آگاه: این پوستر چنانکه گفته شد، با تصویر رقیه چهره‌آزاد در فیلم «مادر» اثر علی حاتمی، تلاش می‌کند تا ترکیبی از هنر و تاریخ سینمای ایران را به نمایش گذارد. اگرچه در رونمایی پوستر گفته شد این کسی است که عزیز ساعتی آن را گرفته اما درنهایت، برخی واقعی بودن این عکس را زیرسوال بردند و به نحوی گفتند تمام پوستر به دست هوش مصنوعی طراحی شده است. این موضوع اصلی‌ترین نقد به این پوستر بود؛ از سویی نیز تشخیص مصنوعی بودن آن به تخصص ویژه‌ای در این زمینه نیاز ندارد و همین موجب شد تا گفت‌وگوی انتقادی گسترده‌ای میان مخاطبان عمومی این جشنواره و به‌طور کلی سینما، در فضای مجازی شکل گیرد.
جای خالی یک سیاست بصری
به نظر می‌رسد تنها دلیل انتخاب این طرح و موضوع برای پوستر جشنواره فجر، نزدیکی زمانی آن با روز مادر بوده باشد. اگرچه این موضوع را به‌تنهایی و فارغ از سالانه بودن این جشنواره می‌توان مثبت ارزیابی کرد اما در قالب مهم‌ترین جشنواره سینمایی کشور، نیاز است تا سیاست و برنامه‌ای برای هویت بصری این جشنواره قائل بود تا اصلی‌ترین تصویر این جشنواره مسیری را طی کند که هدفی فکرشده را دنبال می‌کند. پوستر جشنواره‌های سینمایی در سراسر جهان، نقش مهمی در معرفی هویت و پیام این رویدادها ایفا می‌کنند. طراحی این پوسترها به‌طور معمول ترکیبی از هنر، مفاهیم بصری و نمادهای فرهنگی است که باید به‌طور همزمان جذابیت بصری و انتقال پیام را به مخاطب ارائه کنند.
یکی از بحث‌های مهمی که درباره طراحی پوسترهای جشنواره‌های سینمایی مطرح است، این است که آیا این پوسترها باید تنها بازتاب‌دهنده هویت کلی جشنواره باشند یا به فیلم‌ها و محتوای سینمایی اشاره کنند؟ برخی از طراحی‌ها به نمادهای کلی و تماتیک مانند صلح، آزادی یا هنر متمرکزند، درحالی‌که برخی دیگر با استفاده از پلان‌های خاص فیلم‌ها، به‌طور مستقیم به سینما ارجاع می‌دهند. انتخاب هر یک از این رویکردها به اهداف جشنواره و نحوه ارتباط آن با مخاطب بستگی دارد.
از دیگر نقدهای واردشده به این پوستر، حضور نداشتن نمادهای سینمایی در طراحی آن است. جشنواره فیلم فجر به‌عنوان یک رویداد سینمایی، نیازمند طرحی‌ست که بیشتر با ماهیت فیلم و سینما همخوانی داشته باشد. پوستر جشنواره‌های سینمایی، علاوه بر یک تصویر تبلیغاتی ساده، نماینده هویت و روح این رویدادهاست. طراحی چنین پوسترهایی باید به‌گونه‌ای باشد که علاوه بر انتقال پیام و تم اصلی جشنواره، جذابیت بصری و ارتباط عاطفی با مخاطب را فراهم کند. در مورد جشنواره فیلم فجر، بازنگری در انتخاب مفاهیم و توجه بیشتر به جنبه‌های سینمایی می‌تواند به ارتقای کیفیت و تاثیرگذاری پوسترها کمک کند.
همچنین، یکی از عناصری که از نمادهای اصلی هویت بصری جشنواره فجر است، سیمرغی است که لوگوی این جشنواره را نیز تشکیل می‌دهد. در جشنواره‌های سینمایی خارجی نیز لوگو و نماد جشنواره از عناصر اصلی حاضر در پوستر این جشنواره‌هاست. در پوستر جشنواره‌هایی مانند کن یا برلین، همیشه نماد آنها در ترکیبی هنری اگرچه شاخص نباشد اما حاضر است. با همین زمینه در دوره گذشته جشنواره فیلم فجر، تصویر اصلی پوستر، ترکیبی از ۴۲سیمرغ بود که به هم پیوسته بودند. این رویه در برخی سال‌ها به شکل بصری چشم‌نوازی خلق شده بود اما در برخی دوره‌ها نیز از این نماد بهره بصری‌ای گرفته نشده است.
