آگاه: با توجه به سخنان ایشان و اینکه در آستانه ولادت حضرت زهرا(س) و روز زن قرار داریم در ادامه به معرفی دو نفر از شناخته‌شده‌ترین بانوان مجتهده ایرانی می‌پردازیم. پیش از این معرفی، لازم است کمی درباره مقام اجتهاد توضیح دهیم.
به گزارش آگاه، به کسی که توانایی فهم و استنباط احکام از منابع اصیل یعنی عقل، قرآن و روایات را داشته باشد، مجتهد می‌گویند؛ حصول این توانایی مستلزم فراگیری علوم بسیاری ازجمله ادبیات عرب، آشنایی با تفسیر قرآن، علم درایه (فهم معنای حدیث)، علم رجال (شناخت راویان حدیث)، علم اصول فقه (علم به عناصر مشترکی که در عملیات استنباط حکم شرعی مورد استفاده قرار می‌گیرند) و تبحر در علم فقه است. حصول این مقدمات در نتیجه تحصیل طولانی و تلاش و کوشش بی‌وقفه حاصل می‌شود و خود شخص رسیدن به این توانایی را در خود احساس می‌کند.
کسی به اجتهاد مشهور می‌شود که اولا مقام علمی او ازسوی مجتهدان بزرگ تایید شود، ثانیا خود نیز بخواهد که اجتهادش در جوامع علمی و غیر علمی اعلام شود. اما نکته مهمی که باید به آن توجه داشت اینکه مقام اجتهاد با مقام مرجعیت تقلید تفاوت دارد و هر مرجع تقلیدی مجتهد است ولی هر مجتهدی مرجع تقلید نیست. با این اوصاف ممکن است بانوان زیادی به درجه اجتهاد رسیده باشند اما شناخته‌شده نباشند. ضمن اینکه اغلب، مجتهدانی شناخته شده‌اند که به مقام مرجعیت تقلید رسیده باشند و ازآنجاکه یکی از شرایط مرجع تقلید بودن، مرد بودن است، لذا زنان مجتهد بسیار کمتر از مردان مجتهد در جامعه شناخته می‌شوند.
بانو امین اصفهانی
یکی از معروف‌ترین بانوانی که به درجه اجتهاد رسیده بانو مجتهده امین اصفهانی است که از علمای بزرگی اجازه اجتهاد داشت. بانو امین اصفهانی (حاجیه‌خانم سیده نصرت‌بیگم امین) متولد سال ۱۲۷۴ شمسی در تخت‌فولاد اصفهان است. پدر ایشان حاج سید محمدعلی امین‌التجار اصفهانی، فردی مومن و سخاوتمند و مادرش بانویی شریف، متعبد و خیرخواه بود. حاج سیدمحمدعلی، پسر سیدحسن و نوه علامه مجاهد و وارسته، سید معصوم حسینی خاتون‌آبادی بود که از نظر نسب، بسیار شریف است.بانو امین، در چهارسالگی، برای آموزش قرآن و فراگیری و خواندن و نوشتن به مکتب‌خانه «خدیجه بیگم» رفت و پس از آنکه صرف، نحو، بلاغت، تفسیر، حدیث، فقه، اصول و فلسفه را آموخت، به مطالعات خود در سطوح عالی ادامه داد تا به درجه اجتهاد رسید.ایشان در ۱۳سالگی ازدواج کرد و صاحب هشت فرزند شد که هفت‌نفرشان در زمان حیات ایشان به مرگی زودرس درگذشتند و فقط یک پسر برای ایشان باقی ماند. وی با داشتن استعداد سرشار و تلاش شبانه‌روزی و اراده استوار و بردباری بسیار در برابر شداید و مشکلات، پس از سال‌ها تحصیل و پشتکار مداوم به دریافت اجازه اجتهاد مفتخر شد.
بانوی مجتهده امین، از محضر استادان گران‌قدری چون حضرات آیات و حجج‌الاسلام سید ابوالقاسم دهکردی، میرزا علی‌اصغر شریف، میرزا علی‌آقا شیرازی، شیخ ابوالقاسم زفره‌ای، حاج‌آقا حسین نظام‌الدین کچویی و میرسید علی نجف‌آبادی بهره‌مند شد. قریب ۴۰سال از عمر پربار ایشان می‌گذشت که مورد آزمون حضرات آیات عظام حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی موسس حوزه علمیه قم و حاج شیخ محمدکاظم شیرازی قرار گرفت و به دریافت اجازه اجتهاد نائل آمد. ایشان از آیت‌الله میرزا آقا اصطهباناتی و آیت‌الله شیخ محمدرضا ابوالمجد نجفی اصفهانی نیز اجازه روایی و اجتهاد دریافت کرد.
مرحوم آیت‌الله حاج میرسیدعلی نجف‌آبادی در روایتی نقل کرده است: «روزی شنیدم فرزند ایشان فوت شده است، فکر کردم خانم دیگر درس را تعطیل خواهد کرد ولی برعکس، دو روز بعد کسی را به سراغم فرستاد که برای تدریس به منزل ایشان بروم و من از علاقه ایشان به درس و تحصیل، سخت تعجب کردم.»
