آگاه: به نظر می‌رسد، مشکلات پیش‌آمده در تابستان امسال از جمله ممانعت برخی مدارس دولتی عادی برای ثبت‌نام از دانش‌آموزان با نمرات ضعیف یا عدم ثبت‌نام به بهانه «نداشتن جا» باعث سردرگمی و بلاتکلیفی خانواده‌ها شده است. اگرچه هنوز آمار دقیقی از میزان بازماندگان از تحصیل معلوم نیست و باید منتظر بررسی آقای وزیر بود. بررسی‌های روزنامه «آگاه» نشان می‌دهد پنج ضلع فقر، تبعیض در مدارس و نحوه تدریس، ثبت‌نام نکردن دانش‌آموزان با معدل پایین توسط مدارس، مدرسه دلاری و بی‌میلی به تحصیل ازجمله عوامل غیبت دانش‌آموزان در سال جدید تحصیلی محسوب می‌شود. به‌هرحال میزان ثبت‌نام در مقطع متوسطه اگرچه بنا بر صحبت مسئولان باز هم بالای ۹۵درصد بوده و عدد بالایی است اما دانش‌آموزانی که ثبت‌نام نکرده‌اند هنوز کم نیستند.
دلیل اول
توان پایین پرداخت هزینه تحصیل
هرسال در آستانه شروع سال تحصیلی، بازار نوشت‌افزار از تنوع بالایی برخوردار می‌شود. در این موقع از سال هم می‌توان کالاهای لوکس و گران‌قیمت را به‌وفور در بازار دید و هم نوشت‌افزار اقتصادی و ارزان‌قیمت‌تر. مشاهدات میدانی گویای این واقعیت است که باتوجه‌به تورم یک‌سال گذشته، قیمت انواع لوازم‌التحریر هم نسبت‌به سال قبل افزایش یافته است؛ البته در این میان، برخی کالاهای لوکس با قیمت‌های بالاتر از حد انتظار عرضه می‌شوند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین بودجه لازم برای خرید لوازم‌التحریر ضروری برای یک دانش‌آموز پایه ابتدایی، حداقل دومیلیون‌و۵۰۰هزار تومان است؛ البته این رقم بسته به تعداد، برند و نوع لوازم‌التحریر متغیر است.
به باور کارشناسان و فعالان بازار نوشت‌افزار، عوامل متعددی نظیر افزایش قیمت کاغذ طی سالهای گذشته، تورم سالانه، افزایش هزینه‌های تولید و... بر افزایش قیمت این محصولات تاثیر گذاشته است.
حالا اگر یک خانواده با حقوق کارگری میانگین ۱۵میلیون تومان، سه فرزند مشغول به تحصیل در پایه ابتدایی داشته باشد، نصف حقوق یک‌ماه خود را باید صرف خرید لوازم‌التحریر کند. این در حالی است که یک خانوار در ماه هزینه‌های دیگری هم دارد که مهم‌ترین آن عموما اجاره مسکن و هزینه خوردوخوراک است که وجود آنها اجازه تخصیص نصف درآمد خانوار به تهیه نوشت‌افزار را نمی‌دهد. همین امر در صورت تکرار باعث می‌شود بسیاری از خانواده‌ها قید تحصیل فرزندانشان را بزنند یا فرزندان داوطلبانه از تحصیل صرف‌نظر کنند. در این بین کودکانی هم پیدا می‌شوند که از اساس قید زندگی را می‌زنند. چنانچه به‌تازگی اخباری خودکشی دانش‌آموز ۱۷سالهای منتشر شد که علت آن نداشتن توان مالی برای تهیه لوازم‌التحریر عنوان شد.
دلیل دوم
سردرگمی در انتخاب مدرسه
در کشور حدود ۴۰مدرسه داریم. از انواع مدارس ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: مدارس دولتی، غیردولتی، غیرانتفاعی، تیزهوشان، تطبیقی، هیات امنایی، اقلیت‌های دینی، مدارس شبانه یا بزرگسالان، رشدی یا تجربی، شاهد و ایثارگران، حرفه‌ای، قرآنی، هوشمند، ورزش، استثنایی، بین‌المللی، خیرساز، خیریه، قرآن، عشایری، ماندگار، وابسته، ایرانی خارج از کشور، آموزش از راه دور و مدارس طبیعت. حدود ۸۰درصد از این مدارس را مدارس غیردولتی و دولتی تشکیل می‌دهند و ۲۰درصد باقی به دیگر انواع اختصاص داده شده است.
