آگاه: احسان صفایی، معاون شهردار منطقه یک تهران چند روز پیش از سلامتی درختان خیابان ولی‌عصر خبر داد و گفت عمده درختان خیابان ولی‌عصر(عج) حدفاصل پارک‌وی تا میدان تجریش سالم هستند و مشکل خاصی ندارند؛ اما عمده مشکل ضعف در ریشه درختان است که به‌دلیل قرارگیری در نهر و دسترسی همیشگی به آب، ریشه‌ها دونده و در حال حرکت نبودند و همچنین به‌دلیل تراکم درختان در این محدوده، درختان فرار به سمت آفتاب داشتند که به همین علت درختان این محدوده منحنی هستند.
او با تاکید بر اینکه میزان آفت‌زدگی درختان خیابان ولی‌عصر(عج) در این محدوده بسیار کم است، گفت: عمده آسیب درختان این محدوده ضعف ریشه و فرار درخت به سمت آفتاب است که این مسئله موجب کج‌شدن درختان چنار می‌شود و این زاویه سبب می‌شود که تاج درخت سنگین شود و نسبت سنگینی درخت به ریشه‌ای که عمیق نیست موجب سقوط درخت می‌شود؛ بنابراین در حال برنامه‌ریزی هستیم که امسال این مشکل را حل کنیم هرچند که در بهار امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته کمترین سقوط درخت را داشتیم؛ به‌گونه‌ای که در این محدوده سال گذشته حدود ۱۴اصله درخت سقوط و در سال جاری هم تنها یک اصله درخت سقوط کرد.
شکایت درشت
صفایی در مورد آخرین وضعیت خشک‌کردن عمدی تعدادی از درختان مقابل یک ملک تجاری، اظهار کرد: شهرداری از این ملک شکایت کرده اما مالک ملک تجاری روی حکم اعتراض زده و درحال‌حاضر پرونده در تجدیدنظر در حال پیگیری است و این در حالی است که خشک‌کردن درختان برای دادگاه محرز شد و ۱۶۷میلیارد تومان نیز جریمه برای مالک تعیین شد آنها اعتراض کردند و این مسئله در حال پیگیری است؛ اما شواهد و قرائن همه به نفع شهر و شهرداری است و تا بررسی‌های کارشناسی تکمیل نشود، باید وضعیت موجود را حفظ کنیم. به همین دلیل به‌جای درختان خشک‌شده درختی کاشته نشده است.
اسماعیل کهرم، فعال محیط‌زیست درمورد اهمیت درختان خیابان ولی‌عصر(عج) به «آگاه» می‌گوید: «اگر به سه یا چهار قرن پیش برگردیم، سفرنامه‌نویسان خارجی بسیاری در آثار مکتوب خود تهران را چنارستان نامیده‌اند. حتی در حدود ۶دهه پیش هم که من در حوزه محیط‌زیست کار می‌کردم خارجی‌های بسیاری در سفر به تهران این شهر را چنارستان می‌نامیدند؛ چون چنار بیش از هر نماد دیگری برای آنها جلب‌توجه می‌کرد. این واقعیت تاریخی نشان می‌دهد که تهران در طول قرن‌ها به شهر چنارها معروف بوده و اقلیم با انتخاب چنار، این‌گونه را در دل خود پرورانده است.»
کهرم معتقد است چنار نه‌تنها به زیبایی خیابان‌های تهران می‌افزاید، بلکه تاثیر بسزایی در تلطیف هوای این شهر دارد: «ریشه‌های چنار مقداری از آب را به برگ و شاخه خود تبدیل می‌کند و مابقی را در فرآیند تعریق و تعرق، به‌صورت بخار به محیط‌زیست برمی‌گرداند و باعث لطافت فضا می‌شود. کافی است از دود و دم خیابان‌های اطراف پارک‌شهر به داخل این پارک که مملو از چنار است قدم بگذارید تا تغییر هوا را به‌صورت ملموس درک کنید.» او می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های چنار ریشه خاص آن است. ریشه‌های چنار در خاک نفوذ می‌کند و با جذب آب‌های زیرزمینی که ما به آن دسترسی نداریم زمینه‌ساز لطافت هوا می‌شود.»
