آگاه: واتیکان ماه مارس (اسفند ۱۴۰۳) اعلام کرد که پاپ فرانسیس به ذات‌الریه مبتلا بود اما در وضعیتی پایدار قرار گرفته است. واتیکان در ۲۱ آوریل ۲۰۲۵ نیز اعلام کرد که این پاپ آرژانتینی پس از دوره‌ای از بیماری، دار فانی را وداع گفت. او که نخستین پاپ غیراروپایی پس از قرن‌ها بود، توانست با رویکرد انقلابی خود، کلیسای کاتولیک را به سمت مسائل اجتماعی و جهانی‌تر هدایت کند. این گزارش به بررسی زندگی، دستاوردها، چالش‌ها و میراث پاپ فرانسیس می‌پردازد.
سرگذشت زندگی: از بوئنوس‌آیرس تا واتیکان
خورخه ماریو برگولیو در ۱۹۳۶ در بوئنوس‌آیرس به دنیا آمد. پس از تحصیل در رشته شیمی و تجربه کار در کارخانه، به جمع یسوعیان پیوست و در ۱۹۶۹ به کشیشی رسید. او در دوران جوانی با بیماری ذات‌الریه دست‌وپنجه نرم کرد که منجر به برداشتن بخشی از ریه‌اش شد. این تجربه، آسیب‌پذیری طولانی‌مدت را برایش رقم زد. در ۱۹۹۲، برگولیو به عنوان اسقف کمکی بوئنوس‌آیرس منصوب شد و در ۲۰۰۱ توسط پاپ ژان پل دوم به کاردینالی ترقی یافت. ساده‌زیستی او از همان ابتدا چشمگیر بود؛ او از بلیت اکونومی استفاده می‌کرد و لباس ساده سیاه کشیشی را بر تجملات ترجیح می‌داد. در ۲۰۱۳، پس از استعفای بندیکت شانزدهم، به عنوان پاپ انتخاب شد و نام فرانسیس را برگزید تا به سن فرانسیس آسیزی، نماد عشق به فقرا و طبیعت، ادای احترام کند.
تحولات کلیدی در دوران پاپی
فرانسیس با شعار کلیسایی فقیر برای فقرا، تحولی ژرف در نهاد کلیسا ایجاد کرد:
۱- تمرکز بر عدالت اجتماعی: او فقر، مهاجرت و تغییرات آب‌وهوایی را به مسائل اصلی کلیسا تبدیل کرد. در سفر به فیلیپین (۲۰۱۵) از سیاست‌های جمعیتی انتقاد کرد و در ۲۰۱۵ دایره‌المعارفی منتشر کرد که سرمایه‌داری را نظامی نا عادل خواند.
۲- گفت‌وگوی بین‌الادیان: او روابط کلیسا را با ارتدوکس شرقی، یهودیان و مسلمانان گسترش داد. در ۲۰۱۴ رییس‌جمهور اسرائیل و فلسطین را برای دعاکردن در واتیکان گرد هم آورد.
۳- اصلاحات داخلی: ساختار بوروکراتیک واتیکان را ساده کرد و بیش از ۱۴۰ کاردینال غیراروپایی منصوب کرد تا جهانی‌ترین کلیسای تاریخ را شکل دهد .
چالش‌ها و انتقادات
دوران پاپی فرانسیس بدون تنش نبود:
- سوءاستفاده جنسی از کودکان: میراث کلیسا در این پرونده، بزرگ‌ترین نقطه‌ضعف او بود. اتهامات علیه توماس مک‌کاریک و نارضایتی از کندی پاسخگویی کلیسا، فشارهای زیادی بر او وارد کرد.
- تعامل با رژیم آرژانتین: برخی او را به عدم مقاومت کافی در برابر دیکتاتوری نظامی (۱۹۷۶-۱۹۸۳) متهم کردند، هرچند خود او ادعا کرد که به مخفیانه به فعالان کمک می‌کرد.
- تفاوت‌های الهیاتی: محافظه‌کاران از نظرات او درباره همجنس‌گرایان و زنان مخالفت کردند. فرانسیس پذیرفت که ازدواج تنها بین زن و مرد است اما از اتحادیه مدنی برای زوج‌های هم‌جنس حمایت کرد.
مواضع صریح پاپ فرانسیس در محکومیت جنایت‌های گروه تروریستی داعش طی دوران سلطه این گروه در سوریه و عراق، همراه بانفوذ جهانی او به عنوان رهبر کاتولیک‌های جهان، از جمله دلایل اصلی تبدیل شدن او به یکی از اهداف تروریستی داعش بود. تشکیل داعش در پی تحولات منطقه پس از بهار عربی در سال ۲۰۱۱ و مداخلات نظامی در عراق و سوریه تسریع شد. این گروه با ایجاد گفتمان هویت‌ساز مبتنی بر تفکر سلفی-تکفیری و ادعای تشکیل دولت اسلامی، توانست افرادی با ملیت‌های مختلف را جذب کند. پاپ فرانسیس، به عنوان نماد همزیستی ادیان و مدافع قربانیان خشونت، همواره اقدامات داعش را محکوم می‌کرد. وی در سال ۲۰۱۴ در سفر به غرب آسیا طی مصاحبه‌ای با فاکس نیوز تاکید کرد: جنایت علیه مسیحیان، ایزدیان و دیگر گروه‌ها نیازمند واکنش قاطع رهبران سیاسی و مذهبی، به‌ویژه مسلمانان، است.
