آگاه: جلیل تجلیل، استاد گرانقدر ادب پارسی و چهره‌ای آشنا برای ادب‌دوستانی بود که دل در گرو ادب و فرهنگ این سرزمین دارند. زنده‌یاد تجلیل در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در شهرستان خوی در استان آذربایجان غربی متولد شد. او در همین شهر به دبستان رفته و پس از اتمام دوران ابتدایی، راهی شهر تبریز شد تا تحصیلات را در حوزه علمیه ادامه دهد. تجلیل که شیفته شعر و ادب فارسی بود، این رشته را برای تحصیل دانشگاهی خود انتخاب کرد و در دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز تحصیلات عالی را ادامه داد. سپس در سال۱۳۴۹ راهی تهران شد و رشته ادبیات فارسی را در دوره‌های کارشناسی‌ارشد و دکتری ادامه داد. وی همچنین همزمان با تحصیل در دانشگاه در حوزه علمیه و تهران به فراگیری فلسفه، منطق، صرف و نحو پرداخت و در نهایت به تدریس در دانشگاه‌های کشور همچون دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران مشغول شد. او بخش گسترده‌ای از عمر خود را به تربیت دانشجویان و انتقال تجربه و دانش به علاقه‌مندان این رشته اختصاص داد.
در باب آثار استاد
او مقاله‌هایی در طول عمر پربرکتش نگاشته که در نشریات داخلی و بین‌المللی منتشر شده است. همچنین جلیل تجلیل در سال۱۳۸۵ به‌عنوان چهره ماندگار معرفی شد. آنچه استاد تجلیل را در میان محافل علمی و ادبی کشور نامور ساخته و جایگاه علمی او را بر همه آشکار ساخته، آثار قلمی ارزشمند او از تالیف و ترجمه در زمینه‌های گوناگون ادب فارسی و عربی به شمار می‌رود. زنده‌یاد تجلیل که از اساتید کم‌نظیر در زمینه علوم بلاغی بود، کتاب «معانی و بیان» را در شرح آرایه‌های ادبی و زیبایی‌شناسی ادبی به رشته تحریر درآورد که با استقبال وسیع ادب‌دوستان روبه‌رو شد. او همچنین کتاب «اسرار البلاغه فی علم البیان» تالیف عبدالقاهر جرجانی، دانشمند و ادیب بزرگ ایرانی وفات‌یافته در ۴۷۱قمری را که از مهم‌ترین منابع در علوم بلاغی در ادبیات عربی بوده به زبان فارسی ترجمه کرده است. این اثر او نیز که با دقت و ظرافت بالایی به زبان فارسی ترجمه شده و نشان از تسلط او بر ادب عربی و علوم بلاغی دارد، با استقبال علاقه‌مندان این رشته مواجه شد و بارها به تجدیدچاپ رسید. او همچنین با آثار سرایندگان عرب‌زبان خو گرفته و ادبیات عرب را راهی برای دریافت بهتر ادبیات فارسی و آثار بزرگان ادب فارسی می‌دانست. آن مرحوم در همین راستا بر کتاب «شرح معلقات سبع» که حاوی قصیده‌هایی است که در عصر جاهلی توسط هفت شاعر آن روزگار یعنی امرءالقیس، طرفة بن عبد و... سروده شده و به زمان خود به کعبه آویخته می‌شده، مقدمه‌ای عالمانه نگاشته و تعلیقاتی هم بر آن داشته و در این اثر، علاقه‌اش به آثار فاخر ادیبان عرب‌زبان را نیز آشکار ساخته است. از دیگر آثار و نوشته‌های این استاد ادبیات فارسی می‌توان به این عنوان‌ها اشاره کرد: معیار الاشعار اثر خواجه نصیرالدین طوسی دانشمند عصر ایلخانی و ترجمه جلیل تجلیل، برگزیده متون ادب فارسی که اثری دانشگاهی و مورد استفاده دانشگاهیان برای آشنایی با ادب فارسی و متون آن بوده و مرحوم تجلیل از مولفان این اثر است، جناس در پهنه ادب فارسی که کتابی ادبی در خصوص صنعت جناس است، نقشبند سخن، فنون و صنایع ادبی، مهدی (عج) کیست؟ ترجمه‌شده به دست این استاد مرحوم، شرح مشکلات تاریخ و صاف، ترجمه جلد ۲۱ و ۲۲ از کتاب گرانسنگ الغدیر اثر مرحوم علامه امینی به فارسی و... .