مهم‌ترین عناصر طراحی پوستر جشنواره‌های سینمایی
یکی از این عناصر، القای هویت بصری جشنواره است. در طراحی پوستر جشنواره‌های معتبر جهانی مانند جشنواره کن یا برلین، استفاده از عناصری که هویت فرهنگی-هنری جشنواره را نشان دهد، متداول است. استفاده از نخل طلایی در جشنواره کن یا خرس برلیناله، به‌عنوان نمادهای شاخص، بخشی از طراحی پوسترهاست.
ارائه سرنخ‌هایی از فیلم‌هایی که در جشنواره به نمایش درخواهد آمد یا عرضه تصویری از تم رویداد نیز یکی دیگر از عناصری است که در پوستر یک جشنواره یافت می‌شود. برخی جشنواره‌ها از تصاویری استفاده می‌کنند که به‌طور مستقیم به فیلم‌ها یا تم محوری رویداد اشاره دارند. در این مورد، پوسترهای جشنواره ونیز به‌طور معمول حال و هوای آثار پذیرفته‌شده در جشنواره را دارد. حضور عناصر نمادین نیز یکی از شاخصه‌هایی است که در پوستر جشنواره‌های سینمایی یافت می‌شود. تصاویر نمادین یا استعاری مثل دوربین فیلمبرداری، فیلم‌های نگاتیو، یا عناصر طبیعی خاص در طراحی پوسترها دیده می‌شود. این تصاویر حس سینمایی و هنری بودن جشنواره را تقویت می‌کنند. از سوی دیگر، ترکیب هنر دیجیتال و عکاسی در دهه‌های اخیر، در پوسترها نمود و حضور و زیادی یافته است. استفاده از هنر دیجیتال، تصاویر گرافیکی و تکنیک‌های عکاسی پیشرفته در طراحی پوستر جشنواره‌ها یکی از عناصر پرتکرار است، از نمونه‌های آن می‌توان به پوسترهای جشنواره کن در سال‌های ۲۰۱۹ و ۱۹۸۸ اشاره کرد. پوسترهای جشنواره‌های سینمایی نه فقط لازم است زیبا و گیرا باشند، بلکه پیام و هویت رویداد را باید به‌طور شفاف منتقل کنند. پوستر باید این ظرفیت را داشته باشد که داستان یا تم رویداد را در نگاه اول منتقل کند؛ برای مثال، پوستر جشنواره‌های ونیز اغلب از عناصر مرتبط با کانال‌ها و معماری شهر ونیز و نیز یک مجموعه رنگی خاص بهره می‌برد. تصاویر باید حس کنجکاوی و اشتیاق برای حضور در جشنواره را در مخاطب برانگیزد. استفاده از پلان‌های سینمایی یا پرتره‌های هنرمندان در این زمینه می‌تواند موثر باشد. جشنواره‌هایی مانند برلیناله از طراحی‌های مدرن همراه با حفظ عناصر سنتی بهره می‌برند. این ترکیب می‌تواند مخاطبان متنوع‌تری را جذب کند.
نگاهی به هویت بصری پوستر
برخی جشنواره‌های سینمایی بین‌المللی
پوسترهای جشنواره کن اغلب شامل تصاویر ساده و نمادین هستند که بیش از همه حس شکوه و کلاسیک بودن سینما را منتقل می‌کنند. در برخی دوره‌ها از تصاویر بازیگران مشهور یا پلان‌های برجسته فیلم‌های کلاسیک استفاده شده است. در پوسترهای جشنواره برلین، خرس به‌عنوان نماد جشنواره در تمام پوسترهای آن حضور دارد. طراحی‌ها به‌طور عمده از رنگ‌های تند و اشکال ساده برای جلب توجه سریع بهره می‌برند. در جشنواره فیلم ونیز هم، استفاده از تصاویر مرتبط با معماری شهر ونیز و فضای سینمایی این شهر، پوسترهای این جشنواره را ازلحاظ بصری متمایز کرده است. این جشنواره اغلب از تکنیک‌های مدرن برای بازتاب تاریخچه و اصالت خود بهره می‌برد. در جشنواره فیلم ساندنس به‌دلیل ماهیت مستقلی که دارد، پوسترهایی با طرح‌های خلاقانه و گاهی مینیمالیستی ارائه می‌دهد که با روحیه تجربی آن هماهنگ است. استفاده از تصویر پلنگ در جشنواره فیلم لوکارنو به‌عنوان نماد اصلی جشنواره، عنصر ثابت در طراحی پوسترهای این رویداد است. این نماد همزمان به اصالت و جسارت هنری جشنواره اشاره دارد.