کارشناسان بر این باورند تنوع وجود مدارس در کشور علاوه بر اینکه باعث سردرگمی والدین در انتخاب گزینه بهتر برای تحصیل فرزندانشان شده، به دامن‌زدن به طبقاتی شدن هر چه بیشتر جامعه و شیوع آقازادگی هم می‌انجامد. زیرا بسیاری از خانواده‌ها به‌دلیل نداشتن منابع مالی از دسترسی به استانداردهای آموزشی روز دنیا باز می‌مانند. این بی‌سامانی در صدور مجوزهای رنگارنگ برای مدارس متنوع با کارکردهای آموزشی و تربیتی مختلف ازسوی آموزش‌وپرورش باعث شده خانواده‌ها از عدالت آموزشی ناامید شوند و به نوبه خود، قید تحصیل فرزندانشان را بزنند و داوطلبانه فرزندانشان را در مدارس ثبت‌نام نکنند و به برنامه‌های آموزشی جایگزین فکر کنند. هم‌اکنون در برخی مناطق کشور مدرسه کپری داریم، در روستا مدرسه‌ای وجود دارد که دیوار آن در حال ریزش است و مدرسه‌ای با گذشت یک ماه از آغاز سال تحصیلی هنوز معلم ندارد اما در کنار آن برای مدارس نمونه دولتی و برخی مدارس خاص نه‌تنها معلم موظف تامین شده، بلکه معلم فوق‌برنامه هم تامین است.
دلیل سوم
معدل پایین و دردسرهای ثبت‌نام
چند هفته پیش محسن زارعی، رییس مرکز سنجش و ارزیابی کیفیت آموزش‌وپرورش اعدادی شبیه همان پارسال را تایید کرد. او این آمار را امسال به‌دلیل افزایش نسبت‌به سال گذشته اعلام کرد و گفت: «معدل میانگین در سه رشته، از ۱۰.۲۳ به ۱۰.۸۹ رسیده و ۵۵صدم ارتقا یافته است.» از نگاه زارعی، این نمرات مطلوب است، چون گفت: «مطلوب‌بودن این نمرات از این جهت است که مرجعیت به کتاب‌درسی و معلم بازگشته است و باید این تداوم پیدا کند. خیلی‌ها نگران پایه دهم بودند؛ اما عملکرد دانش‌آموزان پایه دهم نسبت‌به دوپایه یازدهم و دوازدهم بهتر بوده است.»
رییس مرکز سنجش و ارزیابی کیفیت آموزش‌وپرورش به نکته دیگری هم اشاره کرد: «نتایج نشان می‌دهد که مدارس غیردولتی نتایج ضعیف‌تری نسبت به مدارس دولتی داشته‌اند. درمجموع میانگین مدارس غیردولتی در امتحانات نهایی در هر سه‌پایه از مدارس دولتی پایین‌تر است.»
این کارنامه‌ها هر چند به باور این مسئول آموزش‌وپرورش اوضاعی بهتر نسبت‌به سال گذشته دارد، نشان از سطح پایین آموزشی در مدارس کشور می‌دهد. اما دردسرهای بسیاری را برای دانش‌آموزان و والدینشان به وجود آورد. تابستان امسال مدارس دولتی عادی از ثبت‌نام دانش‌آموزان با نمرات ضعیف سر باز می‌زنند و همین موضوع منجر به مراجعات چندین‌باره مردم به ستادهای ثبت‌نام و مناطق شد. این مسئله تا جایی پیش رفت که رسانه‌ها درخواست ورود دادستانی به موضوع را کردند. دردسرهای ثبت‌نام دانش‌آموزان برای اولیای آن هم با معدل پایین ممکن است از دلایل ترک تحصیل بسیاری از دانش‌آموزان باشد.
