آگاه: سال۱۳۹۲ یکی از پرتلفات‌ترین حوادث سر صحنه سریال «معراجی‌ها» به کارگردانی مسعود ده‌نمکی رخ داد که منجر به کشته‌شدن پنج نفر از عوامل سریال شد. در آن واقعه دردناک «علی‌اکبر رنجبر» مدیر شهرک سینمای دفاع‌مقدس، «جواد شریفی‌راد» مسئول جلوه‌های ویژه، «رضا فرجی» دستیار تولید، «مهدی مرادی» جلوه‌های ویژه، «جمشید اصفهانی‌فر» نگهبان پروژه، جان خود را از دست دادند. یکی دیگر از این حوادث، درگذشت «وحید جعفری» طراح صحنه بود، او که در پشت‌صحنه سریال «خواب‌زده‌ها» به کارگردانی سیروس مقدم کار می‌کرد، بر اثر آتش‌سوزی ابتدا به کما رفت و سپس درگذشت. ۱۳مردادماه ۱۴۰۰ نیز درگذشت ارشا اقدسی، بدل‌کار مشهور نیز همه را شوکه کرد. اقدسی در اثر واژگون شدن ماشین سر صحنه پروژه‌ای سینمایی در بیروت دچار حادثه‌ای شدید شد و در بیمارستان جان باخت. این سوانح تنها در صحنه فیلمبرداری نبوده، بلکه در صحنه‌های تولید هم شاهد وقایع بسیاری بوده‌ایم، از شکستن مچ پای امین حیایی، از تصادف شدید باران کوثری تا معلق شدن پگاه آهنگرانی روی طناب ماهیگیری که منجر به آسیب‌دیدگی دو مهره ستون فقرات او شد.

برای بررسی این حوادث و دلایل رخ‌دادن وقایع این‌چنینی در صحنه فیلم و سریال‌ها و خاصه حادثه اخیر در سریال «رویای نیمه‌شب» با علیرضا سبط‌احمدی، تهیه‌کننده سینما و تلویزیون که در آثاری همچون سریال تلویزیونی «خوب، بد، زشت»، سریال تلویزیونی «همسایه‌ها» و سریال تلویزیونی «ایلدا» فعالیت داشته است، به گفت‌وگو نشستیم.

سبط‌احمدی در پاسخ به اینکه چه عواملی موجب بروز پی‌درپی چنین حوادثی می‌شود؟ گفت: فوت دو تن از دست‌اندرکاران صحنه بسیار تلخ است، به‌ویژه کسانی که پشت دوربین فعالیت می‌کنند، زیرا از زحمت‌کش‌ترین و مظلوم‌ترین اقشار جامعه و عرصه فرهنگ هستند. خستگی و طاقت‌فرسا شدن فعالیت‌ها موجب می‌شود که دقت‌نظرها کاهش پیدا می‌کند. زمانی که ساعت‌های طولانی و فشرده کار می‌شود، اعصاب، جسم و روح بچه‌ها درگیر می‌شود. پروژه «رویای نیمه‌شب» توسط همکار محترم بنده سعید سعدی، بیمه مسئولیت و سایر بیمه‌ها را داشته است. اگر خود عوامل بیمه ندارند یا مشکلات بیمه‌ای دارند به خانه سینما مربوط می‌شود و مشکل مجموعه نظارتی و مدیریتی است.

او ادامه داد: زمانی که خارج از پلاتو یعنی در لوکیشن‌های طبیعی و رئال فیلمبرداری و ساخت اثر آغاز می‌شود، تمام ضریب‌های امنیتی و مراقبتی ایجاد می‌شود اما در فضایی فعالیت می‌شود که امکان دارد هرگونه حادثه‌ای رخ دهد. این اتفاق هم در بهمن‌شیر رخ داده که ممکن است در شرایط بارانی و سیلاب‌ها، آب خروشان شده و فشار آب زیاد شده باشد، من به‌شخصه در آن منطقه فعالیت‌های بسیاری داشته‌ام.