اما کسبه این خیابان روی خوشی به درختان نشان نمی‌دهند؛ مانند محمد صراف‌زاده که چنارهای روبه‌روی مغازه‌اش را مزاحم کسب‌وکار خود می‌داند. او می‌گوید: «برای تابلوی فروشگاه هر سال مالیات زیادی می‌پردازم و اگر این تابلو دیده نشود ضرر و زیان من است. درختان به‌دلیل هرس‌نشدن به‌موقع، رشد نامناسبی دارند و جلوی تابلوها را می‌گیرند. امکان هرس توسط کسبه وجود ندارد و به همین دلیل گاهی مجبور می‌شوند درختان را خشک کنند.»
از او می‌پرسم چطور این کار را انجام می‌دهند؟ این کاسب با تاکید بر اینکه خودش تا کنون دست به چنین کاری نزده است، توضیح می‌دهد: «محصولاتی که برای از بین‌بردن علف‌های هرز در مزارع استفاده می‌شود سریعا درخت را خشک می‌کند. گاهی به ریشه می‌رسانند و گاهی هم حتی به تنه درخت تزریق می‌کنند.» او در میان حرف‌هایش خشکاندن درختان را نه‌تنها تایید نمی‌کند، بلکه مخالفت خود را هم با آن ابراز می‌کند؛ اما حرف‌هایی هم دارد: «شهرداری که مسئول حفظ و گسترش فضای سبز است بیشترین درخت را هر سال قطع می‌کند. ضمنا هر کسی بخواهد درختی را ببرد باید از شهرداری اجازه بگیرد. یعنی غیر از اینکه خودش درخت قطع می‌کند، اجازه قطع درختان را هم صادر می‌کند. در چنین شرایطی طوری صحبت می‌کنند که انگار فقط کسبه عامل ازبین‌رفتن درختان چنار هستند.»
محمد مختاری، صاحب یک فروشگاه رنگ و ابزار است که یک‌بار شهرداری از او به اتهام قطع درختان روبه‌روی مغازه‌اش شکایت کرده است. او نظرش را این‌طور بیان می‌کند: «سالی که خیابان ولی‌عصر(عج) را سنگ‌فرش کردند فقط به زیبایی فکر می‌کردند و کسی به سرنوشت درختان توجهی نکرد. طوری نهر را ساختند که آب به ریشه درختان نمی‌رسد و این کار مسیر ریشه‌ها را تغییر داد. کسبه و مردم هم وقتی می‌بینند توجهی به نگهداری از درختان نمی‌شود نسبت به این موضوع حساسیت خود را از دست می‌دهند.» اما حالا کسبه ماجرای جریمه ۱۶۷میلیارد تومانی را شنیده‌اند و به گفته آقای مختاری و صراف‌زاده از ترس جریمه مالی هم دست به یک شاخه چنارها هم نمی‌زنند.
جرم‌انگاری قطع درختان
اگر سالانه در سراسر جهان، ۱۰۰میلیون دلار برای کاشت درختان در شهرها سرمایه‌گذاری شود، می‌توان آلودگی هوا و ذرات ریز را به میزان بسیار چشمگیری کم و دمای هوا را برای ۸۰میلیون نفر به‌اندازه یک درجه سانتی‌گراد معتدل کرد. چنانچه به‌ازای هر نفر چهار دلار در این بخش سرمایه‌گذاری کنیم، می‌توانیم سالانه جان ۱۱ تا ۳۶هزار نفر را که از بیماری‌های مرتبط به آلودگی هوا و گرمای زمین می‌میرند، نجات دهیم و آثار نامطلوب بهداشتی آن را هم برای ده‌ها میلیون نفر کم کنیم. بدون شک قانون‌گذار باتوجه‌به ارزش درخت قطع و آسیب به آن را جرم‌انگاری کرده و برای آن مجازات در نظر گرفته است. مجازات ازبین‌بردن درختان در قوانین، مجازات نسبتا سنگینی است. یکی از قوانینی که این اقدام را جرم تلقی کرده مربوط به قانون مجازات اسلامی است که براساس قانون حفظ و گسترش فضای سبز شهرها، علاوه بر جریمه، زندان را هم برای قطع درخت پیش‌بینی کرده است.
