آگاه: ذخیره استراتژیک دارو به معنای نگهداری مقادیر کافی از داروهای اساسی و حیاتی در انبارها یا مراکز توزیع مطمئن است تا در مواقع بحران و کمبود، نیازهای دارویی جامعه بدون وقفه تامین شود. این ذخایر عموما توسط دولت‌ها و با هدف حفظ آمادگی در برابر حوادث غیرمترقبه از جمله بلایای طبیعی، تحریم‌ها و سایر شرایط اضطراری ایجاد می‌شوند.
البته ایجاد و نگهداری چنین ذخایری مستلزم فرآیندهای مدیریتی دقیق از جمله به‌روزرسانی دوره‌ای، جایگزینی به‌موقع داروها و کنترل تاریخ انقضا است. علاوه بر این، تخصیص بودجه مشخص و پایدار، شرط ضروری تداوم موفقیت‌آمیز این طرح است تا در چارچوبی نظام‌مند، امکان تامین و نگهداری مداوم آن فراهم شود.
اهمیت مکان برای ذخیره استراتژیک
انتخاب مکان برای ذخیره‌سازی دارو و تجهیزات پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است. این مکان‌ها باید شرایط استاندارد برای نگهداری داروها از نظر دما، رطوبت و ایمنی را داشته باشند. درعین‌حال، پراکندگی جغرافیایی انبارها به‌گونه‌ای در نظر گرفته شود که در زمان بحران، توزیع سریع و عادلانه در سراسر کشور امکان‌پذیر باشد. نکته بسیار مهم در این زمینه، استراتژیک بودن چنین مکان‌هایی است که به‌خصوص در شرایط جنگی، آسیب‌پذیر نباشند یا به معنی واقعی کلمه، انبار واحد نباشند. وحید محلاتی، دبیر انجمن صنعت پخش دارو در این زمینه گفت: یکی از موارد قابل‌توجه درباره ذخیره استراتژیک دارو، محل نگهداری است. پیشنهاد ما این بود که دو ماه از این موارد در کارخانه، دو ماه در پخش‌ها و دو ماه ماده اولیه دارو نگهداری شود، اما اصرار به نگهداری داروی ساخته شده بود. از طرفی باتوجه‌به تاریخ انقضای داروها، نمی‌توان دارو را به مدت طولانی نگهداری کرد، بلکه باید این داروها به‌اصطلاح چرخیده شده و جایگزین شود؛ بنابراین نکته‌های تکنیکی زیادی نیز در این زمینه وجود دارد.
سیال‌بودن و به‌روزرسانی
ذخیره استراتژیک دارو یک مفهوم ایستا نیست و نیازمند بازبینی و به‌روزرسانی مستمر است. ازآنجاکه داروها دارای تاریخ مصرف مشخصی هستند و تجهیزات پزشکی نیز با پیشرفت فناوری ممکن است منسوخ شوند، سیستم ذخیره‌سازی باید به گونه‌ای طراحی شود که اقلام پیش از پایان اعتبارشان وارد چرخه مصرف شده و به طور مرتب جایگزین شوند. این پویایی و سیالیت، ضامن کارایی و قابلیت اطمینان ذخایر استراتژیک کشور در همه شرایط است.
شهرام کلانتری، رئیس انجمن داروسازان ایران، در این رابطه تاکید کرد: ذخیره استراتژیک دارو علاوه بر ایجاد امنیت روانی برای جامعه، می‌تواند پاسخگوی شرایط غیرمترقبه نیز باشد. هر چند از سال ۱۳۸۳ برنامه‌ریزی‌هایی در این زمینه انجام شده بود، اما هیچ‌گاه به یک ذخیره استراتژیک واقعی و پویا نرسیدیم. پیش از این تصور می‌شد که صرفا باید داروها در مکانی انبار شوند، در حالی که اهمیت سیال‌بودن ذخایر و وجود مداوم حداقل مقدار موردنیاز در شرکت‌های دارویی نادیده گرفته می‌شد.
احمدی نیز گفت: ذخیره استراتژیک نیازمند به‌روزرسانی و مدیریت بهینه است. به‌هرحال این داروها تاریخ انقضا دارند و در نتیجه باید داروها وارد چرخه توزیع شده و سپس جایگزین شوند. در دوران جنگ ۱۲ روزه از ذخیره استراتژیک دارو استفاده نشد؛ بخش خصوصی، کارخانه‌های تولیدکننده دارو و شرکت‌های پخش و داروخانه‌ها توانستند این شرایط را از نظر نیاز مردم به دارو، مدیریت کنند.
