یکی از مهم‌ترین آسیاب‌های بادی سیستان، آسیاب بادی مچی است که در نزدیکی تعدادی از مهم‌ترین جاهای دیدنی زابل، نظیر قلعه رستم و قلعه مچی قرار دارد. هرچند از قدمت آن اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ معماری آن بی‌گمان نشان از عمر بسیارش دارد.

آسیاب بادی مچی؛ سازه‌ای خشتی به قدمت سیستان

آگاه: آسیاب‌های بادی یکی از قدیمی‌ترین تکنولوژی‌های جهان هستند و طبق نظر بسیاری، خاستگاه آنها سیستان است. این سازه‌های تاریخی بعدها به دیگر نقاط جهان راه یافتند و با شکل‌های متفاوتی به حیات خود ادامه دادند. در حاشیه مرزهای شرقی ایران که در مسیر بادهای موسمی قرار دارد و فاقد میزان کافی آب‌های روان سطحی است، از دیرباز استفاده از نیروی باد برای به‌کارانداختن آسیاب‌های بادی معمول بوده است. هم‌اینک نیز در بعضی نقاط این منطقه استفاده از باد برای تولید نیرو رواج دارد. در مورد زمان پیدایش آسیاب‌های بادی اطلاع دقیقی در دسترس نیست؛ اما طبق گفته مورخان و سیاحان احتمالا زمان پیدایش آسیاب‌های بادی به ۲۰۰سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. درباره مکان پیدایش و زادگاه آسیاب بادی نیز حرف و حدیث‌های فراوانی وجود دارد؛ اما اغلب محققان و مورخان در اینکه سیستان زادگاه آسیاب بادی است، هم‌رأی هستند. این تکنولوژی یکی از روش‌های ارتباط تجاری بر اساس مجاورت اقوام با یک‌دیگر و تسلط یک قوم بر قوم دیگر است و از طریق جاده ابریشم به سرزمین‌های شرق دور به‌خصوص چین منتقل شده است. آسیاب‌های بادی در مواردی همچون تهویه هوای منازل، کشیدن آب از چاه و آرد کردن غله مورد استفاده قرار می‌گرفتند. ایران با داشتن دوهزار آسباد و آسیاب اولین کشور دارنده آسیاب‌های بادی است. هلندی‌ها این فناوری سنتی را طی جنگ‌های صلیبی از سیستان ایران گرفته‌اند.
طرز ساخت آسیاب‌های بادی سیستان بدین گونه است که در آغاز، برجی بلند، مانند مناره می‌سازند. ساختمان آسیاب دارای دو بخش است. در بخش پایین، سنگ‌های آسیا قرار دارد که بر اثر چرخش سنگ زیرین غلات را آرد می‌کند. در بخش بالا، چرخی قرار دارد که با نیروی باد به حرکت درمی‌آید. بر اثر حرکت چرخ و محور آن، سنگ زیرین آسیاب به چرخش درمی‌آید. پس از پایان این بنای دو اشکوبه، سیستانی‌ها چهار شکاف در دیوار ایجاد می‌کنند. این شکاف‌ها همانند شکاف‌های تیراندازی در برج‌ها و باروهاست. شکاف‌ها از درون تنگ‌تر می‌شوند. باد از میان این شکاف‌ها با نیروی بسیار به درون می‌وزد؛ مانند بادی که از دم آهنگری خارج می‌شود.ازجمله نقاطی که تاکنون بقایای آسیاب بادی در آن پابرجاست، می‌توان به ناحیه حوضدار زابل اشاره کرد. آثار تزیینات خشتی، جدار و نمای خارجی آسیاب بادی مچی گویای هویت تاریخی آن است. قلعه مچی و بناهای وابسته به آن در جنوب‌غربی زابل قرار دارد. این قلعه مقر و کاخ خاندان بزرگ ملک محمد رییسی، فرمانروایان جنوبی سیستان بود که از خشت و گل ساخته شده است.از سال ساخت آسیاب بادی مچی اطلاعی در دست نیست؛ اما به احتمال زیاد تاریخچه آن به منطقه حوضدار برمی‌گردد. درمورد تاریخچه این منطقه نیز حرف و حدیث‌های بسیاری است. از اوایل اسلام تا پایان دوره صفوی، حوضدار دوره پررونقی را پشت سر گذاشت و کشاورزی شغل اصلی مردم این منطقه بود. اما از دوره صفوی تا اوایل دوره قاجار، به‌علت جنگ و لشکرکشی‌های فراوان و حمله به سیستان، امنیت از منطقه سلب شد. در منطقه حوضدار قلعه رستم به‌عنوان پایگاه دفاعی ساخته شده بود، قلعه مچی به‌عنوان بخش حاکم‌نشین قرار داشت و در پیرامون آنها مردم عام ساکن بودند. برای دسترسی بهتر مردم منطقه آسیاب‌های بادی فراوانی را به‌طور پراکنده بنا کرده بودند که آسیاب مچی یکی از مهم‌ترین آنها به شمار می‌آید.آسیاب بادی مچی در دو طبقه ساخته شده است: در طبقه همکف سه اتاق وجود دارد که یکی از آنها آسیاب‌خانه است و شامل مخزن آب و محلی برای چرخیدن سنگ آسیاب می‌شود. دو اتاق دیگر انبار یا اتاق‌های خدماتی هستند. در طبقه فوقانی فقط چرخ بادی تعبیه شده است. مصالح بنا به‌طور کامل شامل خشت و کاهگل می‌شود. دیوارهای قطور بنا طوری ساخته شده‌اند که هنگام وزش بادهای ۱۲۰روزه سیستان در اواخر بهار و تابستان، باد به‌صورت برج میان آنها فرورود و سه بال از هشت بال کثیرالاضلاع‌شکل آسیاب را به حرکت درآورد؛ بقیه بال‌ها که در جهت وزش باد نیستند، مانع حرکت دایره‌وار نمی‌شوند. بال‌ها به‌شکل عمودی کار گذاشته شده‌اند. بدین‌ترتیب سنگ رویین آسیا روی سنگ زیرین به حرکت درمی‌آید.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.