آگاه: درباره امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) شعر و مدح و منقبت، بسیار نوشته شده است. ادبیات فارسی همان‌گونه که از اساس ادبیاتی توحیدی و الهی است، ادبیاتی علوی نیز هست. عشق، ارادت و محبت به امیرالمومنین (ع) از همان آغازین روزهای تولد شعر فارسی در آثار شاعران فارسی‌زبان جلوه‌گر بوده و این عرض ارادت تا امروز ادامه یافته است.
یکی از معروف‌ترین این اشعار هم که به گوش همه آشناست شعر علی ای همای رحمت سروده شهریار است. شعری که معمولا وقتی نام امام اول شیعیان می‌آید، این شعر به ذهن همه می‌آید و خوانندگان مختلفی هم آن شعر را در قالب یک قطعه موسیقایی خواندند.
داستان سرودن شعر معروف شهریار در وصف امام علی (ع) چه بود؟
اما خواندن ماجرای سرودن همین شعر معروف هم کم از لطف نیست و باردیگر نشان می‌دهد که کرامات حضرت علی (ع) چقدر گسترده است.
آیت‌الله مرعشی نجفی فرمودند: شبی توسلی پیدا کردم تا یکی از اولیای خدا را در خواب ببینم. آن شب در عالم خواب دیدم که در زاویه مسجد کوفه نشسته‌ام و وجود مبارک مولا امیرالمومنین (علیه‌السلام) با جمعی حضور دارند. حضرت فرمودند: شاعران اهل‌بیت را بیاورید. دیدم چند تن از شاعران عرب را آوردند. فرمودند: شاعران فارسی‌زبان را نیز بیاورید. آنگاه محتشم و چند تن از شاعران فارسی‌زبان آمدند. فرمودند: شهریار ما کجاست؟ شهریار آمد . حضرت خطاب به شهریار فرمودند: شعرت را بخوان!
شهریار این شعر را خواند:
علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را
که به ما سوا فکندی همه سایه هما را
دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین
به علی شناختم من به خدا قسم خدا را
به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند
چو علی گرفته باشد سر چشمهٔ بقا را
مگر ای سحاب رحمت تو بباری ارنه دوزخ
به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را
برو ای گدای مسکین در خانه علی زن
که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را
به‌جز از علی که گوید به پسر که قاتل من
چو اسیر تست اکنون به اسیر کن مدارا
به‌جز از علی که آرد پسری ابوالعجائب
که علم کند به عالم شهدای کربلا را
چو به دوست عهد بندد ز میان پاک‌بازان
چو علی که می‌تواند که به سر برد وفا را
نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت
متحیرم چه نامم شه ملک لافتی را
بدو چشم خون‌فشانم هله ای نسیم رحمت
که ز کوی او غباری به من آر توتیا را
به امید آن که شاید برسد به خاک پایت
چه پیام‌ها سپردم همه سوز دل صبا را
چو تویی قضای گردان به دعای مستمندان
که ز جان ما بگردان ره آفت قضا را
چه زنم چو نای هردم ز نوای شوق او دم
که لسان غیب خوش‌تر بنوازد این نوا را
همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی
به پیام آشنایی بنوازد و آشنا را
ز نوای مرغ یا حق بشنو که در دل شب
غم دل به دوست گفتن چه خوشست شهریارا
آیت‌الله مرعشی نجفی، فرمودند: وقتی شعر شهریار تمام شد از خواب بیدار شدم چون من شهریار را ندیده بودم. فردای آن روز پرسیدم که شهریارِ شاعر، کیست؟ گفتند: شاعری است که در تبریز زندگی می‌کند. گفتم: از جانب من او را دعوت کنید که به قم نزد من بیاید. چند روز بعد شهریار آمد. دیدم همان کسی است که من او را در خواب در حضور حضرت امیر (علیه‌السلام) دیده‌ام.
