آگاه: حضور ملت ایران در عرصه دشوار جنگ تحمیلی یکی از ارکان اصلی پیروزی بود و نظام را در برابر دشمن متجاوز مصون نگاه داشت. چه بستری و چه عواملی حضور همه‌جانبه و قدرتمند مردم و اتحاد و همبستگی بی‌نظیر را تا پایان دوران دفاع مقدس رقم زد؟
برای کسی که منابع اسلامی اعم از قرآن و احادیث معصومان(ع) و سیره عملی این بزرگواران را به طور دقیق موردمطالعه و تحقیق قرار دهد، آشکار خواهد شد که اسلام به‌شدت مردم‌پایه است و تحولات اجتماعی را از مسیر تراکم اراده‌های مردمی دنبال می‌کند. در قرآن کریم می‌بینیم که خداوند می‌فرماید: «ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب آسمانی و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند.» (حدید، ۲۵) خداوند، انبیا را به‌عنوان راهبران مردم معرفی می‌کند و بار برپایی عدالت را بر دوش مردم قرار می‌دهد. حضرت امام خمینی(ره) نیز با فهم عمیقی که از اسلام داشت، باور ریشه‌داری به مردم داشت و معتقد بود وقتی اراده‌های مردم، متراکم شود هیچ قدرتی یارای مقابله با آن را ندارد. نه رژیم ستمشاهی که هزینه‌های هنگفتی را برای تقویت نظامی و امنیتی خود کرد توانست در مقابل ملت ایران، دوام بیاورد نه صدام که قریب ۴۰کشور غربی و شرقی و عربی، پیشتیبانش بودند توانست به اهدافش برسد و در نهایت، مجبور به پذیرش شروط ایران شد.
‌ رهبر معظم انقلاب در سال۹۵ و در دانشگاه امام حسین(ع) تاکید کردند: «جوان‌های عزیز! فردا مال شما است، آینده مالِ شما است؛ شما هستید که باید این تاریخ را با عزتش محفوظ نگه دارید؛ شما هستید که این بارِ مسئولیت را بردوش دارید؛ خرّمشهرها در پیش است؛ نه در میدان جنگ نظامی، [بلکه] در یک میدانی که از جنگ نظامی سخت‌تر است.» 
با این گزاره مهم این ذهنیت کاملا پدید آمد که جهاد ادامه دارد و چه بسا مختصات آن و شرایطش از دوران دفاع مقدس دشوارتر است. ویژگی‌های عرصه جهاد بعد از دوران دفاع مقدس چیست؟ الزامات آن چیست؟
جهاد، در فرهنگ اسلامی و انقلابی، منحصر به جهاد مسلحانه نیست، بلکه به هر تلاش و کوششی که در راه شکست نقشه‌های دشمن باشد جهاد گویند؛ بنابراین اگر دشمن در زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و غیره مشکلاتی را برای کشور و انقلاب اسلامی ایجاد کند، هر اقدامی که در برابر نقشه دشمن باشد، جهاد به حساب می‌آید. خرمشهرها فعالیت آتش‌به‌اختیار فرهنگی، جهاد اقتصادی، مقابله با آسیب‌های اجتماعی، تولید علم و... همه خرمشهرهایی هستند که جوانان برومند و متعهد و دلسوز ایران اسلامی می‌توانند سرداران و افسران و سربازان فتح آنها باشند. و البته مهم‌تر از این فتوحات، فتح‌الفتوحی است که از دل این جهادها حاصل می‌شود و آن هم تربیت انسان‌های کارآزموده و پرانگیزه است.