واکنش حقیقی به انتقادها از پوستر جشنواره فیلم فجر:
هیچگاه یک پوستر فرهنگی در گذران تاریخ کشورها و فرهنگ‌ها
اینقدر پر اهمیت نبوده است
اگرچه بعد از جدی شدن انتقادهای وارد شده به پوستر دوره جاری جشنواره فیلم فجر، موضع این جشنواره بلافاصله از نوع انعطاف‌پذیر و همدلانه‌ای ابراز شد اما ابراهیم حقیقی، طراح گرافیک، عکاس و کارگردان هنری و طراح پوستر مذکور نیز در روز ۸دی طی یادداشتی جداگانه که ایسنا آن را منتشر کرد به این انتقاد واکنش نشان داد.
او اعلام کرده است که نسخه نهایی پوستر نتیجه تغییرات نادرست توسط گروهی دیگر است. او که رکورددار طراحی پوستر جشنواره‌های فیلم فجر و همچنین طراح نشانه اصلی این جشنواره است، در این یادداشت نوشته است:
«هیچگاه در دوران معیشت حرفه‌ای خود فکر نمی‌کردم که پوستر بیش از کتاب و جلد کتاب اینقدر اهمیت دارد. برای ما همیشه، پوسترها منابع اطلاع‌رسانی و اخبار جمعی شهری بودند و اگر از سلیقه و زیباشناسی نوین بهره‌ای داشتند می‌ستودیم و یکی را از آن خود می‌کردیم و گنجینه‌ها می‌ساختیم از یادگارهای دوران، از بابت وقایع هنری و هم از بابت طراحی گرافیک که نو بودند، می‌شد که زیبا باشند و خاطره‌انگیز، می‌شد که به موزه‌اش سپرد که سپردیم.
اما موضوع پوستر جشنواره‌های فیلم و تئاتر فجر در سال‌های اخیر همیشه جذاب و خبرساز بوده‌اند. همیشه نه، گاهی، به مقتضای زمانه و هم‌اندیشی جامعه نسبت‌به گذرها و گذارها از التهاب‌ها و سختی‌ها. جامعه روشنفکر و پی‌جوی هنر نیز همسو با همگان خود را در این اخبار دخیل می‌داند و بازخواه. البته اگر از هنر چیزی باقی مانده باشد! مردم خشم حاصل از پوسترهای زشت فیلم‌های مبتذل و سلبریتی‌های خندان را می‌بایست یک‌روز نشان دهند. سینمای مهجور و واپس‌رانده امروز ما هم در مجمع‌الجزایر عجایب اگر نه بر پرده که در پشت صحنه و پشت پرده نگران و ملتهب است. سینمایی که بعد از ممنوع‌الکار و ممنوع‌الخروج، ممنوع‌الپرواز هم شامل حالش شده. آیا غیر از این بیلبوردهای بزرگ و طویل بسازوبفروش اصلا ما چیزی به نام پوستر فرهنگی داریم که در شهر نصب شده باشد؟ خشم حاصل از وقایع تاریخ و درماندگی از معیشت و بی‌پناهی هنر و دانشگاه و آموزش را درک می‌کنم. اصلاحات یک چهره در یک عکس، برای یک پوستر اینقدر دردناک است؟ اصلاح می‌شود. نگران نباشید. جای دیگر را باید اصلاح کرد. به یاد ندارم که هیچگاه یک پوستر فرهنگی در گذران تاریخ کشورها و فرهنگ‌ها اینقدر پر اهمیت باشد. و این جای تامل بسیار دارد. اگرچه تغییرات نادرست ازسوی گروهی دیگر انجام شده اما به شخصه همه تقصیرات طراحی این پوستر زشت و جنجال‌برانگیز را می‌پذیرم.
ابراهیم حقیقی. دی ۱۴۰۳»
اگرچه برخی انتقادها در فضای مجازی ممکن است بی‌رحمانه بوده باشند -که این اتفاق نادری در این فضا نیست- اما بهتر نبود پاسخ به این انتقاد که ازسوی بسیاری از متخصصان این حوزه نیز مطرح شده است، به روابط عمومی جشنواره و حالت استاندارد آن واگذار می‌شد و در واکنشی یکپارچه -اگر قرار است اصلاح شود-این فرآیند پیش می‌رفت؟ ضمن آنکه هنرمندان همیشه آماج انتقادهای اصولی و حتی گاهی بسیاری از کج‌نظری‌ها قرار می‌گیرند که بر کسی پوشیده نیست، این هرگز معنای بی‌ارزش کردن زحمات هنرمند را نمی‌دهد و اگر اصولی دنبال شود، بهبود خروجی و اثر هنری را پیگیری می‌کند. به‌هرشکل، واکنش به یک انتقاد جمعی با پاسخی قهرآمیز و مقابله‌به‌مثل با انتقاد متقابل از کلیت فرهنگ و هنر کشور، سالم‌ترین شیوه پاسخ به انتقاد نیست و بیشتر به یک دعوای کودکانه می‌ماند.
نظر شما