آگاه: براساس گزارش برنامه توسعه ملل متحد، از سال ١٣٣٩ تا ۱۳۵۷ شاخص امید به زندگی در بدو تولد از ۴۹.۵ سال در سال ابتدایی به ۵۱.۵سال به سال انتهایی رسید اما اکنون گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد، امید به زندگی مردم ایران از ابتدای انقلاب تاکنون ۲۵سال افزایش یافته و به بیش از ۷۶سال رسیده است. همچنین نرخ مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال در کشور و در سال۱۳۴۹ برابر با ۱۸۹نفر به ازای هر هزار تولد بود اما این نرخ در سال۱۴۰۰ به ازای هر هزار تولد ۱۳نفر بود؛ نرخ مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج‌سال در همان سال و به‌صورت جهانی ۳۸نفر گزارش شد. اینها بخش‌هایی از دستاوردهای پیروزی انقلاب اسلامی در زمینه بهداشت و درمان است.
به گزارش آگاه؛ علاوه‌براین امروزه کشور ایران در زمینه تولید علم و رتبه علمی از رتبه‌های بالای ۱۰۰ به رتبه۱۷ در جهان و رتبه اول در منطقه تبدیل شده که این مهم از برکات انقلاب اسلامی است و هم‌اکنون کشور ایران در فناوری نانو رتبه چهارم، علوم ژنتیک و سلول‌های بنیادی رتبه دوم و در تربیت پزشکان عمومی و متخصص رشد بیش از ۱۰برابری داشته است. از سوی دیگر، اکنون بیش از ۹۰درصد داروهای مصرفی در داخل تولید می‌شوند و به برخی از کشورها صادرات دارو نیز داریم، این در حالی است که قبل از انقلاب، تنها ۲۰درصد دارو در داخل کشور تولید می‌شده است. در سال۵۷ تعداد هزار و ۵۰۰خانه بهداشت روستایی داشتیم و درحال‌حاضر حدود ۱۸هزار خانه بهداشت در کشور فعال است.
هزار و ۷۰۰بهورز قبل از انقلاب به ۳۵هزار نفر افزایش یافته و در شاخص امید به زندگی که نشان‌دهنده فعالیت کشور در زمینه سلامت است، شاهد افزایش طول عمر مردان از ۵۷ به ۷۷سال و طول عمر زنان از ۵۵ به ۸۰سال هستیم و در چهار دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، شاخص امید به زندگی،۲۰سال افزایش یافته است. طبق گزارش‌های رسیده، طی سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ کمبود شدید نیروی انسانی در اکثر نقاط کشور بسیار چشمگیر بود؛ به‌نحوی‌که در برخی مناطق کشور به ازای هر ۱۸هزار نفر یک پزشک وجود داشت. این امر سبب جذب هزاران پزشک خارجی شده بود که البته عمده آنها در سطح کارشناسی بودند.

