آگاه: خاکی را که از یک پروژه ساختمانی یا عمرانی برداشته می‌شود کجا می‌ریزند؟ معمولا جواب این سوال برای سازندگان اهمیتی ندارد. مهم است که زمین گودبرداری شود و خاک از آنجا برود. کجا؟ مالک زمین هم نمی‌داند؛ اما ناچار برای بردنش به پیمانکار پول زیادی می‌پردازد. با یک پیمانکار خاک‌برداری تماس می‌گیرم و حسن چنین توضیح می‌دهد: «قیمت خاک‌برداری به حجم آن بستگی دارد. هر قدر کار بیشتر باشد، قیمت هر متر آن کمتر محاسبه می‌شود. اگر زمین شما ۱۵۰متر باشد و بخواهید دو متر آن را گود کنید، باید چیزی حدود ۳۰۰مترمکعب خاک برداشته شود. اگر قیمت حدودی هر مترمکعب خاک را ۲۵۰هزار تومان در نظر بگیریم باید ۷۵میلیون تومان برای خاک‌برداری هزینه کنید.»
برداشت خاک سخت نیست
چرا این‌قدر زیاد؟ حسن در پاسخ توضیح می‌دهد: «هزینه اصلی این کار مربوط به دفع خاک می‌شود. برداشتن خاک این‌قدر سخت نیست که خالی‌کردنش سخت است. برای همین منطقه‌ای که قرار است خاک‌برداری کنید در قیمت کار بسیار موثر است. بعضی از مناطق به نقاطی که می‌توان خاک را خالی کرد نزدیک است و هزینه را برای ما کاهش می‌دهد.»
این پیمانکار خاک‌برداری می‌گوید: «قبلا کارم این‌قدر سخت نبود؛ چون چاله‌چوله و جاهای خلوت در تهران زیاد پیدا می‌شد. الان همه‌جا ساخته شده و کامیون‌ها برای خالی‌کردن بارشان باید تا جاجرود و آبعلی بروند.» گودهای رها محل درآمد اما علی که «پیمانکار خاکریزی» است آن را رد می‌کند؛ چون معتقد است کامیون‌های خاک راه به این دوری را برای تخلیه بار خود نمی‌روند. او توضیح می‌دهد: «پروژه‌های زیادی باهدف ساخت خاک‌برداری اما به دلایل مختلف کار متوقف شده است. بعضی از این گودها سال‌هاست رها شده و کسی به آنها کاری نداشت ولی چند سالی است شهرداری مالکان آنها را ملزم به رفع خطر کرده است. برای رفع خطر هم باید گود پر شود؛ بنابراین ما با مالکان گود تماس گرفته و رضایت آنها را برای پر کردن آن گود کسب می‌کنیم. حالا با یک اطلاع‌رسانی منتظر کامیون‌های خاک می‌شویم تا یکی‌یکی بیایند و گود را پر کنند.» واحد ارزیابی او برای اندازه گود، «سرویس» است. مثلا می‌گوید فلان گود، ۲۰۰سرویسی و بهمان گود ۳۰هزار سرویسی است؛ یعنی با این تعداد کامیون خاک پر می‌شود. به گفته علی، معمولا هر کامیون بین ۱۲ تا ۱۴هزار مترمربع خاک تخلیه می‌کند و از هر سرویس ۳۰۰هزار تومان دریافت می‌کنند.علی که کسب‌وکارش پرکردن گودهای اینجا و آنجاست در توضیح بیشتر می‌گوید: «برای پرکردن یک گود باید از شهرداری مجوز بگیریم و برای هر سرویس ۱۱۰هزار تومان به حساب سازمان پسماند شهرداری تهران واریز کنیم. یعنی قبل از اینکه از کامیون‌ها پول بگیریم باید این پول را بدهیم.» به گفته او، با درنظرگرفتن دستمزد کارگر و اجاره لودر و هزینه‌های این‌چنینی هر سرویس ۱۰۰هزار تومان سود دارد. براساس گفته‌های علی و با یک حساب سرانگشتی پر کردن یک گود ۱۰هزار سرویسی برای پیمانکار یک میلیارد تومان سود خالص دارد.
