداریم مردم چندان کتاب نمی‌خوانند. این موضوع را در جایگاه مذمت نمی‌گویم، کتاب‌ خواندن و مطالعه نیازی است که آدم‌ها زمانی به سراغ آن می‌روند که نیازهای ضروری و اولیه‌شان تامین شده باشد و در شرایط فعلی جامعه که تامین این همه، خودش به معضل تبدیل شده است، دیگر نوبت به کتاب و کتابخوانی نمی‌رسد؛ بنابراین دیگر چندان نمی‌شود از مردم توقعی داشت درحالی‌که دغدغه جدی درباره تامین معاش و هزینه‌های زندگی دارند به مطالعه و کتابخوانی اهمیتی جدی دهند. درنهایت درآمد ناشران هم کم شده و افت کرده است. جمیع عواملی که برشمردیم از تامین هزینه‌های ناشران و چاپخانه و تاثیر بی‌ثباتی بازار ارز بر آن تا وضعیت اقتصادی نا مساعد برای مردم و مخاطبان عادی کتاب‌های عمومی نتیجه‌اش می‌شود همین وضعیت نابه‌سامان برای ناشران که امنیت شغلی پایین و حاشیه سود کمی دارند. 

او ادامه می‌دهد: از سویی هم باید در نظر گرفت که تعداد افرادی که در این زمینه کار حرفه‌ای می‌کنند و زیستشان به این حرفه وابسته است، زیاد است؛ از کارگران چاپخانه تا نویسندگان و مترجمان و بسیاری افراد دیگر؛ در واقع همان اندک درآمدی هم که هست میان افراد دخیل زیادی تقسیم می‌شود و در نهایت سرانه سود پایین می‌آید. همه اینها وضعیت فعلی را ضعیف و نحیف‌تر از پیش می‌کند و از سویی افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند و سرمایه‌ای هم ندارند بیش از همه با تغییرات آسیب می‌بینند. در واقع در این شرایط، ناشران تنها برای بقا می‌جنگند تا چراغ بنگاهشان خاموش نشود؛ بنابراین حالا بهتر می‌توان وضعیت کلی را دید و براساس آن نتیجه‌گیری کرد. از سویی هم مقایسه کنید حاشیه سود یک ناشر را با یک فست‌فودی معمولی کنار خیابان که اصلا قابل قیاس نیست. 

علیزاده درباره حضور کتابفروشان در نمایشگاه ادامه می‌دهد: نقدی بر نمایشگاه کتاب از ابتدا تا کنون وارد بوده است با این مضمون که نمایشگاه چرخه نشر را ناقص می‌بیند. در حالت عادی کتاب در انتشارات تولید می‌شود به توزیع می‌رود و از آنجا به دست کتابفروش می‌رسد و بعد هم خریدار نهایی آن را می‌خرد که این چرخه طبیعی بازار است. بر همین مبنا نقدی بر نمایشگاه از سال‌ها پیش وارد است که باعث حذف کتابفروشان از این سیستم شده و در دوره اخیر برای رفع این نقص در بازه ۱۰روزه‌ای که مهم‌ترین رویداد فرهنگی و کتابخوانی کشور است و درنتیجه بهترین فرصت اقتصادی برای همه بنگاه‌های اقتصادی-فرهنگی موجود در این چرخه، تدبیری اندیشیدند که این بخش از چرخه نشر نیز در نمایشگاه و از این فرصت منتفع شوند. درباره میزان بازدهی این طرح و نتیجه آن اما الان نمی‌توان حرفی زد، باید چند دوره با این شرایط بگذرد تا بتوان ارزیابی کرد و نقاط قوت و ضعف آن روشن شود. بااین‌حال ایده‌ای است که روی کاغذ خوب است و باید بعد از گذشت چند دوره دید که چطور می‌شود به بهترین نحو آن را بهینه و برنامه‌ریزی کرد؛ البته طبق گزارشی که خانه کتاب سال گذشته درباره نمایشگاه منتشر کرد، آمارهای اولیه‌ای که استخراج شده بود با وجود اینکه اولین مرتبه از اجرای این طرح بود و ضعف‌های زیادی در اجرای آن، از فراخوانی تا عملیاتی کردنش وجود داشت اما نتیجه قابل‌توجه و تا حدی مطلوب بود. 

او درباره عواملی که در حضور کتابفروشان در نمایشگاه دخیل است، می‌گوید: روی کاغذ و ازلحاظ تئوری زمینه به شکلی است که پیش‌بینی حضور و استقبال کتابفروشان طبیعی است اما در عمل کمی فرق می‌کند؛ از موضوعات اجرایی سنگین موردنیاز برای هماهنگ شدن با نمایشگاه چه مجازی و چه حضوری و هزینه‌هایی که دارد، تا حدی می‌توان نتیجه گرفت که استقبال خوبی ازسوی کتابفروشان شود؛ البته که برای نتیجه‌گیری زود است.