مطالعات اپیدمیولوژی
یکی از پایه‌های مهم در طراحی ذخیره استراتژیک، انجام مطالعات اپیدمیولوژی است که با بررسی الگوی شیوع بیماری‌ها، آمار مصرف دارو و نیازهای واقعی مردم، فهرست داروها و تجهیزات حیاتی تدوین می‌شود. برای مثال، در مناطقی که بیماری‌های خاص شیوع بیشتری دارند، ذخایر متناسب با آن تنظیم می‌شود. این رویکرد علمی موجب می‌شود منابع به طور هدفمند مصرف شده و از اتلاف هزینه و کمبودهای ناگهانی جلوگیری شود.
حمید سوری اپیدمیولوژیست و استاد دانشگاه در این زمینه گفت: دارو و تجهیزات پزشکی در بحران‌ها و اپیدمی‌ها یکی از موارد بسیار مهم هستند؛ اما توجه به این موضوع هم اهمیت دارد که آیا مطالعات اپیدمیولوژی برای مشخص‌شدن تعداد هر دارو در ذخیره استراتژیک انجام شده یا نه زیرا مقدار ذخیره دارو، بافت سرزمینی در استان‌های مختلف در این زمینه اهمیت دارند. گاهی در کشور دچار اپیدمی‌های کاذب می‌شویم که منجر به مصرف بیش از حد برخی داروها می‌شود.
در نتیجه پاسخ به شرایط کافی نیست و باید به مولفه‌های دیگری که ذخیره استراتژیک دارو را تشکیل می‌دهد را مدنظر داشته باشیم.
باتوجه‌به الگوی اپیدمیولوژیک بیماری‌ها، می‌توان پیش‌بینی‌هایی انجام داد. هرچند الگوی مقدار و کیفیت مصرف و تقاضای مردم حتی در شرایط عادی هم ثابت نیست و سرعت تغییر هم زیاد است، حالا چه برسد به شرایط بحرانی.
وی ادامه داد: مفهوم آمادگی برای بحران، یک مفهوم علمی است و این طور نیست که چند نفر دور هم بنشینند و تعداد هر دارویی را همین‌طور مشخص کنند؛ بلکه باید از لحاظ علمی تصمیم‌گیری شود.
ذخیره ۵۲۰ قلم دارو و ۴۰۰ قلم تجهیزات پزشکی
مهدی پیرصالحی، معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رئیس سازمان غذا و دارو پیش از این گفته بود: ذخیره استراتژیک برای حدود ۵۲۰ قلم دارو و ۴۰۰ قلم تجهیزات پزشکی ایجاد شده است تا در شرایط اضطراری مورد استفاده قرار گیرد. با اذن رهبر معظم انقلاب، حدود ۷۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه و پیشرفت برای ذخیره استراتژیک دارو و تجهیزات پزشکی دریافت کردیم که با تبدیل به دو قسمت ارزی و ریالی، قراردادها منعقد و بسیاری از داروها تحویل انبارها شده است. وی ادامه داد: خرید از شرکت‌ها برای ایجاد ذخیره استراتژیک از هر شرکت دارویی که فهرستی بر اساس ۵۲۰ قلم دارو استراتژیک ارائه کرده و شرکت‌های تجهیزات پزشکی که اقلام موردنظر را تهیه می‌کنند، انجام می‌شود و هرقدر از این موارد از تولید داخل تامین نشود، از طریق واردات در مرحله دوم تهیه خواهد شد. قسمتی از واردات در مورد تجهیزات پزشکی نیز توسط هیئت امنای صرفه‌جویی ارزی در معالجه بیماران انجام شده، همچنین کالاها وارد و پرداخت‌ها نیز در حال انجام است.
شکل‌گیری ذخیره استراتژیک دارو
ذخیر استراتژیک دارو در ایران پاسخی است به تجربه کمبودهای مقطعی و بحران‌های غیرمترقبه در سال‌های گذشته که لزوم آمادگی بیشتر نظام سلامت برای شرایط اضطراری را آشکار کرد. بر این اساس، در «قانون برنامه هفتم توسعه» تاکید شده است که داروهای حیاتی و تجهیزات پزشکی پرمصرف، باید به میزانی استاندارد و مشخص ذخیره شوند تا در مواقع بحرانی همچون همه‌گیری، تحریم، بلایای طبیعی یا جنگ، دسترسی بیماران به این اقلام حیاتی با اختلال مواجه نشود.
طبق این قانون، وزارت بهداشت موظف شده ذخیره‌ای معادل ۶ ماه از داروها و تجهیزات پزشکی ضروری را ایجاد و نگهداری کند.