مقام شامخ علمی و معنوی این بانوی فرزانه از اجازه روایت آیت‌الله شیخ محمدرضا ابوالمجد نجفی به‌خوبی استنباط می‌شود که درباره بانو امین فرمود: «به این سیده دانشمند و شریف، گوهر گرانقدر مستور، گل سرسبد باغ فرزندان زهرای اطهر، بانوی فرزانه، حکیم و عارف کامل... اجازه دادم که روایت کند از من، هرچه را که روایتش برای من صحیح است از کتب تفسیر و ادعیه و حدیث و فقه.»نتیجه آن‌همه کوشش و تلاش علمی که زمینه آن را تقوای عملی و زهد آن بانوی پرهیزگار فراهم کرده بود، چنان بود که حتی دانشمند بزرگ، فقیه اهل‌بیت و رجالی عظیم‌الشأن، آیت‌الله‌العظمی سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، از خانم امین درخواست اجازه روایت کرد و ایشان در قسمتی از این اجازه‌نامه که به تاریخ اول محرم‌الحرام ۱۳۵۸هجری قمری برای آیت‌الله مرعشی نوشته، چنین آورده است: «پس از استخاره، به ایشان اجازه دادم که روایت کند از من، هرچه را که روایتش برای من صحیح است از کتب تفسیر و ادعیه و حدیث و فقه و غیر اینها که از تالیفات شیعه آنچه اصحاب از غیر شیعه روایت کرده‌اند، به جمیع طرقی که معلوم و در خود مضبوط است.»
استاد دانشمند مرحوم آیت‌الله محمدتقی جعفری، مقام علمی و عملی این بانو را چنین توصیف کرده است: «با توجه به آثار قلمی که از این خانم در دسترس ما قرارگرفته، به‌طورقطع می‌توان ایشان را از علمای برجسته عالم تشیع معرفی کرده و روش علمی ایشان هم کاملا قابل‌مقایسه با سایر دانشمندان بوده، بلکه با نظریه مقامات عالیه روحی، ایشان را از گروه نخبه‌ای از دانشمندان به شمار آورد که به‌اضافه فراگرفتن دانش، به تولد جدید در زندگی نائل می‌شوند.»
مرتبت و موقعیت علمی و عرفانی ایشان به آنجا رسید که اکابر و اعاظمی از علما و عرفا حضور در محضر ایشان را مایه فیض می‌دانستند. وی در مقام تنها بانوی مجتهده عصر خود قرار گرفت و علما و افراد چندی از نقاط دور و نزدیک برای ملاقات و گفت‌وگو نزد ایشان می‌آمدند. نمونه‌های بارز آن، تشریف‌فرمایی مفسر بزرگ قرآن، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی و فیلسوف تلاشگر استاد محمدتقی جعفری و علامه بزرگوار و مبارز شیخ عبدالحسین امینی، صاحب کتاب الغدیر و بزرگان دیگری بود که با ایشان به مذاکره نشستند و گاهی به‌وسیله نامه با ایشان مکاتبه داشتند.بانوی مجتهده سیده نصرت امین، در ۲۳خرداد ۱۳۶۲، مطابق با اول ماه مبارک رمضان سال۱۴۰۳ هجری قمری در ۸۸سالگی به جوار رحمت الهی شتافت و در تخت فولاد به خاک سپرده شد. بانو امین، کتاب‌های خود را با نام «بانوی ایرانی» یا «بانوی اصفهانی» چاپ می‌کرد؛ «أربعین الهاشمیة» (نوشته‌شده به زبان عربی)، «جامع الشتات» (نوشته‌شده به زبان عربی)، «معاد یا آخرین سیر بشر» و «نفحات الرحمانیة فی الواردات القلبیة» از جمله آثار این بانوی مجتهد است.
بانو زهره صفاتی
مجتهده معروف دیگری که اکنون مشغول تدریس در حوزه خواهران هستند، بانو زهره صفاتی است که ایشان هم همانند بانو امین از علمای بزرگی اجازه اجتهاد دارند.
وی متولد سال۱۳۲۸ در آبادان است. صفاتی در زادگاهش آبادان، نخست به مکتب رفت و پس از آموختن مقدماتی از قرآن و برخی احکام دینی، در همان شهر به دبستان رفت. دوره دبیرستان را به‌صورت «متفرقه آزاد» گذراند و همزمان با دروس دبیرستانی، در سال۱۳۴۵ هجری شمسی به تحصیل علوم حوزوی در آبادان مشغول شد؛ بانو صفاتی، در سیر تحصیل علوم دینی، نخست در آبادان، «سیوطی»، «مغنی» و بخشی از «معانی و بیان و لمعتین» را فراگرفت و سپس برای ادامه تحصیلات دینی، در سال۱۳۴۹ هجری شمسی به قم مهاجرت کرد و در آنجا به آموختن فقه و اصول و همچنین بخش‌هایی از «مکاسب» پرداخت.
در طول تحصیلات حوزوی در آبادان و قم، از محضر درس اساتیدی چون: آیت‌الله شهیدی، آیت‌الله حقی، آیت‌الله مشکینی و آیت‌الله احمدی بهره برد. وی از حضرات آیات عظام: غروی تبریزی (از شاگردان مرحوم آیت‌الله نائینی) و فاضل لنکرانی اجازه روایت دارد و از آیت‌الله صافی گلپایگانی و آیت‌الله محمدحسن احمدی، اجازه روایت و تصدیق اجتهاد دریافت کرده است. از آنجا که تاسیس حوزه‌علمیه «ویژه بانوان» به همت، پیگیری و کوشش‌های وی در قم آغاز شده او را از بنیان‌گذاران حوزه علمیه خواهران در قم می‌دانند. وی از اساتید دروس عالی فقه و اصول است که دیدگاه‌های فقهی ارزنده و تازه‌ای پیرامون مسائل بانوان ارائه کرده است.نوآوری‌های فقهی در احکام بانوان (پیشگیری از بارداری، کنترل جمعیت و مسائل فقهی مرتبط با آن)، نوآوری‌های فقهی در احکام بانوان (یائسگی)، پژوهش فقهی پیرامون سن تکلیف، (دروس خارج فقه وی در زمینه بانوان) و زیارت در پرتو ولایت (شرحی بر زیارت عاشورا) ازجمله آثار بانو صفاتی است.
نظر شما