از او پرسیدم: این شعر «علی ای همای رحمت» را کی ساخته‌ای؟ شهریار با حالت تعجب از من سوال کرد که شما از کجا خبر دارید که من این شعر را ساخته‌ام؟ چون من نه این شعر را به کسی داده‌ام و نه درباره آن با کسی صحبت کرده‌ام. مرحوم آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی به شهریار می‌فرمایند: چند شب قبل من خواب دیدم که در مسجد کوفه هستم و حضرت امیرالمومنین (علیه‌السلام) تشریف دارند. حضرت، شاعران اهل‌بیت را احضار فرمودند: ابتدا شاعران عرب آمدند. سپس فرمودند: شاعران فارسی‌زبان را بگویید بیایند. آنها نیز آمدند. بعد فرمودند شهریار ما کجاست؟ شهریار را بیاورید! شما هم آمدید. آنگاه حضرت فرمودند: شهریار شعرت را بخوان! شما شعری که مطلع آن را به یاد دارم خواندید. شهریار فوق‌العاده منقلب می‌شود و می‌گوید: من فلان شب این شعر را ساخته‌ام و همان‌طور که قبلا عرض کردم تا کنون کسی را در جریان سرودن این شعر قرار نداده‌ام.
آیت‌الله مرعشی نجفی فرمودند: وقتی شهریار تاریخ و ساعت سرودن شعر را گفت، معلوم شد مقارن ساعتی که شهریار آخرین مصرع شعر خود را تمام کرده، من آن خواب را دیده‌ام. ایشان چندین بار به دنبال نقل این خواب فرمودند: یقینا در سرودن این غزل به شهریار الهام شده که توانسته است چنین غزلی به این مضامین عالی بسراید. البته خودش هم از فرزندان فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) است و خوشا به حال شهریار که مورد توجه و عنایت جدش قرار گرفته است.
وصف رودکی از امام علی (ع)
اما فقط شهریار نبود که به امام علی (ع) ارادت داشت؛ شاعران بسیاری از گذشته تاکنون با سرودن اشعاری ابراز علاقه به ایشان کردند. رودکی که به پدر شعر پارسی ملقب است، با عشق به حضرت علی (ع) مشق شاعری می‌کرده و خود در بیتی از «مهر حیدر» نوشته است: «کسی را که باشد به دل مهر حیدر / شود سرخ‌رو در دو گیتی به آور» همو در بیتی دیگر به‌طور ضمنی شرط ایمان را ولایت امیرالمومنین (ع) می‌داند و ایشان را در علم و حکمت، دانشمند خطاب می‌کند: «ای شاه نبی سیرت، ایمان به تو محکم / ای میر علی حکمت، عالم به تو در غال.»
پاسخ شاعرانه مولوی به یک توهین
«مولوی» صاحب مثنوی معنوی و دیوان شمس تبریزی، شاعر و عارف بزرگ ایرانی در قرن هفتم هم در سروده‌های مختلفی به ذکر فضایل بیکران مولای متقیان علی (ع) پرداخته و بارها ارادت خود را به آن حضرت ابراز داشته است. وی در شعر معروف «از علی آموز اخلاص عمل» به ماجرای توهین «عمروبن عبدود» به مولا علی (ع) در مصاف با او پرداخته است یا مثلا در دیوان شمس، ابیات متعددی در مدح حضرت علی (ع) می‌سراید.
آن شاه که با دانش و دین بود، علی بود/ مسجود ملک، ساجد و معبود علی بود
خورشید ضیاءگستر و جمشید دو کشور/ ماه فلک، موهبت و جود، علی بود
آن شاه فلک مرتبه کز عز و جلالت/ بر سایر مخلوق بیفزود، علی بود
آن نکته تحقیق حقایق به حقیقت/ کز روی یقین مظهر حق بود، علی بود
هم اول و هم آخر و هم ظاهر و باطن/ هم موعد و هم وعده و موعود، علی بود
یکی از همین مدیحه‌سرایی‌های مولوی برای امام علی (ع) است.