علیرضا اذانی، داروساز و مسئول فنی یک شرکت داروسازی، گفت: بر اساس بند «الف» ماده ۷۱ قانون برنامه هفتم، داشتن ذخیره دارویی یک الزام قانونی است. به همین دلیل سازمان غذا و دارو از شرکت‌های داروسازی خواسته تا ظرفیت تولید خود برای مشارکت در ذخیره استراتژیک را اعلام کنند.
وی با اشاره به ضرورت این ذخایر افزود: وجود ذخیره استراتژیک به ما امکان می‌دهد در شرایط بحرانی مثلا در زمان جنگ یا شوک‌های ناگهانی واکنش بهتری داشته باشیم. حتی در درگیری‌های کوتاه‌مدت اخیر، شاهد مراجعه فراوان مردم برای تهیه اقلامی مانند شیرخشک و برخی داروها بودیم. بنابراین ایجاد چنین ذخایری می‌تواند آرامش و اطمینان خاطر برای جامعه به همراه آورد.
هادی احمدی، مدیر روابط‌عمومی انجمن داروسازان ایران، نیز با بیان اینکه شکل‌گیری ذخیره استراتژیک دارو باید سال‌ها پیش انجام می‌شد، خاطرنشان کرد:
خوشبختانه در برنامه هفتم، وزارت بهداشت مکلف شده تا ذخیره ۶ ماهه دارو و تجهیزات پزشکی را ایجاد کند.
وی ادامه داد: اقدامات اجرایی این طرح از فروردین ۱۴۰۴ آغاز شده و کارگروهی متشکل از وزیر بهداشت، رئیس سازمان برنامه و بودجه، رئیس کل بانک مرکزی و رئیس سازمان غذا و دارو مسئولیت برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت بر اجرای آن را بر عهده دارند. برای این کارگروه نیز وظایفی در ۹ ماده تعریف شده است. به گفته احمدی، حدود ۴۷۰ مولکول دارویی شامل آنتی‌بیوتیک‌ها، انواع سرم، داروهای تزریقی، تنفسی و قلبی برای ذخیره استراتژیک در نظر گرفته شده است.
تامین منابع برای ذخیره استراتژیک
ذخیره‌سازی دارو و تجهیزات پزشکی نیازمند منابع مالی پایدار و مدیریت دقیق است که عمده این منابع از بودجه عمومی دولت تامین می‌شود. هدف اصلی این است که موجودی انبارها نه‌تنها پاسخگوی نیازهای روزمره، بلکه پشتیبان شرایط خاص نیز باشد.
وحید محلاتی، دبیر انجمن صنعت پخش دارو در این زمینه به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: بازار دارویی کشور سالانه حدود دو میلیارد دلار خرید ارزی دارد که بخشی مربوط به مواد اولیه و بخشی مربوط به محصول نهایی است. تقریبا معادل همین مقدار هم به صورت ریالی از تولید داخل، خریداری می‌شود. این عدد برای یک سال نیاز بازار دارویی کشور، موردنیاز است. وقتی گفته می‌شود که برای ۶ ماه می‌خواهیم ذخیره درست کنیم، یعنی نیازمند دو میلیارد دلار هستیم. وی ادامه داد: وقتی این قانون گذاشته شد، قرار بود منابع لازم توسط دولت در بودجه به صورت سالانه تامین شود. دولت برای تامین منابع برای دارو با مشکلات متعددی مواجه است. سال گذشته مجوز یک میلیارد دلار برای ایجاد ذخیره استراتژیک دارو از صندوق توسعه ملی اخذ شد. بخشی از این مبلغ برای پرداخت بدهی‌های زنجیره تامین دارو رفت و ۷۰۰ میلیون دلار برای ایجاد ذخیره استراتژیک دارو باقی ماند. محلاتی گفت: وزارت بهداشت در اسفند ۱۴۰۳، دو فهرست داروهای حیاتی و فهرست بحران منتشر و اعلام کرد که این دو فهرست را برای ۶ ماه تامین می‌کند. قانون‌گذار باید به این توجه می‌کرد که نیازمند منابع ارزی هستیم که این ذخیره ایجاد شود. شهرام کلانتری، رییس انجمن داروسازان ایران نیز در این زمینه به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: وقتی کمبودهای دارویی و مشکلات نقدینگی برای زنجیره تامین دارو وجود دارد، نمی‌توان ذخیره استراتژیک را حفظ کرد. در نتیجه برای شکل‌گیری ذخیره استراتژیک دارو باید ابتدا فرآیند جریان نقدینگی در سیستم دارویی کشور را اصلاح کرد. راه‌حل مشکل نقدینگی در زنجیره تامین دارو این است که منابع دارو شناسه‌دار شوند.
نظر شما