پزشک خارجی دیگر نیست
درحالی‌که در سال‌های قبل از انقلاب، ایران مجبور بود به‌دلیل عدم برخورداری از نیروهای پزشک، از کشورهای خارجی نیروهایی وارد کشور کند که کیفیت ارائه خدماتشان پایین بود؛ میزان پذیرش دانشجویان پزشکی در چهار دهه گذشته به‌سرعت افزایش یافته است و تعداد پذیرش دانشجویان پزشکی از ۱۲۰۰نفر در سال۵۷ به ۶۶۷۷نفر در سال۹۷ و ۹۶۰۰نفر در سال جاری رسیده است. پیش از انقلاب هزاران کارشناس پزشکی از فیلیپین، بنگلادش، پاکستان و هندوستان در کشور خدمات درمانی به مردم ارائه می‌کردند اما در سال‌های گذشته، تعداد آنها به صفر رسیده و خدمات درمانی ازسوی متخصصان ایرانی به بیماران کشور ارائه می‌شود. در سال۱۳۶۴ تعداد پزشکان خارجی مستقر در ایران ۳۱۵۳نفر بوده، درحالی‌که این تعداد در سال۹۴ یعنی در طول ۳۰سال، به صفر رسیده است. قبل از پیروزی انقلاب حدود هفت دانشکده پزشکی در دانشگاه‌ها ایجاد شده بود اما اکنون نه‌تنها تعداد دانشگاه‌ها بلکه تعداد ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی از حدود ۶۰۰نفر قبل از پیروزی انقلاب به حدود ۶هزار نفر در سال افزایش یافته است. به استناد اظهارات علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت سال۵۷، تعداد کل پزشکان دارای کارت نظام پزشکی حدود ١٧هزار نفر بود، درحالی‌که در سال‌های گذشته، حدود ۱۴۰هزار پزشک در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور تربیت شده‌اند. رشد برجسته تعداد دانشگاه‌های علوم‌پزشـکی در همه استان‌های کشور به‌ویژه اسـتان‌های محروم، افزایش تعداد دانش‌آموختگان گروه‌های علوم پزشکی به‌ویژه زنان و قوانین مربوط‌به حضور این فارغ‌التحصیلان در مناطق محروم ازجمله موفقیت‌های بخش آموزش پزشکی است. اکنون ۶۴دانشگاه علوم پزشکی در کشور ایجاد شده و در همه دانشگاه‌های علوم پزشکی تعداد ۱۷هزار و ۹۳۰عضو هیات‌علمی مشغول به فعالیت و نیز بیش از ۱۹۵هزار دانشجو درحال تحصیل هستند. راه‌اندازی نظام شبکه بهداشتی و درمانی کشور به‌عنوان الگوی موردتایید سازمان جهانی بهداشت نیز از دیگر دستاوردهایی بود که در نظام سلامت در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی حاصل شد. این امر باعث تربیت نیروی بهورز برای ارائه خدمت در روستاها و مناطق دورافتاده و فراهم‌شدن دسترسی مردم به خدمات بهداشتی و درمانی، آموزش بهداشت به عموم جامعه، مبارزه با بیماری‌های واگیر و مستقرشدن یک پزشک در شبکه بهداشتی به ازای هر ۱۰هزار نفر جمعیت شد. این اقدام باعث شد میزان دسترسی مردم مناطق محروم و روستایی به خدمات سلامت که در سال نخست پیروزی انقلاب اسلامی کمتر از پنج درصد بود؛ به ۹۸درصد برسد. یکی از نتایج ملموس راه‌اندازی شبکه بهداشتی و ارائه خدمات آموزشی و بهداشتی، کاهش مرگ‌ومیر کودکان و مادران باردار بود؛ میزان مرگ‌ومیر کودکان زیر یک‌سال در سال۱۳۵۷، تعداد ۱۲۰نفر در هر هزار تولد زنده بود که این آمار در سال۱۳۹۷ به ۱۴نفر رسید و اکنون زیر ۱۳نفر است. در پی بهبود وضعیت مراقبت‌های بهداشتی اولیه و رشد علمی ایران در زمینه پزشکی، شاخص امید به زندگی ایرانی‌ها نیز افزایش ۲۰ساله پیدا کرد. پیش از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، میزان امید به زندگی در مردان۵۷ و در زنان ۵۵سال بود اما امروزه این شاخص به بالای ۷۵سال در هر دو جنس رسیده است.

