آگاه: هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی درباره نقش موسیقی ایرانی در شکل‌دهی مرثیه، نوحه و شبیه‌خوانی به ایرنا گفته که ایرانیان قبل از گرایش به دین اسلام، معتقد به دین زرتشت بودند و سرودها و آوازهای آنان ستایشی و در خدمت ستایش پاکان و نیکان یا ستایش خداوند بود، این آوازها نمونه‌های ذکرخوانی و ستایش‌خوانی بودند.
نویسنده کتاب «آشنایی بر موسیقی مناطق و نواحی ایران» درباره ارتباط متقابل شبیه‌خوانی با موسیقی ایرانی گفت: موسیقی یک محمل است و نیاکان ما به‌خوبی و با شناخت کامل از این محمل برای آثار مذهبی بهره بردند، هنر موسیقی و شبیه‌خوانی از یکدیگر جدا نیستند. وی افزود: شبیه‌خوانی از همان ابتدای شکل‌گیری، با باورها، اعتقادات و حتی هنرهای گذشته همچون مرثیه‌خوانی، مصیبت‌خوانی، نوحه‌خوانی و ذکرخوانی ارتباط داشته، علاوه بر این حدود هشت مجموعه از گونه‌های آوازی مذهبی در مرثیه‌خوانی و هنر شبیه‌خوانی دیده می‌شود و زیبایی این هنر به‌دلیل همین ویژگی‌ها و مجموع هنرهاست؛ در شبیه‌خوانی نقش‌آفرین (نقش‌پوش)، نوازنده و خواننده هنرآفرینی می‌کنند.
جاوید با اشاره به آثار مدون درباره موسیقی مذهبی و تعزیه اظهارداشت: قبل از انقلاب اسلامی کتاب «موسیقی تعزیه در ایران» اثر محمدتقی مسعودیه استاد و پژوهشگر برجسته موسیقی در حدود سال‌های ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰، منتشر شد، در این کتاب ردیف‌ها، گوشه‌ها و آوازها به‌دقت بیان شده و بعد از انقلاب چنین اثری، تالیف نشده است.
ارتباط موسیقی و شبیه‌خوانی
این پژوهشگر فرهنگ عامه و موسیقی نواحی و آیینی بیان کرد: محمدحسن رجائی زفره‌ای در اثر «مجالس مختلف تعزیه» و محمدباقر غفاری به موضوع تعزیه در ایران پرداخته‌اند و استاد جابر عناصری نیز از زمان گذشته تا بعد از انقلاب اسلامی، موضوع تعزیه را مورد بررسی قرار داده است، چنین اقدامات و تلاش‌هایی انجام شده اما کافی نبوده و هنوز هم آنطور که باید و شاید پس از گذشت ۴۵سال از انقلاب اسلامی، کار شایسته و بایسته‌ای در حوزه هنر شبیه‌خوانی به‌طورکلی صورت نگرفته و متاسفانه اکنون شبیه‌خوان‌ها در شرایط شایسته‌ای فعالیت نمی‌کنند و به‌صورتی مناسبتی در بوستان‌ها و شهرها با اجرای مجالسی به روی صحنه می‌روند.
این نویسنده و پژوهشگر موسیقی بیان کرد: ایرانیان در گذر زمان برای نگهداری بهتر و تبلیغ درست‌تر دین اسلام از راه ایجاد حزن و تصویرکردن واقعه عاشورا در ذهن مخاطبان، هنر شبیه‌خوانی را ایجاد کردند، انگاره‌های اصلی و درست این هنر که امروز به‌صورت میدانی اجرا می‌شود، از دوران زندیه آغاز شد و در دوره قاجار اوج گرفت و شکوفا شد و شاخه‌های خاصی پیدا کرد.
نویسنده کتاب «آشنایی بر موسیقی مناطق و نواحی ایران» درباره ارتباط متقابل شبیه‌خوانی با موسیقی ایرانی گفت: موسیقی یک محمل است و نیاکان ما به خوبی و با شناخت کامل از این محمل برای آثار مذهبی بهره بردند، هنر موسیقی و شبیه‌خوانی از یکدیگر جدا نیستند. جاوید درباره وضعیت موسیقی مذهبی گفت: موسیقی مذهبی در ایران شامل سه بخش است؛ یک بخش از موسیقی مذهبی ازسوی ادوات موسیقی فرنگی نواخته می‌شوند و برای اجرایش هم از نغمات موسیقی فرنگی و فواصل آن نوع موسیقی استفاده می‌کنند، مانند نوحه‌های پاپ گونه‌ای که این روزها خوانده می‌شوند.