استاد به روایت نزدیکان
از ویژگی‌هایی که در وجود آن مرحوم برجسته بود به بیان دانشجویان و همکاران او در دانشگاه می‌توان به حافظه کم‌نظیر او برای حفظ اشعار سرایندگان نامور ادب فارسی، تسلط او بر متون ادبیات فارسی و اشراف بر دیوان شاعران این زبان و نیز عربی، سخنان سجع‌گونه او و ادب بسیار این استاد عزیز در برخورد با دانشجویانِ ایرانی و خارجی، احترام به همکارانش در دانشگاه و با نیکی یاد کردن از استادهای درگذشته، مهربانی، سعه صدر و خوش‌رفتاری او اشاره کرد. استاد تجلیل همچنین به نماز جماعت اهتمام فراوانی می‌ورزیده و از حاضران همیشگی مسجد دانشگاه تهران بوده است؛ به بیانی دیگر، او علم و دانش را با معنویت آمیخته و از هر دو بهره‌ای به کمال داشته و اشتغال علمی او را از معنویت و از جمله نماز اول وقت غافل نمی‌ساخت.
مروری بر حال دل استاد تجلیل در بازخوانی یک گفت‌وگو
متنی که در ادامه می‌خوانید بخشی از گفت‌وگوی مرحوم جلیل تجلیل با روزنامه جام‌جم در آذر ۱۳۸۲ است:
موجزترین مصراع؟
به نام خداوند جان آفرین.
موجزترین بیت؟
ای همه «هستی» ز تو پیدا شده/ خاک ضعیف از تو توانا شده
موجزترین جمله؟
خدا یکی است.
غزل زیبای زیبا؟
انتخاب دشواری است، لکن چه باک که غزلی از حافظ را به‌عنوان نمونه بیاوریم: بیا که قصر امل سخت سست‌بنیاد است و...
مطلع زیبای قصاید؟
ای دل اگر به دیده تحقیق بنگری / درویشی اختیار کنی بر توانگری
قطعه انتخابی شما؟
باغبانی بنفشه می‌اندود/ گفتم ای گوژپشت چرخ کبود/ چه رسید پست از زمانه ترا/ پیر ناگشته درشکستی زود/ گفت پیران شکسته دهرند/ در جوانی شکسته باید بود
زیباترین تشبیه؟
قرار در کف آزادگان نگیرد مال / چو صبر در دل عاشق چو آب در غربال.
چنانچه هم‌دوره حافظ بودید؟
من هرگاه هم‌دوره حافظ می‌شدم، از او استدعا می‌کردم ایماهای شعرش را شرح کند و منابع سخنش را از اسطوره‌های ایرانی و آیات قرآنی و کلام و فلسفه و حکمت اسلامی از صورت ویتامین کمپلکسی و سربسته بودن درآورد و مثل دیگر نشریات امروزی که دلربایی‌های خود را به رنگ‌های زیبا به جوانان عرضه می‌کنند، او هم به این تفصیل و رنگ، فرهنگ خود را بسط می‌داد.
تقاضاهایی از فردوسی؟
تقاضای من از فردوسی، بیش از تقاضای حافظ می‌بود، به مناسبت اینکه قرن‌ها زندگی او دیرینگی بیشتری داشت و این دیرینگی بیشتر همچون نیشتری بر چشمان دشمنان ایران می‌نشست. نمی‌خواهم بگویم معنای این سخن این است که به جای تیغ و شمشیر و تیر و کمان، بمب و موشک و تانک و کلاهک‌های آسمان‌سوز زمین‌گداز بنشیند اما تیر و کمانی که ازسوی عقیده و گمان بیرون می‌آید، هنوز هم نیروی خود را آماده دارد و آنها را به زانو درمی‌آورد.
مکالمه شما و مولوی؟
می‌گفتم مرا از داستان‌های کوتاه و بلند و پیچ‌درپیچ خود بگذران و به جام بلورین غزل بنشان. همان کاری که با شمس کردی یا شمس با تو کرد، با من نیز آن کن «بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست / بگشای لب که قند فراوانم آرزوست...»
چرا جز فال حافظ مرسوم نیست؟
گویا حافظ، کلیت کلامش در حدی است که به مساحت تاریخ و به ظرفیت جغرافیاست و هر کس درد و شادی خود را در او منعکس می‌بیند و به درمان می‌نشیند با لبخند امید و بیم از بارگاه او پاسخ خود را درمی‌یابد.