پیوند انقلابی اعضا
پس از صدور فتوای تاریخی امام راحل(ره) در ۳۱اردیبهشت ۱۳۶۸، مبنی بر مجاز بودن پیوند از اعضای افراد مرگ مغزی و تلاش پزشکان ایرانی برای دستیابی به قله‌های افتخار در زمینه پیوند عضو، مردم ایران برای دریافت عضو پیوندی از اعزام به کشورهای خارجی بی‌نیاز شدند. این خوداتکایی و توانمندی پزشکان ایرانی در مداوای بیماران، باعث شد نام ایران در پیوند اعضا نیز در جهان بدرخشد و ایران رتبه اول اهدای عضو را در آسیا و رتبه سی‌ودوم را در جهان کسب‌کند. براساس اعلام انجمن اهدای عضو ایرانیان، تا پیش از این فتوا، افرادی که نیازمند پیوند عضو بودند باید چندین هزار دلار هزینه می‌کردند تا پس از اعزام به کشورهای خارجی، تحت عمل جراحی پیوند قرار بگیرند، درحالی‌که در سال‌های اخیر و با خودکفایی ایران در پیوند اعضا، ۷۰هزار نفر از بیماران نیازمند پیوند، دوباره به زندگی بازگشته‌اند و حدود ۲۵۰هزار میلیارد تومان ارز در کشور ذخیره شده است. سابقه انتقال خون در ایران به سال‌های ابتدایی دهه۲۰ هجری شمسی بازمی‌گردد. در آن سال‌ها باتوجه‌به نوپابودن طب انتقال خون دریافت خون از داوطلبان برای تزریق به بیماران به‌سختی انجام می‌شد. در آن زمان بیمارستان‌های ارتش و مراکز جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران از نخستین مراکزی بودند که نسبت‌به جمع‌آوری خون از میان اعضا و داوطلبان خود اقدام کردند. با افزایش تجویز خون در مراکز درمانی، جمع‌آوری خون داوطلبان جوابگوی نیاز بیماران نبود و تنها راه چاره، پرداخت مبالغی در برابر دریافت خون بود؛ به همین دلیل پای واسطه‌ها به ماجرای انتقال خون باز شد. آن‌طورکه در روایت‌های گذشتگان آمده، در آن زمان بنگاه‌هایی تشکیل شد که خون را در ازای پرداخت مبالغ اندکی از مردم می‌خریدند و به بهای گزاف به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌فروختند. مشتریان این بنگاه‌ها را عمدتا افراد بی‌خانمان یا معتاد تشکیل می‌دادند و بنابراین کنترل و نظارت کافی روی کیفیت خون‌های مصرفی در مراکز درمانی وجود نداشت. پس از کش‌وقوس‌های فراوان درنهایت سازمان ملی انتقال خون ایران در نهم مرداد سال۱۳۵۳ تاسیس شد. تاسیس سازمان انتقال خون منجر به پایان فعالیت غیررسمی دلال‌های خون شد اما باتوجه‌به عدم شناخت کافی اقشار مختلف جامعه با اهدای خون در آن زمان، خون از آشنایان و بستگان فرد بیمار دریافت می‌شد.در زمان حاضر، افزایش میزان آگاهی مردم با آموزش‌هایی که ازسوی نظام سلامت ارائه شده، باعث شده تمام فرآورده‌های خونی به‌صورت داوطلبانه ازسوی مردم اهدا شود. رشد وضعیت پایش و سلامت خون‌های اهدایی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب، ایران را به یکی از پنج کشور برتر آسیا در زمینه طب انتقال خون در آسیا تبدیل کرده است. سازمان انتقال خون ایران در سال۹۲ به‌دلیل عملکرد مناسب در زمینه آموزش و پژوهش، به‌عنوان مرکز همکار سازمان جهانی بهداشت انتخاب شد و در سال۱۳۹۶ به‌خاطر عملکرد عالی، این همکاری به مدت چهار سال دیگر تمدید شد و کشور ما تنها کشور منطقه است که در امر آموزش مراکز انتقال خون دارای این سابقه درخشان است.