‌ اگر بخواهیم نقطه عطف جهاد بعد از دوران دفاع مقدس را به عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی مرتبط بدانیم، چرا به نسبت دوران دفاع مقدس شاهد حضور موثر مردمی نبودیم؟ 
معتقدم هرگاه حلقه‌های میانی و همچنین مسئولان دولتی و نهادهای انقلابی، درست عمل کردند، مردم ما به‌ویژه جوانان و بالاخص جوانان مومن انقلابی، وارد میدان شدند. در دوران تهاجم فرهنگی، حضور مربیان دلسوز در مدارس و مساجد و پایگاه‌های بسیج، جوانان برومندی همچون شهیدان حججی و صدرزاده و احمدی روشن و آرمان علی‌وردی و عجمیان را تقدیم انقلاب کردند. اردوهای راهیان نور که باعث هدایت بسیاری از دختران و پسران عزیز ما شد، با تلاش عموم فعالان فرهنگی شکل گرفت. از سال۷۹ گروه‌های جهادی وارد میدان سازندگی و محرومیت‌زدایی شدند.  شهدایی همچون فخری‌زاده و تهرانی‌مقدم و شهریاری، به جنگ تحریم علمی دشمن رفتند. در دوران کرونا، مردم به میدان مواسات آمدند. در دوران جنگ شناختی، مجاهدان تبیینی گل کاشتند و تیغ دشمن را کند کردند. از این نمونه‌ها فراوان است اما مهم آن است که دغدغه‌مندان، از حالت انتظار خارج شوند و خود به‌اندازه توان، اقدام کنند.
‌ راهکارهای حضور موثر مردم در جهاد فرهنگی و اجتماعی در سال‌های پس از دفاع مقدس چیست؟                 
مهم‌ترین راهکار، گفتمان‌سازی حرکت عمومی است که رهبر انقلاب سال‌هاست دغدغه‌اش را دارند و در دیدار دانشجویی ۹۸/۳/۱ به شرح آن پرداختند. اگر صاحبان ذهن فعال و زبان گویا به میدان گفتمان‌سازی بیایند و حلقه‌های میانی نیز با پیگیری و تمرکز بر گروه‌های مردمی، به کشف راهکارهای عملیاتی در زمینه‌های مختلف بپردازند می‌توان توفیقات بیشتری را در یافتن راهکارهای حضور مؤثر مردمی پیدا کرد.
‌ در بیانیه گام دوم، محور اصلی رهنمودها مردم هستند. باتوجه‌به این بیانیه و ضرورت حضور هر چه بیشتر مردم در عرصه جهاد فرهنگی اجتماعی و سیاسی، لوازم تحقق حضور پرشکوه‌تر و موثرتر مردم در این عرصه‌ها چیست؟
خطاب اصلی بیانیه گام دوم، جوانان متعهد و دلسوز آینده انقلاب و ایران اسلامی هستند. رهبر انقلاب در بیانات ۹۸/۳/۱ به علل فعال نشدن ظرفیت‌های این جوانان عزیز اشاره می‌کنند: 
الف) شناخت صحنه: اگر صحنه نبرد بین جبهه حق و باطل و مسیری که در پیش روی ما است به‌خوبی برای جوانان تبیین شود نقش بسزایی در ایجاد انگیزه حرکت در ایشان دارد.
ب) جهت‌گیری به‌سوی تمدن نوین اسلامی: رهبر انقلاب معتقدند اگر جهت‌گیری مشخص نباشد، انرژی متراکم جوانان در کارهای دارای اولویت پایین، خرج خواهد شد. تمدن نوین اسلامی به‌عنوان طلیعه نزدیک شدن به طلوع خورشید ولایت عظمی (ارواحنا فداه) پس از رسیدن به کشوری نمونه و الگو باشد که پیشرفت و عدالت و رفاه و اخلاق و معنویت و دیگر مولفه‌های خط امام را در خود داشته باشد.
ج) عامل امیدبخش: جوان ایرانی سه عامل عظیم امیدبخش دارد: ظرفیت‌های ملی و انسانی ایران عزیز. افول جبهه مخالف ما و دشمنان. وعده‌های الهی برای یاری مومنان. غالبا این سه عامل مورد تهدید دشمن است و با جنگ شناختی تلاش می‌کند که جوان مومن ما، این عوامل را نبیند.
د) راهکارهای عملی: پس از اینکه جوان، فهمید که در چه صحنه‌ای و چه عصری قرار دارد و به چه افقی باید چشم بدوزد و پر از امید شد، نیاز به ارائه راهکارهای عملی دارد. رهبر انقلاب، وظیفه ارائه راهکار را بر عهده حلقه‌های میانی می‌دانند.
جریان گفتمان‌ساز کشور ابتدا باید این چهار عنصر را تبیین کنند و حلقه‌های میانی با هدایت گروه‌های مردمی، نیروهای مومن را به‌کارگیری کنند و حاکمیت نیز با کوچک‌سازی خود تلاش کند تا مسیر ورود ظرفیت‌های مردمی برای کار در عرصه‌های مختلف، فعال شود.