دلیل چهارم
مدرسه آنلاین دلاری
«شما حتی می‌توانید به‌عنوان یک دانش‌آموز در کانادا تحصیل کنید، بدون اینکه نیاز به شهروندی کانادا یا اقدام برای اقامت دائم یا دانشجویی داشته باشید. در دنیای امروز، تکنولوژی آموزش به‌اندازه کافی پیشرفت کرده است و این امکان را فراهم کرده که شما به‌صورت آنلاین تحصیل کنید. شاید برایتان جالب باشد که بدانید، حتی برای دریافت دیپلم دبیرستان در کانادا، نیازی به حضور حقیقی در این کشور نیست.» این مطلب آغاز یک تبلیغ مفصل برای تحصیل دانش‌آموزان سایر کشورها در مدارس کشور کاناداست. اما بسیاری از کشورها از این دست تبلیغات برای تشویق کودکان دنیا به تحصیل برخط در مدارس کشورشان استفاده می‌کنند. این امر یک امکان و گزینه انتخابی پیش پای والدینی گذاشته که از نظام آموزشی کشور سرخورده و دلزده هستند و بر این باورند حالا که قرار است شهریه‌های چند ده میلیونی به مدارسی بدهند که کیفیت آموزش در آنها را حتی وزیر آموزش‌وپرورش گردن نمی‌گیرد، همان شهریه را ولو به دلار به مدارسی پرداخت کنند که مهاجرت، شهروندی، اشتغال و تحصیل فرزندانشان در بهترین دانشگاه‌های آن کشورها را تضمین می‌کنند. آن هم در شرایطی که هیچ‌یک از هزینه‌های اقامت و تحصیل در سایر کشورها را نمی‌پردازند و فقط شهریه‌ای می‌پردازند که فاصله چندانی با شهریه‌های دریافتی مدارس ایران ندارند. آیا برنامه‌های درسی مدارس ایران قابل‌رقابت با این فرصتی که مدارس برخط سایر کشورها در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهند، هستند؟
دلیل پنجم
بی‌میلی به تحصیل
بسیار طبیعی است دانش‌آموزان در یادگیری افت‌وخیز داشته باشند. این بخشی از ویژگی آنهاست. اگر به مشکلات اصلی آنها سریع رسیدگی شود، می‌توان بسیار راحت‌تر به راه یادگیری هدایتشان کرد. اینکه بتوانیم نشانه‌های مشکلات یادگیری را در دانش‌آموز مشاهده کنیم اهمیت زیادی دارد و لازمه آن، داشتن ارتباط خوب با وی است. بی‌اهمیت دانستن مشکلات منجر به معضلاتی می‌شود که می‌تواند در آینده به صورت‌های گوناگون از جمله ضعف عملکرد در پایه‌های بالاتر تحصیلی، نداشتن انگیزه یا حتی بی‌علاقه‌بودن به کار بروز کند. برخی مشکلات تحصیلی کم و کوتاه‌مدت و برخی دیگر شدید و طولانی‌مدت‌اند. حتی مشکلات کوتاه‌مدت هم می‌توانند روی حس دانش‌آموز به یادگیری و نیز حسی که به خود دارد تاثیرگذار باشد. افرادی با این طرز فکر کم نیستند که تحصیل را وقت تلف کردن می‌دانند و چون پاسخی برای این سوالات ندارند دچار دلزدگی تحصیلی می‌شوند. این افراد اگر به‌اجبار تحصیل کنند در وسط راه جا می‌زنند یا به عبارت ساده‌تر، مسیر تحصیلی که انتخاب کرده‌اند برای آنها خسته‌کننده شده و از ادامه‌دادن آن رشته منصرف می‌شوند. از جمله دلایلی که به بی‌میلی منجر به ترک تحصیل دانش‌آموزان را باعث می‌شود نداشتن رابطه خوب با آموزگار، تصور کارایی نداشتن تلاش‌ها، معذب بودن در محیط، تناسب نداشتن سبک فعالیت با روحیه دانش‌آموز، نداشتن آرام و قرار و مشکل در شنوایی و تمرکز، بی‌علاقگی به موضوعات درسی، بی‌انگیزگی به‌دلیل نحوه تعیین امتیاز، داشتن اختلالات یادگیری و نداشتن تجربه موفقیت است که مجموع آنها تعدادی از کودکان را به جمع بازماندگان از تحصیل میافزاید.
