آگاه: از «بریکس» به‌عنوان ائتلاف کشورهای جهانِ غیرغربی یاد می‌شود که ساختاربندی جدیدی را برای اقتصاد و سیاست جهانی فراهم آورده است. اعضای بریکس، اقتصادهای نوظهور جهانی محسوب می‌شوند. جمهوری اسلامی ایران در شهریور ۱۴۰۲ در راستای اتخاذ سیاست همگرایی منطقه‌ای و پس از پیوستن به ائتلاف‌هایی نظیر «شانگهای» و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» به عضویت دائمی «بریکس» درآمد. رهبری بریکس به‌عنوان یک ائتلاف فراقاره‌ای، برعهده قدرت‌های نوظهور اقتصادی نظیر برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است و پیوستن جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک قدرت اصلی منطقه غرب آسیا به ائتلاف «بریکس» بر وزن و اثرگذاری این نهاد افزود.

ضدیت با یکجانبه‌گرایی

ایده شکل‌گیری «بریکس» در اوج دوران یکجانبه‌گرایی (Unilateralism) آمریکا در آخرین دهه قرن بیستم مطرح شد. در همین راستا و پس از تمهید مقدمات در سال۲۰۰۶ وزیران امور خارجه چهار کشور برزیل، روسیه، هند و چین در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیرامون ایجاد یک ائتلاف اقتصادی جدید رایزنی کردند. به‌دنبال رایزنی صورت‌گرفته، سران چهار کشور برزیل، روسیه هند و چین در سال۲۰۰۹ در شهر «یکاترینبورگ» روسیه نخستین اجلاس رسمی خود را برگزار کردند و بر همین اساس ائتلاف جدیدی در عرصه جهانی در راستای مقابله با هژمونی آمریکا پایه‌ریزی شد. «بریک» نام نخستین ائتلاف جدیدالتاسیس بود که متشکل از حروف ابتدایی اسامی کشورهای تشکیل‌دهنده این ائتلاف نوظهور جهانی بود؛ بعدها با پیوستن آفریقای‌جنوبی، ائتلاف مزبور، «بریکس» نام گرفت.

زیربنای فکری شکل‌گیری و ائتلاف کشورهای عضو «بریکس» که از آن با ‌عنوان «گروه ۵» نیز یاد می‌شود، نقش‌آفرینی در دنیای چندقطبی آینده و به چالش کشاندن نظم کنونی حاکم بر نظام بین‌الملل است. روند تحولات اقتصادی ـ صنعتی کشورهای عضو «بریکس» نیز تاییدکننده همین گزاره است. «بریکس» دارای مزایای متعددی برای اعضای خود است؛ یکی از مهم‌ترین مزایا، خروج از زیر سایه دلار به‌عنوان ارز مرجع و معیار تجارت جهانی است؛ اعضای بریکس این ظرفیت را دارند که با ارزهای کشورهای عضو به تجارت و دادوستد بپردازند و در همین راستا، سازوکارهای صندوق ذخیره ارزی بریکس نیز طراحی شده است.

منفعت مهم بریکس برای ایران

از مزایای دیگری عضویت در بریکس که از قضا برای جمهوری اسلامی ایران نیز بسیار سودمند است، فعالیت بانکی بین‌المللی و چندملیتی در چارچوب سازوکار «بریکس» با نام «بانک توسعه نوین» است. سامانه اعلام پرداختی این بانک، جایگزینی برای «سوئیفت» سامانه مالی ارتباطات بین‌بانکی جهانی است. مقولات اقتصادی نظیر امور بانکی، انرژی، حمل‌ونقل، مخابرات و مقولات اجتماعی و کارگری مهم‌ترین موضوعات مورد توجه گروه «بریکس» است. هریک از کشورهای عضو گروه «بریکس» در یکی از حوزه‌های سیاسی یا اقتصادی در منطقه خود، کنشگر و بازیگری عمده و اثرگذار به‌ شمار می‌آیند؛ بنابراین از حیث ماهیت وجودی می‌توان مدعی شد گروه مزبور با پوشش دادن مناطقی چون اوراسیا، آسیا، آفریقا و آمریکای‌ لاتین از ابعاد جهانی و بین‌المللی برخوردار است. قابل ذکر است که کشورهایی همچون ترکیه، بنگلادش، مکزیک، سوریه، مصر و نیجریه نیز برای پیوستن به «بریکس» ابراز علاقه و تمایل کرده‌اند.

وزن بالای بریکس در عرصه تحولات بین‌المللی

وزن کشورهای عضو «بریکس» نیز در عرصه تحولات جهانی، بسیار بالاست؛ درحال‌حاضر دو کشور عضو «بریکس»، عضویت دائم شورای امنیت را داشته و سه کشور دیگر نیز داعیه عضویت دائم در شورای امنیت و اصلاح ساختارهای سیاسی و مالی جهانی را دارند. بدون‌تردید، «بریکس» به‌عنوان یک ائتلاف قدرتمند جهانی که بدون مشارکت اروپا و آمریکا شکل گرفته، این ظرفیت را دارد تا صدایی قوی در مجامع و مباحث مهم اقتصادی و سیاسی بین‌المللی باشد و می‌تواند سیطره نظم مسلط فعلی را به چالش بکشد. یکی از مخالفان سرسخت «بریکس»، آمریکا محسوب می‌شود؛ آمریکایی که سال‌هاست سرکردگی و هژمونی‌اش، دچار اضمحلال شده و برای حفظ آخرین بقایای امپراتوری نابود شده‌اش، به مصاف دنیای چندقطبی رفته و آن را برنمی‌تابد.