خودکفایی درمانی
نگاهی به وضعیت صنعت دارو در سال‌های پیش از انقلاب، از عقب‌ماندگی زیاد در زمینه تامین داروهای موردنیاز مردم و وابستگی شدید به کشورهای غربی حکایت دارد. در دوران پهلوی تنها حدود ۲۰ تا ۳۰درصد داروهای مصرفی کشور را داروهای تولیدی تشکیل می‌داد و کشور در تامین دارو همواره نگاه به خارج از مرزها داشت اما آمار تولیددارو در کشور امروزه به ۹۹درصد رسیده و تنها در یک‌درصد داروهای مصرفی کشور، وابسته به واردات هستیم. همچنین در آن زمان تنها سه شرکت پخش دارو فعال بودند اما امروزه بیش از ۶۶شرکت توزیع دارو درحال پخش داروهای موردنیاز مردم در همه استان‌ها هستند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برنامه «نظام نوین دارویی» در سال۱۳۵۸ در قالب یک طرح به «شورای انقلاب اسلامی» تسلیم شد و اولین فهرست داروهای ژنریک به‌نام «لیست ژنریک» در سال۱۳۵۹ مشتمل بر حدود ۵۲۰ماده شیمیایی تدوین شد.
سال۶۲ حدود دوهزار پزشک زن در کشور مشغول به فعالیت بودند اما اکنون تعداد آنها به ۷۱هزار نفر رسیده است. آمار و ارقام بیانگر این است، تعداد زنان پزشک کشور ۳۵برابر شده است. مضاف بر اینکه تعداد پزشکان مرد در سال۶۲ حدود ۱۱هزار نفر بود که این تعداد به ۸۵هزار نفر رسیده است. رئیسی در توضیح این مطلب نیز خاطرنشان می‌کند: تعداد زنان متخصص در سال۶۲، ۷۱۷نفر بود که این تعداد اکنون حدود ۲۱هزار نفر است؛ به‌عبارتی می‌توان گفت که تعداد زنان متخصص در دوران انقلاب اسلامی ۳۰برابر شده است. درعین‌حال که سال۶۲ تعداد فوق‌تخصصانی که در کشور حضور داشتند ۷۴نفر بود اما اکنون حدود پنج‌هزار فوق‌تخصص پزشکی در کشور حضور دارند. همچنین در همان سال تعداد پزشکان خانم فوق‌تخصص سه نفر بود اما درحال‌حاضر تعداد آنان حدود ۱۶۰۰نفر است.اسناد مدیریت بهداشت و درمان کشور در سال‌های ابتدایی بعد از پیروزی انقلاب گویای این است که تعداد پزشکان جراح مغز و اعصاب معادل ۱.۴ در یک‌میلیون نفر بود. درحالی‌که استاندارد جهانی درباره تعداد جراحان موردنیاز در یک‌میلیون نفر معادل ۶ است. تعداد جراحان مغز و اعصاب در یک‌میلیون نفر در کشورهای آمریکا و ترکیه به‌ترتیب ۱۰ و ۱۳ بوده و تعداد جراحان مغز و اعصاب ایرانی در یک‌میلیون نفر معادل ۱۳نفر است.
در این میان، سالانه حدود ۱۱هزار بیمار برای ادامه درمان مجبور بودند به خارج از کشور اعزام شوند که سرانه درمان هر کدام حدود ۱۰هزار دلار بود. همچنین پنج‌هزار پزشک خارجی در کشور مشغول طبابت بودند که هرکدام سه تا پنج‌هزار دلار ماهانه حقوق دریافت می‌کردند.
در عرصه سلامت به خودکفایی رسیده‌ایم که نتیجه این خودکفایی صرفه‌جویی ۲۰هزار میلیارد تومانی سالانه برای آن سال‌هاست که با لحاظ کردن رشد عدد بیماران و پزشکان موردنیاز، این عدد صرفه‌جویی برای اکنون حداقل ۶۰هزار میلیارد تومان در سال است.
اگرچه امروزه نظام سلامت به دلیل تحریم‌ها و موانعی که پیش رو دارد، ممکن است با چالش‌ها و مشکلاتی نیز روبه‌رو باشد، مقایسه وضعیت سلامت در دوره پهلوی با امروز، نشانگر فتح قله‌های افتخار در حوزه سلامت با اتکا بر توانمندی دانشمندان ایرانی است؛ قله‌های افتخاری که تا چند دهه پیش، صرفا در انحصار چند کشور پیشرفته جهان بود اما اکنون در تصرف جوانان نخبه انقلابی است.