آگاه: زندان سلیمان، یک اثر طبیعی و در واقع، کوهی است که در سه‌کیلومتری غرب تخت‌سلیمان در آذربایجان غربی واقع شده است. فاصله این کوه تا ارومیه، حدود ۳۰۰کیلومتر و تا تکاب، ۴۰کیلومتر است. برای دسترسی به این کوه از ارومیه، حدود پنج ساعت و از تکاب، حدود ۴۰دقیقه راه دارید. کوه زندان سلیمان در ۴۷۵کیلومتری تهران واقع شده است و برای رسیدن به آن باید، حدود ۶ساعت رانندگی کنید.
زندان سلیمان یا زندان دیو، تپه‌ای در میان دشتی زیبا، متعلق به دوره سوم زمین‌شناسی است. این کوه که یکی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی استان آذربایجان غربی به شمار می‌آید، هر سال، گردشگران زیادی را به این منطقه از ایران می‌کشاند. این کوه میان‌تهی و مخروطی‌شکل در نگاه اول، بسیار وهم‌انگیز به نظر می‌رسد و به‌دلیل برخورداری از حفره‌ای عمیق و وجود یک چاه، از گذشته اهمیت ویژه‌ای داشته است. اگر از این کوه بالا بروید، در دهانه آن با حفره‌ای بسیار عمیق و ترسناک روبه‌رو خواهید شد که با نگاه کردن به انتهای آن، سرگیجه خواهید گرفت.
حفره درون کوه در طول هزاران سال از رسوبات کانی‌ها در آب به وجود آمده است. کوه زندان سلیمان، بین ۸۷ تا ۱۰۸متر ارتفاع دارد؛ بااین‌حال، حفره عمیق داخل آن با حدود ۸۰متر ارتفاع و با دهانه تقریبی ۶۵متر، گسترش پیدا کرده است.
به نظر برخی محققان، زندان سلیمان نبی در هزاره اول قبل از میلاد مسیح و در دوره مانایی‌ها (۸۳۰ تا ۶۶۰پس از میلاد مسیح)، نیایشگاهی مقدس بوده است. برخی منابع تاریخی اورارتوئی‌ها و آسوری‌ها نیز به این موضوع اشاره دارند. زندان سلیمان به احتمال زیاد در قرن هفتم قبل از میلاد مسیح توسعه یافت و به‌شکل یک دژ مستحکم درآمد. به نظر می‌رسد این فرآیند ساخت‌وساز به‌سرعت انجام گرفته است؛ زیرا صفه صندوقی‌شکل در قسمت شمالی، کوتاه و سطحی به‌نظر می‌رسد و بدون دقت کافی ساخته شده است. تاریخ‌دانان، دلیل این عجله را خطر فوری از سمت آسوری‌ها و اورارتوئی‌ها می‌دانند.
در زمان مانایی‌ها در قسمت جنوبی این کوه یا پناهگاه، یک دهکده محقر بنا شده بود؛ دهکده‌ای که به نظر در دو مرحله ساخته شده و کمتر از یک قرن عمر کرده است. تمام ساختمان‌های زندان سلیمان بر اثر آتش‌سوزی و به احتمال زیاد جنگ از بین رفته‌اند؛ زیرا در نقاط مختلف، می‌توان اثر نوک‌های نیزه و اسکلت انسان‌ها را مشاهده کرد. از قرار پس از این آتش‌سوزی، انسان‌ها زندان سلیمان را ترک کردند و به احتمال زیاد، پس از گذر زمانی کوتاه، آب دریاچه پایین رفت.
در قرن هشتم قبل از میلاد مسیح بر بالای کوه زندان سلیمان و تقریبا در دوسوم ارتفاع آن، یک ساختمان سنگی با ملات ساروج احداث شد که طبق نظر محققان، یک معبد بوده است. یک حصار نیز در سه‌چهارم محیط این کوه در یک ارتفاع مساوی وجود داشت که به‌صورت صندوقچه ساخته شده بود. این حصار از اتاق‌های جنب یکدیگر تشکیل می‌شد و یکی از این اتاق‌ها در فواصل منظم به‌صورت برج و بارو، جلوتر از سایر اتاق‌ها قرار داشت. ورود به زندان از طریق سه دروازه میسر بود؛ درحالی‌که دروازه شرقی به‌عنوان دروازه اصلی شناخته می‌شد و راه‌هایی از دره به‌سمت آن بالا می‌رفت. این دروازه در سمت جنوب کوه و مشرف به جاده بود و پله‌هایی عریض و سنگی داشت که ارتفاع آنها به‌طور متوسط، ۴۰سانتی‌متر بود.
بالاتر از دروازه شرقی، تالارهای مستطیلی‌شکلی کشف شده که به احتمال زیاد، محل سکونت موبدان زرتشتی بوده است. در قسمت داخلی ساختمان نیز یک صفه بزرگ با حیاطی در جنب آن وجود داشت. جالب است بدانید که در آن زمان، یک جوی آب در صخره ایجاد شده بود که دور این ساختمان می‌چرخید. این جوی بر اثر رسوب آب دوباره پر می‌شد و دلیلی بر این واقعیت است که دریاچه تا زمان وجود ساختمان‌های دوره اول، تا پایین‌ترین لبه خود به‌سمت جنوب کوه، آب داشته است.
باتوجه‌به این نشانه‌ها، می‌توان گفت که زندان سلیمان، یک معبد و آتشکده بوده است و ارتباط بین آب و آتش که امری ضروری برای معبد و آتشکده محسوب می‌شود، در مورد آن صدق می‌کند.
در حدود دهه۶۰ میلادی (۴۰شمسی)، یک هیات باستان‌شناس و محقق آلمانی برای اکتشاف در داخل زندان دیو از سمت شمال‌شرقی کوه به درون آن، نقبی حفر کردند که متاسفانه پس از اتمام کارهای تحقیقاتی، مسدود شد. به‌طرز عجیبی، اطلاعات دقیقی از کشفیات این هیات باستان‌شناس در دست نیست و همین موضوع به شایعات پیرامون این کوه اسرارآمیز دامن می‌زند.
پژوهشگران معتقدند که این آثار در هزاره اول پیش از میلاد مسیح بنا شده است و در دوره بعد احتمالا این جایگاه مقدس به‌علت پایین آمدن آب چشمه، ارزش خود را از دست می‌دهد و به یک مجموعه استقراری تبدیل می‌شود.
در گذشته از کوه زندان سلیمان، بخارهای آتشفشانی یا چشمه‌ها با سروصدای بسیار بیرون می‌زده و همین موضوع، مردم را به ترس و وحشت می‌انداخته است. آنها به‌خاطر همین سروصداها فکر می‌کردند که دیو یا دیوهای ترسناکی در این کوه زندانی هستند. به گفته برخی زمین‌شناسان، فوران آتشفشان در هزاران سال گذشته، قطر دهانه کوه را بازتر، عمق حفره آن را بیشتر و عظمت این منظره حیرت‌انگیز را چند برابر کرده است؛ درحالی‌که برخی نیز اعتقاد دارند هیچ‌گونه فعالیت آتشفشانی در این منطقه وجود نداشته و کوه زندان سلیمان، تنها حاصل فعالیت نوعی چشمه آرتزینی بوده است.