رویدادهای بریکس

«بریکس» در سه رکن «سیاسی و امنیتی»، «اقتصادی و مالی» و «فرهنگی و مردمی» فعالیت دارد. در این سه سطح ۲۵۸رویداد برای سال۲۰۲۴ پیش‌بینی شده است که تا کنون ۸۰مورد از این رویدادها اجرایی شده است. در همین چارچوب نشست رؤسای پارلمان‌های بریکس در ۲۱تیرماه۱۴۰۳ و اجلاس سران بریکس در آبان سال جاری در روسیه که درحال‌حاضر ریاست این گروه را برعهده دارد، برگزار خواهد شد.

نشست اخیر «نیژنی نووگراد» اولین نشست وزیران امور خارجه «بریکس» بود که جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو رسمی در آن شرکت کرد. البته مقرر بود، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه فقید کشورمان در این نشست حضور یابد اما با توجه به سانحه بالگرد و شهادت آقایان رئیسی و امیرعبداللهیان و دیگر همراهان آنها در این سانحه، «علی باقری» سرپرست وزرات امور خارجه در رأس هیاتی در این نشست شرکت کرد. این نشست در دو بخش نشست وزیران امور خارجه بریکس (۲۱خرداد ۱۴۰۳) و نشست گفت‌وگوی بریکس با کشورهای درحال‌توسعه (۲۲خرداد ۱۴۰۳ ) برگزار شد.

ضرورت تسریع بریکس در انجام مبادلات با ارزهای ملی

در نشست اصلی وزیران خارجه بریکس که با یک دقیقه سکوت به یاد شهید آیت‌الله رئیسی، رییس‌جمهوری و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه فقید جمهوری اسلامی ایران آغاز شد، سرپرست وزارت خارجه کشورمان در سخنرانی خود تصریح کرد که بریکس باید بر شتاب اقدامات خود برای انجام مبادلات با ارزهای ملی، استفاده از ارزهای دیجیتال، راه‌اندازی پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های بانکی مشترک، بیمه اتکایی، تاسیس ساختارهای مالی ـ بانکی جدید و غیره بیفزاید. باقری در ادامه سخنانش با بیان اینکه بریکس می‌تواند هسته اولیه و پیشران تغییر برای ساختن جهانی بهتر باشد، گفت: زیرساخت‌های کنونی اقتصاد جهانی به‌صورت هراس‌انگیزی در اختیار قدرت‌های غربی قرار دارد که عملا نشان داده‌اند ساختارهای اقتصاد جهانی را به سلاحی علیه رقبا مبدل ساخته‌اند. وابستگی کشورها به یک ارز خاص برای مبادلات و ذخیره باعث شده است که اقتصاد بسیاری از کشورها در چنبره اسارت دلار بیفتد و در صورت عدم چاره‌جویی سریع، این امر اقتصاد کشورها را بیشتر در باتلاق فرو خواهد برد. هیچ کشور مستقل و درحال‌توسعه در جهان نیست که از انحصار و سلطه دلار متضرر نباشد؛ از این رو تلاش برای دلارزدایی از تجارت جهانی، خواسته همه کشورها و ملت‌های مستقل جهان محسوب می‌شود. سرپرست وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در ادامه سخنانش در نشست اخیر «بریکس»، تحریم‌های اقتصادی را یکی از چالش‌هایی دانست که نظام سلطه برای ارعاب کشورهای مستقل به‌کار می‌گیرد، باقری در همین راستا گفت: تحریم به مهم‌ترین ابزار ارعاب کشورهای سلطه‌طلب برای تحمیل اراده تبدیل شده و از موانع کلیدی پیشبرد همگرایی کشورهای درحال‌توسعه و کمتر توسعه‌یافته به‌شمار می‌رود. باقری در حاشیه اجلاس بریکس به‌صورت جداگانه با دو مقام ارشد روس ازجمله «ایگور لویتین» دستیار ویژه رییس‌جمهوری روسیه و «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه این کشور ملاقات و گفت‌وگو کرد. سرپرست وزارت خارجه در این دیدارها به همسویی و اشتراک مواضع و همکاری‌های دو کشور در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی اشاره کرده و بر لزوم تلاش بیشتر برای توقف جنایات رژیم صهیونیستی در غزه و رفح تاکید کرد.

نکات قابل‌توجه درباره توانمندی‌های اعضای بریکس

 «بریکس» از پتانسیل بالفعل و بالقوه‌ای برای اثرگذاری بر اقتصاد جهانی برخوردار است.

اعضای «بریکس» عمدتا دارای نرخ رشد اقتصادی و تولید ناخالص داخلی بالا هستند و حدود ۳۰درصد ظرفیت اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داده‌اند.

«بریکس» بیش از یک‌چهارم مساحت خشکی زم ین را داراست.

کشورهای عضو بریکس در زمینه بهره‌مندی از منابع معدنی و طبیعی در زمره کشورهای ممتاز جهان هستند.

نیمی از جمعیت جهان متعلق به این ائتلاف است.