نسل جدید شاعران امروز؟
ادبیات امروز جوانان، تابندگی و فزایندگی پویایی دارد که به اندازه ترکیب و دوژاز (=اندازه) اصالت‌ها می‌توان طبقه‌بندی کرد و به داوری نشست. مسلما تازگی‌ها و بلندآوازگی‌هایی که در زمینه رنگ‌آمیزی طبیعت و دلربایی احساس و نازکی توقعات از آنها مشهود است، به‌علاوه یک شجاعت و صراحت و بی‌باکی که در آثارشان موج می‌زند، همه اینها از نقاط مثبتی است که به اندازه عظمت خودش برخورد مدبرانه و تربیت تزریق‌گرانه باید در این کالبدها دمیده شود تا همان‌گونه که اندامشان رشد می‌یابد کام جانشان هم با مزه‌های دلربا نوازش یابد.
برنامه‌ای برای دفع آفات شاعرانه و آفت شعر؟
آفت شعر، استغراق در تمدن ماشینی و صنعتی و چرخ کارخانه‌ها و طولانی بودن صف فروشگاه‌ها و انتظار هواپیماهاست که شاعران شیراز و مازندران هرگز نمی‌توانند این هیجان صنعتی را برتابند. ماهیان دریا هم می‌گریزند و پرندگان جنگل هم و طوطیان شاخساران هم.
این روزها نان شب واجب‌تر است یا ادبیات؟
هر دو با ترکیب مناسب. نان به اندازه توان، آن یکی به اندازه جبران دل.
آرزوی شما؟
من به بعضی آرزوهام رسیده‌ام و بقیه را هم با خدا در میان می‌گذارم... اما حسن عاقبت و پایان نیک را آرزو دارم و این را برای شما هم آرزو می‌کنم.
چه سوال‌هایی نپرسیدم که می‌باید هم نمی‌پرسیدم؟
شما سوال از تجارت و طلا و نقره و جاه و مقام و فرش‌های پرنیانی و غذاهای زعفرانی و مجالس آنچنانی و آنچه را که خوانی و دانی... از من نکردی؛ زیرا می‌دانستی که...
شعری سر بزنگاه؟
افسانه عمرم آورد یاد
عمری که نبود؛ خواب دیدم
در خواب گذشت روزگارم
من دسته‌گلی بر آب دیدم
شعری برای سنگ مزار؟
نامم چو جلیل آمد تجلیل تو گویم باز
تجلیل تو را گفتن با دفتر صد نتوان...
همین.
برخی آثار تالیفی استاد تجلیل
«فقه وتعلیمات دینی»
«معانی و بیان»
«فنون و صنایع ادبی»
«عروض»
«برگزیده متون ادب فارسی» (با همراهی چند نفر از اساتید دیگر)
«جناس در پهنه ادب فارسی»
«نقشبند سخن»
تصحیح و ترجمه‌های استاد
تصحیح معیار الاشعار خواجه نصیرالدین طوسی
ترجمه مهدی (عج) کیست؟ اثر ابوطالب التجلیل
ترجمه «الغدیر» تالیف علامه امینی
ترجمه «اسرار البلاغه» اثر عبدالقاهر جرجانی.
برخی از سمت‌های اجرایی استاد
عضویت در شورای گسترش دانشگاه‌های کشور
عضویت در کمیته برنامه‌ریزی زبان و ادبیات فارسی ستاد انقلاب فرهنگی
عضو شورای پژوهشی دانشگاه تهران ۶۳-۶۲
عضو کمیته ادبیات و علوم انسانی دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی
عضو شورای برنامه‌ریزی زبان و ادبیات فارسی
عضو کمیسیون سیاست‌گذاری مجلات علمی وزارت فرهنگ و آموزش
عضو کمیته تخصصی هنر و معماری هیات‌ممیزه دانشگاه تهران
مدیر گروه تخصصی ادبیات فارسی المپیاد دانشجویی وزرات علوم تحقیقات و فناوری
عضویت در شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور
عضویت در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
عضویت در هیات ممیزه و کمیته تخصصی دانشگاه تهران
تشویق‌ها، جوایز، نشان‌ها و مدال‌های استاد
مدال درجه اول رتبه اولی دانشنامه لیسانس از وزارت فرهنگ ۱۰/۸/۳۴
لوح تقدیر وزیر فرهنگ و آموزش عالی از نقش فعال در جلسات هیات ممیزه مرکزی توسط دکتر سیدمحمد هاشمی گلپایگانی
لوح تقدیرنامه وزارتی به مناسبت عضویت در مجله بین‌المللی علوم انسانی از دکتر مصطفی معین، وزیر علوم و آموزش عالی وقت
تقدیر و معرفی در اولین دوره چهره‌های ماندگار مهرماه سال ۱۳۸۰
برگزیده چهره ماندگار در سال ۱۳۸۵
استاد برتر دانشگاه آزاد اسلامی در سال ۱۳۸۶
نظر شما