آثار خاکریزیهای غیرمجاز
«علی نوذرپور» شهردار اسبق منطقه ۲۲ تهران از گودهای پرخطر تهران خبر دارد ولی از سودهای میلیاردی پر کردن آنها بی‌خبر است. او به «آگاه» می‌گوید: «پروژه‌های ساختمانی زیادی در مرحله گودبرداری متوقف می‌شوند. گاهی به‌دلیل رعایت نکردن ضوابط شهرداری از ادامه کار آنها ممانعت می‌کند و گاهی هم با مشکلاتی که برای سازنده و شرکا آنها پیش می‌آید کار متوقف می‌شود. در این شرایط مدیریت شهری با گودهایی روبه‌رو می‌شود که خطرساز هستند.» او اضافه می‌کند: «شهرداری با دادن اخطار از مالکان این گودها می‌خواهد خطر را رفع کنند. درصورتی‌که به اخطارها توجهی نشود، شهرداری گود را پرکرده و هزینه این کار را از مالکان مطالبه می‌کند.»
به باور او، جابه‌جایی خاک در تهران نظامات مشخصی ندارد و می‌گوید: «آثار خاکریزیهای غیرمجاز در مناطقی به شکل تپه دیده می‌شوند. کامیون‌ها، خاک‌های پروژه‌های ساختمانی را در جاهایی تخلیه کردند و این خاک‌ها طوری تلنبار شده که امروز برداشتن آنها هزینه هنگفتی دارد.»
این خاک ارزشمند
درحالی‌که برخی برای خلاص‌شدن از شر خاک پول‌های هنگفتی می‌پردازند، «دلاور نجفی» معاون اسبق سازمان حفاظت از محیط‌زیست معتقد است باید با درنظرگرفتن ارزش خاک هر منطقه برای آن برنامه‌ریزی کرد. این کارشناس محیط‌زیست به «آگاه» می‌گوید: «ارزش خاک در مناطق مختلف متفاوت است و با پروفیل زدن و آزمایش خاک می‌توان به آن پی برد. خاک برخی نقاط ارزش زیادی برای کشاورزی دارد و یک سرمایه محسوب می‌شود.» به گفته او، هیچ کشوری در دنیا با همه خاک‌های برداشته‌شده از ساخت‌وسازها رفتار یکسانی نمی‌کند. او در تاکید بیشتر می‌گوید: «خاک این‌قدر ارزش دارد که قاچاقچی با شناورهای بزرگ آن را به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌کند و به قیمتی بسیار بالاتر از سیمان فروخته می‌شود. همان خاکی که از خاک‌برداری‌های پروژه‌های ساختمانی ممکن است به دست آید امکان دارد ارزش زیادی برای کشاورزی و حتی مصارف دیگر داشته باشد.» به اعتقاد او، باید سازوکار درستی ازسوی وزارت جهاد کشاورزی که در حوزه خاک متولی است در نظر گرفته شود تا اهمیت خاک را فقط قاچاقچی‌ها درک نکنند.
آمار نخاله‌های ساختمانی
۶۰ میلیون تن تولید سالانه نخاله در کشور
۴۰ هزار تن تولید روزانه نخاله در استان تهران
۲۳ هزار تن تولید روزانه نخاله در شهر تهران
۱.۲۵ میلیون تن ظرفیت مراکز دفع نخاله ساختمانی در تهران
نخاله‌های مزاحم
هر ماه چند خبر از توقف عملیات خاکریزی غیرمجاز منتشر می‌شود. چند روز پیش از توقیف شبانه دو دستگاه کامیون و یک دستگاه لودر در حال خاکریزی و تسطیح اراضی بستر و حریم رودخانه کرج در محدوده عملکرد این امور خبر دادند و کمی قبل از آن لودری که درحال خاکریزی در بستر و حریم رودخانه ساواشی بود، با دستور قضایی توقیف شد. اینها اخباری است که از برخورد با چنین تخلفاتی منتشر می‌شود. آماری از تخلفات انجام‌شده و خاکریزیهای غیرمجاز در بستر رودخانه‌ها موجود نیست و با بروز حوادثی مانند آبگرفتگی و سیلاب نمایان می‌شود.
نظر شما