درختان شهر اگر مالک خصوصی نداشته باشند، متعلق به عموم مردم است و مدیریت شهری به نمایندگی از عموم مردم می‌تواند درصورتی‌که کسی این درختان را از بین ببرد، مدعی او شود. بر اساس این قانون، برای حفظ و گسترش فضای سبز و جلوگیری از قطع بی‌رویه درختان، قطع هر نوع درخت یا نابودکردن آن به هر طریق در معابر، میادین، بزرگراه‌ها، پارک‌ها، بوستان‌ها، باغ‌ها و نیز محل‌هایی که به تشخیص شورای اسلامی شهر، باغ شناخته شوند در محدوده و حریم شهرها بدون اجازه شهرداری و رعایت ضوابط مربوط ممنوع است. تقریبا قطع هر نوع درخت را در فضای عمومی و حتی اماکن خصوصی که باغ شمرده می‌شود، ممنوع کرده و مجازات آن حبس و جریمه است. همچنین شهرداری هم به‌عنوان جریمه اداری قطع درخت، از فرد خاطی پولی دریافت می‌کند. باید به این نکته هم توجه کرد که در سال‌های اخیر برخی درختان شهر از سوی شهرداری صاحب شناسنامه و هویت شده‌اند؛ اما قطع درختان بدون شناسنامه هم جرم شناخته می‌شود. کسی را که دست به این کار می‌زند براساس قانون تا ۶ماه می‌توان روانه زندان کرد.
هر درختی که ظاهر خشکی دارد، لزوما خشک نشده است. شهرداری برای جلوگیری از واردشدن آسیب به دیگر درخت‌ها و معبر در گام نخست نسبت‌به سربرداری درخت خشک‌شده اقدام می‌کند. ۶ماه زمان نیاز است تا مشخص شود درخت خشک شده است یا نه. درصورتی‌که درخت از محل سربرداری شده دوباره سبز شود، زنده‌بودن درخت مشخص و از قطع‌شدن آن جلوگیری می‌شود.
عواملی مانند تغییر اقلیم، افزایش دما، آلودگی هوا و وجود ریزگردها که منافذ برگ‌ها را مسدود کرده و مانع تغذیه گیاه می‌شود و همچنین فاصله نامناسب کاشت از جمله دلایل خشک‌شدن درختان است. به این دلیل باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که درخت شرایط متناسب برای زیست را داشته باشد و به آن آسیبی وارد نشود.
درختان خشک ممکن است به‌دلیل سقوط ناگهانی صدمات مالی و جانی را به شهروندان وارد کنند که در صورت بروز چنین شرایطی در گام نخست دلایل خشک‌شدن درخت بررسی می‌شود و در گام بعد، اگر کوتاهی صورت‌گرفته باشد با پیمانکار متخلف برخورد قانونی می‌شود. اگر درخت بر اثر بروز آفت خشک شده باشد بر اساس رأی کمیسیون ماده۷، درخت خشک‌شده قطع و به‌جای آن در همان محل و از همان نوع درخت دوباره کاشته می‌شود. بنا به نظریات مختلفی که توسط اداره حقوقی دادگستری اعلام شده است، قطع درختان صرف‌نظر از مثمر یا غیرمثمر بودن آنها بدون اجازه شهرداری جرم است. باید اضافه کرد که در تحقق این جرم شرط نیست که درخت قطع‌شده دارای شناسنامه باشد و شناسنامه هم ابلاغ شده باشد؛ البته درصورتی‌که عطف شاخه درخت بدون قطع تنه آن غیرممکن باشد، اقدام به رفع تجاوز به‌قدر ضرورت بلااشکال است.