پاپ در سفر سال ۲۰۲۱ به عراق، با آیت‌الله سیستانی، مرجع شیعیان، دیدار و از نقش او در حمایت از اقلیت‌های دینی در برابر داعش تقدیر کرد. این مواضع و اقدامات، پاپ را به نمادی ضدخشونت تبدیل کرد که با ایدئولوژی خشن داعش در تضاد بود.
مقامات ایتالیایی، از جمله جامپی رو ماسولو (رییس سابق سازمان اطلاعات ایتالیا) و آنجلینو الفانو (وزیر وقت کشور)، هشدار دادند که مشارکت ایتالیا در جنگ علیه داعش، واتیکان و رم را به هدفی جذاب برای این گروه تبدیل کرده است. البغدادی، رهبر سابق داعش، نیز با ادعای فتح رم، تهدیدهایی را مطرح کرده بود.
تمایز اسلام از افراط‌گرایی
پاپ فرانسیس در گفت‌وگو با مجله لا کروآ تصریح کرد: ترس از اسلام بی‌معناست، اما باید از داعش و جنگ تهاجمی‌اش که به نام اسلام اعمال می‌شود، هراس داشت. این مواضع که همزمان به دفاع از قربانیان و تفکیک اسلام اصیل از افراط‌گرایی می‌پرداخت، خشم داعش را برانگیخت. به‌طورکلی، ترکیبی از نفوذ جهانی پاپ به عنوان چهره‌ای صلح‌طلب، محکومیت‌های پیگیرانه او علیه خشونت‌های داعش، و موقعیت نمادین واتیکان به عنوان قلب مسیحیت، او را در صدر فهرست اهداف این گروه تروریستی قرار داد. پاپ فرانسیس سیاست دولت آمریکا در مورد اخراج مهاجران را «مایه ننگ» می‌دانست و این سخنان را در دیدار کوتاه و چنددقیقه‌ای که صبح یک‌شنبه یک روز قبل از فوت با معاون رییس‌جمهوری آمریکا در اقامتگاه پاپ در واتیکان انجام شد تکرار کرد. پاپ و مقام‌های واتیکان،پیشتر از برخی سیاست‌های دولت دونالد ترامپ به‌شدت انتقاد کرده بودند؛ از جمله برنامه‌های او برای اخراج میلیون‌ها مهاجر از ایالات متحده و کاهش گسترده کمک‌های خارجی و برنامه‌های رفاه داخلی.
آتش‌بس فوری در غزه
پاپ همچنین در پیامی که به مناسبت عید پاک از سوی یکی از دستیاران پاپ از بالکن اصلی کلیسای سنت پیتر قرائت شد و در حالی که پاپ نظاره‌گر بود، او بار دیگر خواستار آتش‌بس فوری در غزه شد. پیش از بستری‌شدن پنج‌هفته‌ای در بیمارستان در اثر ذات‌الریه، پاپ فرانسیس انتقادات خود از عملیات نظامی اسرائیل در غزه را افزایش داده بود. او وضعیت انسانی در نوار غزه را در ژانویه «بسیار وخیم و شرم‌آور» توصیف کرده بود.
در پیام عید پاک، پاپ وضعیت غزه را «تراژیک و تأسف‌بار» خواند. او همچنین از گروه مسلح فلسطینی حماس خواست باقی‌مانده گروگان‌ها را آزاد کند و آنچه را که روندی «نگران‌کننده» از یهودی‌ستیزی در جهان خواند، محکوم کرد. در پیام پاپ آمده است: «نزدیکی خود را به رنج‌های مردم اسرائیل و مردم فلسطین اعلام می‌کنم.» او افزود: «از طرفین درگیر می‌خواهم: آتش‌بس اعلام کنید، گروگان‌ها را آزاد کنید و به مردمی که از گرسنگی رنج می‌برند و آرزوی آینده‌ای صلح‌آمیز دارند، یاری‌رسانید.»
میراث جهانی
فرانسیس نه‌تنها رهبر مذهبی، بلکه چهره‌ای سیاسی بود:
- صلح‌طلبی: در جنگ اوکراین، اگرچه موضعش منتقدانی پیدا کرد، تلاش کرد نقش واسطه را ایفا کند.
- محیط‌زیست: مشارکت در توافق پاریس (۲۰۱۵) و صدور اندیشه‌نامه Laudato Si’ که محیط‌زیست را هدیه خدا خواند.
-جامعه‌مداری: با فیدل کاسترو و ولودیمیر زلنسکی دیدار کرد و در میانجی‌گری بین کوبا و آمریکا نقش داشت.
پایان راه و یادگار
فرانسیس در سال‌های پایانی با مشکلات تنفسی و درد زانو دست‌وپنجه نرم می‌کرد، اما تا آخرین لحظات به سفرهای بین‌المللی ادامه داد. درگذشت او پایان فصلی از تاریخ کلیسا بود که با آن، جهانی‌ترین و جنجالی‌ترین پاپ تاریخ را از دست داد. میراث او، چه در اصلاحات داخلی و چه در گفت‌وگوی جهانی، برای سالیان ماندگار خواهد بود.
نظر شما