پای فقر در میان است
کارشناسان دلایل مختلفی برای وضعیت نابسامان آموزش عمومی در کشور عنوان می‌کنند؛ از عوامل فرهنگی گرفته تا اقتصادی. نکته مهمی که هم کارشناسان به آن اشاره کرده‌اند، هم مرکز پژوهش‌های مجلس به آن پرداخته، فقر است. تحلیل‌هایی که در این حوزه شده، نشان می‌دهد که فقر عامل اصلی بازماندگی از تحصیل و ترک تحصیل کودکان در ایران است. بررسی جزئیات آمارهای بازماندگی از تحصیلی نشان می‌دهد که بیشترین آمار بازماندگان از تحصیل مربوط به مقطع متوسطه دوم است.
آمار قابل‌توجه!
مرکز آمار ایران در تازه‌ترین گزارش خود از شاخص‌های اجتماعی به وضعیت تحصیلی افراد ازجمله نرخ باسوادی، ترک تحصیل و بازماندگی از تحصیل پرداخته است. بررسی داده‌های این مرکز نشان می‌دهد که سال تحصیلی گذشته (۱۴۰۱-۱۴۰۲) در مقاطع تحصیلی مختلف ۹۲۹هزار و ۷۹۸نفر از تحصیل بازماندند.
پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس، آمار بازماندگی از تحصیلی در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ را ۹۱۱هزار و ۲۷۲نفر اعلام کرد. بر این اساس، آمار بازماندگی از تحصیل در سال تحصیلی گذشته نسبت‌به سال قبل از آن، حدود دو درصد افزایش داشته است.
سال تحصیلی گذشته جمعیت ۱۵ تا ۱۷ساله‌ها، سه‌میلیون و ۵۵۲هزار و ۸۸۹نفر بود. از این میان، ۵۵۶هزار و ۹۹۴نفر از آنها از تحصیل بازماندند. ۲۹۵هزار و ۱۰۱نفر از بازماندگان از تحصیل در این مقطع را پسران و مابقی را دختران تشکیل می‌دهند.
جمعیت در سن مقطع متوسطه اول یعنی ۱۲ تا ۱۴ساله‌ها در سال تحصیلی گذشته، سه‌میلیون و ۹۸۰هزار و ۸۳۷نفر بود. از این میان، ۱۹۷هزار و ۶۹۰نفر از آنها از تحصیل بازماندند. حدود ۹۸هزار نفر از بازماندگان از تحصیل در این مقطع را پسران و حدود ۹۹هزار نفر را هم دختران تشکیل می‌دهند.
همچنین جمعیت کودکان ۶ تا ۱۱سال در سال تحصیلی گذشته، ۹میلیون و ۸۶هزار و ۸۰۵نفر بود. از این میان، ۹۶هزار و ۲۰۲نفر از پسران و ۷۸هزار و ۹۱۲نفر از دختران از تحصیل بازماندند. یعنی در مجموع ۱۷۵هزار و ۱۱۴نفر از کودکان ۶ تا ۱۱ نامشان در آمار بازماندگان از تحصیل ثبت شد.
بازوی پژوهشی مجلس در ادامه گزارش خود به نقش عوامل اقتصادی در بازماندگی از تحصیل پرداخت. در این گزارش آمده است که سال۱۳۹۹ حدود ۷۰درصد کودکان بازمانده از تحصیل در دهک یک تا پنج قرار داشتند.
بنا بر گزارش این مرکز، دهک دوم با ۲۲درصد بیشترین سهم بازماندگی از تحصیل را به خود اختصاص داده است. بررسی این داده‌ها نشان می‌دهد که استان سیستان‌وبلوچستان با بیش از ۷۳درصد دارای بیشترین نرخ فقر کودکان بازمانده از تحصیل را در سال ۱۳۹۹ داشت.
نظر شما