آگاه: نسبت فرهنگ و هویت ایرانی با مقوله عاشورا و عزاداری حضرت سیدالشهدا چیست؟
بحث فرهنگ عاشورا یک سازمان اجتماعی تمام است؛ یعنی تمامی زیرساخت ها و متغیرهای محتوایی و شکلی را دارد. در واقع می‌شود گفت فرهنگ ایرانی در مواجهه با حادثه عاشورا بسیاری از زیرساخت‌های هویتی خود را در این مدت استحکام بخشیده است و از طرف دیگر، فرهنگ ایرانی توانسته این پیام را که توسط حامل‌هایی از فرهنگ عربی به‌سمت فرهنگ ایرانی سوق پیدا کرده، بگیرد و بده‌بستانی با این حوزه داشته باشد. متغیرهایی مثل انسجام، واکنش به سرنوشت بشریت و خرده‌فرهنگ مقاومت مباحثی بوده که فرهنگ ایرانی از حادثه عاشورا گرفته است؛ یعنی فرهنگ پیام واقعه عاشورا را گرفته و این را با حامل‌هایی که خودش داشته مثل موسیقی ایرانی یا حماسه ایرانی، تاثیر متقابل بین فرهنگ ایرانی و فرهنگ عاشورایی امتزاج شده و نتیجه‌اش فرهنگ جدیدی شده که این فرهنگ را در شیعیان پاکستان، هند، عراق و جاهای دیگر هم می‌بینید. فرهنگ ایرانی متغیرهایی به فرهنگ عاشورا داده و این را تحویل گرفته و این را تا امروز در امتداد هویت و زندگی ایرانی به خودش دیده و تابه‌حال رسانده است؛ البته نباید از این غافل بود که در این راه یکسری آسیب‌ها هم داریم که هم از فرهنگ ایرانی وارد فرهنگ عاشورایی شده و هم در طول تاریخ یکسری آسیب‌ها نمایان شده که بخشی از این آسیب‌ها اجتناب‌ناپذیر بوده‌اند؛ یعنی در یک هدف بسیار کلان وقتی پیغام به این مهمی وارد حامل‌های فرهنگی می‌شود مسلما یکسری آسیب‌ها بروز می‌یابد که بایستی روی آنها تامل و تدبر کرد.
در جریان انقلاب اسلامی و سپس در دفاع مقدس مردم ایران چقدر از واقعه عاشورا الهام گرفتند؟
در تبیین انقلاب اسلامی، از منظر جامعه‌شناختی سه نسل نظریه داریم که یکی به کارکردها، یکی به فرآیند و یکی به عنصر شیعی توجه دارد. باید این را در نظر داشته باشیم که شکل‌گیری انقلاب اسلامی مولود یا نتیجه فرهنگ عاشورایی است؛ یعنی فرهنگ عاشورایی در طول هزار و خرده‌ای سال، وقتی تشیع با این چارچوب جلوتر می‌آید در مقطعی بخشی از آن را در انقلاب مشروطه می‌بینیم و به‌صورت اکملش را در انقلاب اسلامی می‌بینیم. در دفاع مقدس به‌صورت مشخص فرهنگ عاشورایی موتور محرکه دفاع مقدس بود. در دفاع مقدس بسیاری از ابزارها، موجودی‌ها و نیازمندی‌های معمول را که برای یک جنگ کلاسیک بود نداشتیم و همین باعث شد به‌جای قدرت در دفاع مقدس از مقاومت استفاده کردیم. اگرچه مقاومت یک مفهوم نیچه‌ای و فوکویی است، اما در دفاع مقدس به نحو احسن و اکمل خود را نشان داد. وقتی فرهنگ عاشورایی وارد حماسه و شجاعت ایرانی می‌شود از یک قدرت سخت که بسیاری از چیزهایش مثل گلوله، سیم خاردار و... را نداریم، ولی وقتی فرهنگ مقاومت و عاشورایی با حماسه و شجاعت ایرانی تلفیق می‌شود اتفاقات و عملیات‌هایی را رقم می‌زند که برخی از این عملیات‌ها امروز در آکادمی‌های نظامی دنیا تدریس می‌شود؛ مثلا چطور و در چه شرایطی عملیات والفجر هشت انجام شد یا پس از ۱۹روز بعد از عملیات کربلای چهار بدون هیچ آمادگی که هیچ منطقی پشتش نیست عملیات کربلای پنج را انجام دادیم و نشان می‌دهد این امتزاج و درهم‌تنیدگی شرایط جدیدی فراهم می‌کند که شرایط مقاومت منبعث از فرهنگ عاشوراست.