قوانینی که به‌موجب آن قطع اشجار جرم است
۱) قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها مصوب ۱۳۵۲
۲) لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها مصوب ۱۳۵۹
۳) قانون اصلاح لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز در شهر مصوب ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸
۴) ماده ۶۸۶ قانون مجازات اسلامی
چناران در چهار پرده
پرده اول: تصویری که عبدالله مستوفی اوایل دهه۱۳۲۰ در کتاب «شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه» چنین می‌سازد: «در زمان رضاشاه در خیابان پهلوی به فاصله هر دو متر، یک چنار و بین هر دو چنار یک بوته گل سرخ کاشتند؛ بنابراین در دو سوی مسیر ۱۸کیلومتری خیابان مجموعا ۱۸هزار چنار کاشته شد. البته برخی این تعداد را تا ۲۴هزار اصله نیز برآورد کرده‌اند.» امروز در فاصله میدان تجریش و پارک‌وی چنارهایی با عمر ۹۰سال هنوز ایستاده‌اند تا نوشته مستوفی را تایید کنند.
پرده دوم: با بالاگرفتن اخبار خشکاندن عمدی درختان، کمیته صیانت از درختان خیابان ولی‌عصر(عج) از اوایل دهه۹۰ فعالیت خود را آغاز کرد. کمی بعد شورای شهر در دی‌ماه سال۹۵ طرحی تحت عنوان «طرح حفظ و گسترش درختان خیابان ولی‌عصر» به تصویب رساند تا کمیته‌ای با حضور شهرداران مناطق ۱، ۳، ۶ و ۱۱ تشکیل شود. باوجوداین در کمتر از یک سال و در سال۱۳۹۶ شرکت نگین‌خودرو تعدادی از درختان مقابل ویترین فروشگاه خود را قطع کرد که با شکایت دادستانی چهارمیلیارد تومان جریمه شد.
پرده سوم: کم‌شدن چنارها دیگر مشهود بود و هر شهروندی متوجه خشک‌شدن درختان می‌شد. سال۱۳۹۷ پیروز حناچی، شهردار وقت تهران چنارهای باقیمانده را ۱۵هزار اعلام کرد و یک سال بعد آمار تکان‌دهنده‌ای منتشر شد. شهریورماه ۱۳۹۸ زهرا صدراعظم نوری، عضو آن وقت کمیسیون محیط‌زیست شورای شهر تهران در مصاحبه‌ای تعداد چنارهای این خیابان را کمتر از هشت‌هزار درخت اعلام کرد.
پرده چهارم: همین چند روز پیش مرداد ۱۴۰۳ با شدت‌گرفتن اعتراضات شهروندان به قطع عمدی درختان توسط سازنده یک مجتمع تجاری، معاون شهرداری منطقه یک واکنش نشان داد: از این صاحب این ملک شکایت کردیم و پرونده درحال پیگیری است. خشک‌کردن درختان برای دادگاه محرز شد و ۱۶۷میلیارد تومان نیز جریمه برای مالک تعیین شد. عدد اعلام‌شده توجه زیادی را به خود جلب کرد و بسیاری از کنشگران محیط‌زیست به بازدارندگی آن امیدوار شدند.
مجازات قطع اشجار چیست؟
به‌موجب قانون اصلاحی حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها هرکس که می‌خواهد نسبت به قطع درخت در شهرها اقدام نماید، می‌بایست از شهرداری مجوز دریافت کند. در شهرداری تهران، سازمان فضای سبز شهرداری اختصاصا نسبت‌به بررسی این تقاضا اقدام می‌نماید. ولی اگر شخصی بدون دریافت اجازه از شهرداری نسبت به قطع درخت اقدام نماید، براساس قانون یادشده مرتکب جرم شده است. مجازات مرتکبان این جرم باتوجه‌به تعداد درختان بریده‌شده تعیین می‌شود و حداکثر مجازات جرم قطع اشجار سه سال حبس است.
نظر شما