آگاه: «فرهنگ شهرت» واژه‌ای جدید و تازه است که حالا در ادبیات فارسی مکرر در بحث‌های سلبریتی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. فرهنگ شهرت مجموعه‌ای از ارزش‌ها، باورها و رفتارهایی را تعریف می‌کند که با محوریت اهمیت و تاثیر شهرت افراد در جامعه شکل گرفته است. این مفهوم اگرچه در ابتدا در جوامع غربی و به‌طور ویژه در آمریکا شکل گرفته و تعریف شده است اما از بیش از یک دهه پیش در ایران نیز به پدیده‌ای فرهنگی و ملموس بدل شده است.
فرهنگ شهرت در ایران با شکل‌گیری در دهه۴۰ شمسی و رشد در دهه۵۰، در سال‌های منتهی به جنگ تحمیلی با عراق رو به افول می‌رود و در ادامه در دهه‌های۷۰ و ۸۰ رشد و در دهه۹۰ و پس از آن، اوج خود را تجربه کرده است. به هر ترتیب در چهار دهه اخیر، جامعه ایرانی از جامعه ضد سلبریتی به جامعه سلبریتی گذار کرده است. در واقع بیش از نیم‌قرن از فرهنگ شهرت در ایران (به معنای امروزین آن) می‌گذرد. البته که حضور سلبریتی‌ها در فرهنگ و جامعه ایرانی محدود به حوزه هنر، سرگرمی یا ورزش نبوده و در سایر حوزه‌ها مانند سیاست و فضاهای علمی نیز رشد کرده است. حالا در شبکه اجتماعی مانند اینستاگرام انواع و اقسام خرده‌سلبریتی‌ها (مانند بلاگرها) را داریم که در حوزه‌های مختلفی مشغول به تولید و به اشتراک‌گذاری محتواهای مختلف هستند. اگر نگاهی به سیر رشد مخاطبان این افراد در سال‌های اخیر بیندازیم، آنقدر دور نیست زمانی که مشهورترین بازیگران و هنرمندان یا ورزشکاران، دنبال‌کننده‌هایی کمتر از یک میلیون داشتند اما حالا بسیاری از بلاگرهای این فضا – که هنوز معلوم نیست دقیقا در چه حوزه‌ای کار می‌کنند- مخاطبانی بیش از پنج‌میلیون نیز دارند؛ بنابراین علاوه‌بر اینکه از این امر می‌توان نتیجه گرفت که به‌طور عمومی مخاطبان فضای اینستاگرام رشد کرده‌اند، ازآنجا که شهرت سلبریتی‌ها به‌شدت وابسته به تایید، تصدیق یا بازشناسی مخاطبان است، می‌توان نتیجه گرفت که میزان گرایش مخاطبان به فرهنگ سلبریتی نقش تعیین‌کننده‌ای در تداوم و رشد این فرهنگ دارد.
شهرتی که تقویت کرده‌ایم
الیس کشمور، جامعه‌شناس انگلیسی درمورد نقش مخاطبان می‌گوید: در فرهنگ سلبریتی، اگرچه سلبریتی‌ها در کانون توجه قرار دارند، این افراد تنها بخشی از این فرهنگ هستند و نه تمام آن. او می‌گوید کم‌اهمیت‌ترین بخش فرهنگ سلبریتی را این افراد تشکیل می‌دهند؛ بنابراین اجزای مهم‌تر این فرهنگ چه کسانی هستند؟ «مخاطب‌ها» پاسخ این سوال است؛ برای آنکه بدون حضور مخاطب، (رسانه‌های موثر واسطه و ارزش‌ها و نگرش‌های متناظر در این فرهنگ) امکان تبدیل یک فرد به سلبریتی وجود ندارد؛ به‌عبارت دیگر، سلبریتی در تعامل با مخاطب شکل می‌گیرد.