چند سال است جمله‌ای بر سر زبان‌ها افتاده که ما ملت امام حسینیم. این چقدر ریشه هویتی دارد؟
از زمینه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازهای مختلف می‌شود به وجود پربرکت امام حسین(ع) نگاه کرد؛ یعنی در امام‌حسین(ع) حماسه، شجاعت، خانواده و بسیاری از متغیرها را می‌بینیم. اینکه ما ملت امام حسینیم برای اولین‌بار از زبان حاج قاسم گفته شده و حاج قاسم محور مقاومت است. مقاومت در مقابل قدرت سخت قرار می‌گیرد. امام‌حسین ۷۲نفر همراهش داشت و حتی اگر همه این ۷۲نفر جنگنده باشند در مقابل صدها هزار نفر بودند. پس به‌ظاهر امام حسین(ع) قدرت ظاهری را ندارد، اما مقاومت دارد و مقاومت حتما پیروز است. اگر در یک کلاس دانش‌آموزان نخواهند با معلم همکاری بکنند و مقاومت بکنند، با اینکه معلم قدرت فیزیکی، قدرت اخراج و قدرت نمره دارد آن فضا را می‌شکنند. امام(ع) به لحاظ ظاهری قدرت نداشت و چیزی که امام داشت مقاومت بود. یکی از آخرین عملیات‌های حاج‌قاسم با ۷۰- ۸۰ نفر نجات اقلیم کردستان بود و قبل از اینکه حاج قاسم برود، نماد و قدرت مقاومت در آنجا بود و علیه داعش بود و شور و شعفی در اهالی اقلیم کردستان که عمدتا اهل تسنن هستند ایجاد می‌شود و آن حرکت را ایجاد کرد. هزاران نکته از امام‌حسین(ع) آموختیم؛ ولی آنچه در پیام حاج قاسم است بحث مقاومت است که مقاومت با شکست هیچ مأنوسیتی ندارد؛ یعنی مقاومت با پیروزی همراه است.
مکتب عاشورا در بازسازی هویت امروز خصوصا نسل جوان و دهه۸۰ چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟
آنطور که باید و شاید بنا به دلایل متعددی مثلا روحانیون با مداحان، مداحان با همدیگر، گروه‌های رسمی با گروه‌های غیررسمی، خالی کردن مساجد و عدم طرح درست و منطقی نمی‌توان به نسل جدید گفت امام حسین(ع) در دو هفته حدود ۷۰۰کیلومتر از جده تا کربلا حرکت کرد یا طی ۴۰روز خانواده امام‌حسین(ع) به شام رفتند که حدود هزار کیلومتر بود و نسل جدید محاسبه‌گر است و حساب می‌کند و اینها را نمی‌پذیرد. در فرآیند مداحی خرافاتی وارد شده که قدری دست و بال این فرهنگ را بسته است؛ ولی بااین‌حال وقتی باد ملایمی از فرهنگ عاشورایی به نسل جدید می‌وزد کاری می‌کنند کارستان؛ لذا بحث درون گفتمانی می‌تواند قدری این فضا را مشخص و روشن سازد. دیگر نمی‌توانیم با ادبیات دو نسل یا ۴۰سال پیش با نسل جدید حرف بزنیم و بتوانیم فرهنگ عاشورایی را تفهیم کنیم و گسترش بدهیم. باید طرحی نو دراندازیم.