آگاه: این کتیبه‌ها هرکدام در سه ستون بیست خطی به زبان‌های پارسی باستان، عیلامی و بابلی نو، نوشته شده‌اند. در سمت چپ هر دو لوح، متن پارسی باستان به پهنایی معادل ۱۱۵سانتی‌متر، وسط آنها متن عیلامی و در سمت راست، متن بابلی نو، حک شده است. این کتیبه‌ها از قدیم‌الایام، اسامی متفاوتی داشته‌اند. ابن‌فقیه همدانی، در سال ۲۹۰هجری، در کتاب اخبار البلدان از این کتیبه‌ها با عنوان تب تابر یاد کرده است. تا قرن ششم هجری، این کتیبه‌ها نام‌های گوناگونی ازجمله سنگ‌نبشته، نبشت خدایان، دادمهان یا دادبهان، تنبابر، ینبابر، ببنایه، کتیبه‌های الوند، جنگ‌نامه و گنجنامه داشته‌اند. دو نام «جنگ‌نامه» و «گنجنامه» در قرن‌های اخیر مصطلح شده‌اند. دکتر محمد معین، آن را به‌صورت اسم مرکب «بنیاد هرمز دادمهان» نیز نامیده است.
درباره علت نام‌گذاری این کتیبه‌ها می‌توان گفت که گنجنامه در زبان فارسی به‌معنای حکایاتی از گنج است و عامه مردم تصور می‌کردند که این کتیبه‌ها راز گنجی پنهان را بازگو می‌کنند. اسم جنگ‌نامه هم به نظر می‌رسد که تحت‌تاثیر جنگاوری پادشاهان گذشته روی این کتیبه‌ها گذاشته شده یا به مرور در زبان عامه، واژه جنگ جای گنج را گرفته است.
کتیبه‌های باستانی گنجنامه در جنوب غربی شهر همدان و در فاصله پنج کیلومتری از شهر واقع شده‌اند. این کتیبه‌ها در انتهای دره سرسبز عباس‌آباد و در ابتدای جاده همدان به تویسرکان روی یکی از صخره‌های الوند قرار گرفته‌اند. این جاده همان مسیر کاروان‌رویی است که در زمان هخامنشیان نیز وجود داشته و داریوش و خشایارشاه با لشکریان و همراهان خود از آنجا عبورکرده‌اند. از آنجایی که این مسیر یکی از شعبات اصلی راه شاهی بوده که هگمتانه پایتخت تابستانی هخامنشیان را به بابل وصل می‌کرده، از راه‌های پررفت‌وآمد و امن آن دوران بوده است. به همین دلیل پادشاهان هخامنشی این مکان را جای مناسبی برای حکاکی این کتیبه‌ها و یادآوری عظمت نیاکان خود و نشر باورها و اندیشه‌های خود دیده‌اند.
موقعیت این صخره به‌گونه‌ای است که روی کتیبه‌ها به سمت شرق قرار دارد. فرورفتگی‌ها به‌شکل مستطیل‌هایی با طول ۹.۲متر و عرض ۹.۱متر و با عمق ۳۰سانتی‌متر ایجاد شده‌اند. روی این دو لوح، متن‌هایی به سه زبان پارسی قدیم، بابلی و عیلامی نقش بسته است. در سمت چپ هر دو لوح در سطحی به پهنای ۱۱۵سانتی‌متر متن به زبان پارسی نوشته شده است. متن بابلی در هر دو لوح در وسط قرار گرفته و پهنای آن کمتر از متن پارسی است. متن عیلامی نیز در سمت راست هر دو لوح حکاکی شده و پهنای آن از همه کمتر است. لوح سمت چپ که کمی بالاتر قرار گرفته است به نام داریوش و لوح سمت راست پایین‌تر قرار دارد و متعلق به خشایارشاه است و هرکدام از این متن‌های سه‌گانه در ۲۰سطر نوشته شده‌اند و مضمون آنها در هر دو لوح یکی است. این نوشته‌ها به خط میخی نگاشته شده‌اند. در اطراف این دو کتیبه، سوراخ‌های منظمی روی سنگ‌ها وجود دارد که نشان می‌دهد در گذشته، درها و پوشش‌هایی فلزی برای حفاظت از آنها در برابر باد و باران و آفتاب وجود داشته است.
متن کتیبه داریوش عبارت است از:
خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید که مردم را آفرید که شادی را برای مردم آفرید که داریوش را شاه کرد، شاهی از [میان] بسیاری، فرمانروایی از [میان] بسیاری. مَنَم داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمین‌ها [یی] که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی.
متن کتیبه خشایارشاه نیز عبارت است از:
خدای بزرگ است اهورامزدا، که بزرگ‌ترین خدایان است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایارشاه را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بی‌شمار. من خشایارشاه، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی. اوژن فلاندن، نگارگر و باستان‌شناس فرانسوی و پاسکال کوست این کتیبه‌ها را در سال ۱۲۲۰ شمسی مورد بررسی، مطالعه و نگاره‌برداری قرار دادند. بعد از این دو، سر هنری راولینسون کاشف بریتانیایی توانست خط میخی پارسی باستان را رمزگشایی کند. به این ترتیب، این سنگ‌نوشته‌ها کلیدی به دست کاشفان دادند تا بتوانند سنگ‌نوشته داریوش در بیستون را نیز رمزگشایی کنند.
۲۴ آبان ۱۴۰۳ - ۱۳:۳۳
کد خبر: ۸٬۴۲۹
گنجنامه یکی از جاذبه‌های گردشگری همدان است یک مجموعه تفریحی، تاریخی و طبیعی که قطعا در سفر به همدان نباید دیدنش را از دست بدهید. کتیبه یا سنگ‌نبشته‌های گنجنامه نوشته‌هایی از دوران داریوش و خشایارشاه هخامنشی است که بر دل یکی از صخره‌های کوه الوند در پنج کیلومتری غرب همدان و در انتهای دره عباس‌آباد حک شده است.
نظر شما