ستایش جوانمردی علی (ع) توسط فردوسی
حماسه‌سرای بزرگ ایران «فردوسی طوسی» خالق شاهنامه و داستان‌سرای پهلوانان ایرانی نیز مولای متقیان را قهرمان واقعی می‌داند و فضایل و صفات مروت و جوانمردی او را برمی‌شمارد. فردوسی، کلام گهربار پیامبر اکرم (ص) که «من شهر دانشم و علی در و گشاینده آن» را، چنین به نظم می‌کشد:
که من شهر علمم، علی‌ام در است/ درست این سخن گفت پیغمبرست
علی را چنین گفت و دیگر همین/ کز ایشان قوی شد به هر گونه دین
سر انجمن بد ز یاران علی/ که خواندش پیمبر، علی ولی
به مدح علی خامه سر می‌کنم/ زمین تا فلک پرگهر می‌کنم
او در شعری، آشکارا عشق و ارادت خود را به علی (ع) و اهل‌بیت پیامبر(ص) ابراز می‌دارد و خود را پیرو آنان و دشمنان مولا را نالان‌ترین افراد جهان معرفی می‌کند.
منم بنده اهل‌بیت نبی/ ستاینده خاک پای وصی
اگر چشم داری به دیگر سرای/ به نزد نبی و علی گیر جای
گرت زین بد آید گناه من است/ چنین است و این دین و راه من است
برین زادم و هم برین بگذرم/ چنان دان که خاک پی حیدرم
هرآن‌کس که در جانش بغض علی است/ ازو زارتر در جهان زار کیست
سعدی برای حضرت علی (ع) چه شعری گفته؟
استاد بزرگ سخن «سعدی شیرازی» که قصاید حکمی، اخلاقی و تعلیمی وی زبانزد است. نیز اشعاری در خصوص فضایل حضرت علی(ع) سروده است که نشان از ارادت این شاعر به حضرت دارد. در ادامه یکی از این اشعار ایشان را می‌خوانید:
کس را چه زور و زهره که وصف علی کند/ جبار در مناقب او گفته «هل اتی»
زورآزمای قلعه خیبر که بند او/ در یکدگر شکست به بازوی لافتی
مردی که در مصاف، زره پیش بسته بود/ تا پیش دشمنان ندهد پشت بر غزا
شیر خدای و صفدر میدان و بحر جود/ جان‌بخش در نماز و جهان‌سوز در وغا
دیباچه مروت و سلطان معرفت/ لشکرکش فتوت و سردار اتقیا
فردا که هرکسی به شفیعی زند دست/ ماییم و دست و دامن معصوم مرتضی.
شکوفایی شاعران علوی در دوران معاصر
اما در مطلبی که خواندید بیشتر در خصوص شاعران نامدار، پرآوازه و کلاسیک ایران‌زمین گفتیم؛ ولی نکته قابل‌ذکر این است که مسیر سرودن شعر برای حضرت علی (ع) از همان گذشته تا کنون ادامه داشته است، به‌طوری‌که تعداد زیاد شعرهایی با محوریت حضرت علی (ع) در دوران معاصر و به‌خصوص پس از انقلاب اسلامی موجب شد تا گونه‌ای با نام شعر علوی در حوزه شعر کشورمان پدید بیاید؛ بعضی از این شعرها در مدح حضرت هستند و بیشتر بر جنبه‌های احساسی و عاطفی موضوع تمرکز دارند، برخی بیشتر به جنبه معرفتی این شخصیت پرداختند و بعضی شاعران هم بیشتر به وجه شخصیتی جنگ‌آوری و دلاوری ایشان توجه دارند و بعضی هم نیز تلاش کرده‌اند زندگی و سیره ایشان را به‌عنوان الگوی انسان کامل در شعرشان روایت کنند. در این میان عده‌ای هم با سرودن شعرهایی در توصیف ایوان نجف و در فراق حرم امیرالمومنین (ع) عرض ارادت کردند. بااین‌همه نقاط اشتراک همه این شعرها یک چیز است و آن هم اینکه یا علی(ع) خیلی مخلصیم؛ هوای ما رو داشته باش.
نظر شما