درنهایت، اگر رسانه‌های آزاد و نوین این اجازه را به هر کسی می‌دهند تا بتواند درباره هرآنچه می‌خواهد ویدیو و عکس‌هایی را آزادانه منتشر کند و تمام امکانات بصری موردنیاز را نیز از طریق همین واسطه‌های رسانه‌های و دیگر بنگاه‌های اقتصادی و تبلیغاتی در اختیار آنها قرار می‌دهد اما درنهایت این مخاطبان هستند که به‌مثابه مهم‌ترین بازیگر این تعامل اقتصادی-رسانه‌ای و در جایگاه مصرف‌کننده هرآنچه را در صفحه این افراد قرار می‌گیرد به مصرف می‌رسانند و موجب تقویت آن نه‌تنها در جامعه این افراد، که در شکل‌گیری نطفه علاقه‌مندی به شهرت در نسل کودک و نوجوان می‌شوند. بخش عمده این مصرف رسانه‌ای ازسوی مخاطبان مربوط به ژانر سرگرمی و محدود در دنبال‌کردن جزئیات حتی کم‌اهمیت زندگی این افراد است. ممکن است ما/ مخاطبان این افراد پیگیری و دنبال کردن جزئیات زندگی و روابط این افراد را بخشی از هواداری و حمایت از یک سلبریتی ندانیم/ نداند. این در حالی است که تمامی این کنش‌های هرچند بی‌اهمیت نقش تقویت‌کننده‌ای در جاگیری و تقویت فرهنگ شهرت دارند.
ما همراه بوده‌ایم...
ریچارد پترسون، اقتصاددان رفتاری آمریکایی در رویکرد تولید فرهنگ بر چگونگی تاثیر محیط اجتماعی بر تغییر سریع محتواهای فرهنگی تاکید می‌کند. او می‌گوید محصولات فرهنگی از جمله سلبریتی‌ها و محتواهای دیجیتال، نتیجه تعامل میان خالقان، مصرف‌کنندگان و ساختارهای اجتماعی هستند.
در واقع می‌توان در بیانی ساده گفت جامعه‌ای که سلبریتی می‌سازد، نمی‌تواند از آن اعلام بیزاری کند! اگر به وضعیت سلبریتی‌ها، جزئیاتی که از زندگیشان منتشر می‌کنند، رفتارها و پشت پرده روابط و زندگی آنها انتقادهایی داریم و نگران تاثیرات آنها بر زندگی فرزندانمان هستیم، نباید فراموش کنیم که در تمام این مسیر – از یک فرد عادی تا سلبریتی شدن- ما همراه آنها بوده‌ایم. نمی‌توانیم همزمان که تماشاگر، دنبال‌کننده روزانه و مهم‌تر از همه تقویت‌کننده محتواها و رفتارهای آنها هستیم، اعمال و رفتارشان را تقبیح و ابراز نگرانی کنیم.
از نقطه صفر تا شهرت
شهرت سلبریتی بر مبنای واسطه‌محوری استوار شده است؛ یعنی خلاف اشکال سنتی شهرت که مستقیم، خودجوش و بدون واسطه بود، در عصر رسانه‌های نوین، هیچ سلبریتی‌ای بدون حضور و کمک واسطه‌های فرهنگی به شهرت نمی‌رسد. واسطه‌گرها همان‌هایی هستند که صحنه حضور سلبریتی‌ها را در مقابل عموم مدیریت می‌کنند. این واسطه‌ها معمولا اشکالی از رسانه یا غیر از آن مانند رسانه‌های جمعی، شبکه‌های اجتماعی، آژانس‌های تبلیغاتی، انتشاراتی‌ها، موسسه‌های تجاری و... هستند. وظیفه اصلی این واسطه‌ها را «جعل» یا مدیریت حضور سلبریتی‌ها در عرصه عمومی برشمرده‌اند. کریس روجک، جامعه‌شناس انگلیسی می‌گوید تعامل عمومی سلبریتی و مخاطب یا هوادار در قالب مصرف‌کننده‌ای شکل می‌گیرد که تصاویر رسانه‌های واسطه را مصرف می‌کند. عوامل و ویژگی‌های متمایز دیگر فرهنگ سلبریتی نیز عبارت‌اند از: سرعت و گستردگی بالای دامنه به شهرت رسیدن این افراد، تنوع گسترده عرصه‌های حضور سلبریتی‌ها و نیز جابه‌جایی شهرت برای سلبریتی‌ها که به آنها این امکان را می‌دهد که تا اعتباری که نزد مخاطبانشان کسب کرده‌اند به هر سمت‌وسویی و هر حوزه دیگری که دارای تخصص هستند یا نیستند وارد شوند.
نظر شما