کژکارکرد ی نهادها
وی افزود: متاسفانه طی دو دهه گذشته نهادهای فرهنگی به سمت گونه‌ای از موسیقی رفتند که هم انحراف‌انگیز است و هم گوش را فاسد می‌کند؛ نوحه‌گر و ستایشگری که با استفاده از ریتم‌های فرنگی جوانان را سر شوق می‌آورد و گمان می‌کند که کار انجام داده و ارادتمند ساخته است، بزرگ‌ترین اشتباه را می‌کند، به دلیل اینکه آن جوانان تحت‌تاثیر یک فرهنگ غلط قرار می‌گیرند و وقتی که به فرصت بعد از محرم و زمان آرامش می‌رسد، می‌بینیم که مخاطبان جوان از همان نغمه‌گی‌های که مدنظر آن نهادهاست و آنها را تبلیغ می‌کنند، در آثارشان استفاده می‌کنند و زمانی که به این جوانان انتقاد می‌کنیم، می‌گویند که چرا در نوحه می‌توان چنین نوآوری‌هایی را انجام داد اما در ترانه معمولی نمی‌توان آن را انجام داد.
این نویسنده و پژوهشگر موسیقی آیینی بیان کرد: نباید کارها و نوآوری‌های غلط و اشتباه را در حوزه موسیقی مذهبی ترویج داد، به‌هرحال شاهد چنین آثاری هستیم و امیدواریم مسئله توجه به قدمت موسیقی ایران، لحن‌ها و نغمه‌های آن باعث شود که بسیاری از این اشتباه‌ها از میان برداشته شود و جز با ارائه هنر موسیقی مذهبی در آموزش عالی نمی‌توان اقدامات تاثیرگذاری در این حوزه انجام داد، موسیقی مذهبی به‌عنوان یک رشته تحصیلی و دانشگاهی باید در آموزش عالی تعریف شود و شاخه‌های آن تدوین و آموزش‌های لازم در حوزه موسیقی مذهبی ارائه شود و بعد از یک روند سه تا پنج‌ساله می‌توان انتظار بهبود شرایط را در این حوزه داشت. جاوید درباره ترویج نوحه‌های پاپ برای جذب جوانان گفت: جوانان را باید با سخن درست جذب کرد، نه با کار غلط. مشکل اینجاست که متولیان چنین آثاری فرق میان این دو را فهم نکردند اما واقعیت این است که با فهم درست، آموزش و آشناکردن درست به جوانان می‌توانیم بسیاری از مسائل را اصلاح کنیم، شورآفرینی‌ها و هیجان‌آفرینی‌های غلط و توجه ندادن درست قیام امام حسین(ع) به جوانان باعث ایجاد بسیاری از مسائل شده است که باید مورد بررسی قرار گیرد. وی بخش دیگری از موسیقی مذهبی را نوحه‌ها و ستایشگری‌های دانست و افزود: این آثار در قالب سوگ‌سرودهای ارکسترال تولید شدند و حدود ۷۵درصد از این آثار، قابل‌تامل و تعمق هستند.
کارشناس و مجری ویژه‌برنامه تلویزیونی «چهارگاه؛ روایت حماسه» بیان کرد: یک بخش دیگری از موسیقی مذهبی شامل موسیقی نواحی و رگه‌های زیبای لحن‌ها و ضرباهنگ‌های سوگ در نواحی و مناطق مختلف کشور است که در این برنامه سعی کردیم به آنها بپردازیم.
برگزاری کنسرت موسیقی مذهبی
جاوید درباره کنسرت‌های موسیقی مذهبی که در چند سال اخیر در ماه‌های محرم و صفر برگزار می‌شوند، اظهار داشت: اجرای موسیقی مذهبی در ماه‌های محرم و صفر می‌تواند راهی نو برای جذب مخاطبان و توجه دادن به اهداف وقایع مذهبی باشد اما باید عالمانه، با هدف و اندیشه باشد، نه اینکه شاهد اجرای کنسرت و اثری ساده صرف به پشتیبانی چند شعر مذهبی باشیم. وی گفت: جامعه ما در مناسبت‌هایی همچون ماه‌های محرم و صفر از حزن فاصله گرفته است، سوگواری سفارش قدماست که اگر نمی‌توانید در ایام سوگواری شهادت امام حسین(ع) گریه کنید، لااقل تظاهر به گریه‌داری کنید، مشکل ما این است که حزن از جامعه برداشته شده و چیزی که به آن داده شده، شورآفرینی است که آن هم مقطعی است. این پژوهشگر موسیقی افزود: بعضی از آثاری که در کنسرت‌های مذهبی اجرا می‌شوند، سوگ‌ترانه است و ارزش نوحه‌گری ندارند، سوگ‌ترانه برای ایام مناسبتی است، مردم باید بدانند که حق استفاده از این سوگ‌ترانه را در نوحه‌گری ندارند، به‌دلیل اینکه آبروی نوحه را تضییع می‌کند، در وصیت یکی از هنرمندان موسیقی به فرزندش آمده است که نوحه را بر پایه ترانه و ترانه را بر پایه نوحه اجرا نکند، چراکه در نخستین قدم باعث خنده فاسدان و فاجرین می‌شود، یعنی افرادی که منافق هستند و فهمی از موضوع ندارند، درحال‌حاضر نوحه‌گری‌ها به این سمت پیش رفته و خنده‌دار شده‌اند، امیدوارم این موضوع به‌صورت جدی بررسی شود تا به یک نتیجه درستی در حوزه موسیقی مذهبی برسیم.
نظر شما