آگاه: روزگاری در این خیابان شلوغ بزرگ‌ترین تعزیه‌های شهر تهران به اجرا در می‌آمد. سال۱۲۴۸ وقتی این سالن نمایش در سه‌طبقه ساخته شد، هیچ ساختمان بلندمرتبه‌ای در تهران قد علم نکرده بود و از پنج فرسخی می‌شد گنبد گرد و پارچه‌ای آن را دید. تکیه دولت اگر تا همین امروز پابرجا بود، پشت هزاران ساختمان بلندقد تهران گم می‌شد. حتی قدیمی‌ترین کسبه بن‌بست تکیه دولت هم چیزی از اجرای نمایش‌های روحوضی و تعزیه در اولین تماشاخانه ایران به‌خاطر ندارند. با این حال رسم عزاداری و گردهمایی به بهانه ماه محرم در این کوچه همچنان برپاست و چراغ تکیه همچنان روشن است.
همسایه تکیه دولت
«بن‌بست تکیه دولت» را مغازه‌های کوچک و شلوغ طلاسازی احاطه کرده است. آبکاری طلا و نقره و ساخت سفارشی طلا و جواهر عینی‌ترین اتفاقی است که در این کوچه بن‌بست به چشم می‌خورد. هیچ رد و نشانه‌ای از تکیه تاریخی ارگ گلستان در این کوچه دیده نمی‌شود. تنها مسجدی در ابتدای کوچه به نام «مسجد تکیه دولت بازار تهران» نامی از این تکیه را با خود یدک می‌کشد. غلامرضا عبدالهی از کسبه قدیمی کوچه تکیه دولت می‌گوید: «این کوچه از وقتی به خاطر دارم بخشی از بازار بود. کاروانسراهایی دو طرف کوچه وجود داشت که حالا به پاساژ تبدیل شده‌اند. چیزی از ساختمان تکیه دولت که مخصوص عزاداری‌های خانواده قاجار بود باقی نمانده است.» از مدرسه «حکیم هاشم» می‌گوید که روزگاری از آن به‌عنوان کارگاه استفاده می‌شد و حالا در دست مرمت قرار دارد: «این مدرسه قدیمی‌ترین ساختمانی است که در این کوچه قرار دارد و مربوط به دوره صفویه است. مقبره خود حکیم هاشم هم در این مدرسه قرار دارد و کتیبه‌ای سنگی در ورودی مدرسه وجود دارد. کتیبه‌ای که از مرمت مدرسه توسط مهدعلیا در دوره قاجار خبر می‌دهد و وجودش در ضلع غربی کوچه تکیه دولت نشان می‌دهد این کوچه مرز بیرونی ساختمان تکیه دولت بوده است. ساختمانی که هیچ ردی از آن باقی نمانده است.
فرهنگ زیر و رو شده عزاداری
باشکوه‌ترین مراسم تعزیه خوانی و نقالی و عزاداری ماه محرم در دوره قاجار در تکیه دولت جای خود را به مراسمی داده که کسبه صنف طلاسازها و دیگر صنوف بازار هر سال آن را برگزار می‌کنند. علی زاهد، از پیشکسوتان این صنف می‌گوید: «انتهای کوچه هر سال در دهه اول محرم به صورت تکیه درمی‌آید و مسقف می‌شود. هر روز صبح مراسم عزداری و زیارت عاشورا در این تکیه برپا می‌شود و با نذر کسبه بازار هر روز تدارک ناهار و پذیرایی از عزاداران دیده می‌شود. تکیه زدن در همه جای بازار در ماه محرم مرسوم است. به خصوص در کوچه‌ای که سابقه‌ای طولانی در این کار دارد و زمانی بزرگ‌ترین تجمع عزاداری تهران در آن برگزار می‌شده.» با این حال سال‌ها و شاید بیش از یک قرن از اجرای تعزیه و پرده‌خوانی در کوچه تکیه دولت می‌گذرد. علی زاهد می‌گوید: «تراکم مغازه‌ها و شلوغی معابر بازار باعث شده تا دیگر در کوچه‌ها و میادین و گذرهای بازار جایی برای اجرای تعزیه وجود نداشته باشد. آداب عزاداری در اینجا با گذشته فرق کرده است. قدیم فقط در لایه بیرونی خیابان ۱۵خرداد بافت تجاری وجود داشت و بقیه محله‌ها و کوچه‌ها محل سکونت و زندگی مردم بود. روزها کاسبی در جریان بود و شب‌ها مراسم تعزیه‌خوانی و عزاداری برپا می‌شد. اما امروز در تمام نقاط بازار در ساعات صبح عزاداری برپا می‌شود چون غروب نشده بازار تعطیل می‌شود و کسی در این کوچه پس‌کوچه‌ها به چشم نمی‌خورد.»
بزرگ‌ترین تماشاخانه ایران
«تکیه بزرگ شاهی» «تکیه همایونی دولتی» و «تکیه قمصر» از جمله نام‌هایی است که تکیه دولت به آن معروف بود؛ قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین تکیه و تماشاخانه تمام اعصار ایران، که در دوره ناصرالدین شاه درست در همسایگی ارگ گلستان ساخته شد و آن زمان ۳۰۰هزار نفر گنجایش داشت. «یحیی ذکاء» در کتاب «تاریخچه کاخ گلستان و ابنیه سلطنتی» می‌گوید: «تکیه دولت در سال ۱۲۴۸ خورشیدی با صرف سرمایه‌ای بالغ بر ۳۰۰هزار تومان این بنا را در کنار عمارت بادگیر و بر روی زندان سیاه‌چال بنا کرد.» عمارتی که از بیرون به‌صورت یک هشت‌ضلعی دیده می‌شد و فضای داخلی آن، ساختمانی مدور با سه‌طبقه و سکوی نمایشی در وسط عمارت قرار داشت. یکی از معروف‌ترین تصاویر باقی مانده از تکیه دولت، نقاشی رنگ روغنی است که به دست کمال‌الملک کشیده شده. یحیی ذکا می‌گوید: «تکیه دولت به مرور زمان به دلیل سست بودن خاک و پی بنا، از بین رفت و سال-ها متروک و مخروبه باقی ماند تا اینکه در سال۱۳۲۵ خورشیدی برای ساختن ساختمان بانک ملی شعبه بازار آن را تخریب کردند و بیشتر عرصه آن زیربنای بانک شد.» انبار ارگ، سیاه‌چال و زندان، و خانه امیرکبیر گستره‌ای است که در دوره ناصرالدین شاه برای ساختن ساختمان تکیه دولت اشغال می‌شود. معماری این تکیه برگرفته از «رویال آلبرت هال» لندن، بزرگ‌ترین سالن تئاتر سلطنتی انگلستان بود و در آن از تزییناتی مثل پرده‌های مجلل، شمعدان‌ها و لوسترهای فراوان، کاشیکاری، آیینه کاری و استفاده شده بود.
نظر شما