تهیه‌کننده سینما و تلویزیون با اشاره به اینکه چندین بار از این قبیل سوانح در پلاتوی شهرک دفاع مقدس هم رخ داده است، افزود: تعدادی از عوامل در گل‌ولای کف دریاچه شهرک فرورفته و نجات پیدا نکردند. در فیلم سینمایی «آندو» که اخیرا منتشر شد در دریاچه شهرک فعالیت کردیم، جلیقه‌نجات، حضور غریق‌نجات، بودن آمبولانس سر صحنه و... از الزاماتی بود که می‌توانست حوادث را کمتر کند. اما مشکل اساسی این است که سازوکار مراقبت سر صحنه را نمی‌توان با بودجه‌های فعلی هماهنگ کنیم. نهایت می‌توانیم برای فیلمبرداری در دریاچه جلیقه‌نجات و غریق‌نجات داشته باشیم اما اینکه در کف دریاچه چه اتفاقی رخ می‌دهد قابل پیش‌بینی نیست؛ بنابراین به یک سازوکار مراقبتی نیاز داریم که برای آن بودجه در نظر گرفته شود و هیچ مشکلی ندارد اگر برای این مسئله سوبسید بگذارند، سوبسید تنها برای این نیست که نگاتیو یا دوربین با قیمت دولتی خریداری شود، هرچند چنین مسئله‌ای هم نداریم اما برای اینکه تمهیدات امنیتی عوامل به نحو احسن صورت گیرد بودجه یا سازوکاری ازسوی نهادهایی چون وزارت ارشاد، صداوسیما، حوزه هنری و... در نظر گرفته شود. هر قدمی که تهیه‌کنندگان برمی‌دارند مساوی است با اضافه شدن بودجه که گاهی اوقات این ضریب شیب تندی می‌گیرد و با بودجه محدود به چالش می‌خوریم.

بیمه و لرزه بر اندام عوامل

سبط‌احمدی درخصوص شرایط بیمه‌ای عوامل گفت: به قدری سازوکار اداره مالیات قدرتمند است که هر زمانی که از مالیات پیام می‌آید لرزه بر اندام ما می‌افتد. این ایراد به کل دستگاه‌های نظارتی کشور وارد است چراکه به‌راحتی هزینه هنگفت دریافت می‌کنند اما به همان اندازه خدمات ارائه نمی‌دهند. از هر سازمانی چون صداوسیما، فارابی، بنیاد شهید و... بودجه دریافت کنیم برای ساخت آثار در کمترین حالت ممکن بیمه تامین اجتماعی حدود ۸ تا ۹درصد از کل بودجه اثر و به‌صورت حداکثر حدود ۱۶ تا ۱۷درصد ما را جریمه می‌کند و علت آن هم مشخص نیست و کسی هم پاسخگو نیست. اگر بودجه پروژه حدود ۳۰میلیارد باشد، چیزی حدود ۵/۲میلیارد این بودجه را به بیمه تامین اجتماعی پرداخت می‌کنیم. جالب اینجاست که با وجود اینکه بیمه تامین اجتماعی چنین هزینه‌های سنگینی را دریافت می‌کند، اگر حادثه‌ای سر صحنه رخ دهد، بیمه به‌هیچ‌وجه پاسخگو نخواهد بود. چندین سال پیش سر صحنه یکی از آثارم اتفاقی برای جانشین تولید و یکی از دست‌اندرکاران افتاد و چیزی حدود ۶ماه ازکارافتادگی داشت و نمی‌توانست فعالیت کند اما بیمه مسئولیت قبول نکرد و گفت ارتباطی به ما ندارد.  تهیه‌کننده سریال همسایه‌ها با بیان اینکه هیچ امکانات امنیتی برای عوامل سر صحنه وجود ندارد، ادامه داد: گاهی اوقات فیلمبرداری در مکان‌هایی خطرناک چون رودخانه اروند، کوه، زیر زمین، چاه، روی آب، آسمان و... صورت می‌گیرد. بارها شده است که با لنج و قایق روی آب‌های خروشان که زیر آن ۲۰متر عمق داشته، فیلمبرداری شده است. چرا هیچ‌یک از دستگاه‌های نظارتی بودجه‌ای را برای ایجاد امکانات حمایتی و امنیتی شغلی برای عوامل صحنه در نظر نمی‌گیرند؟ تامین اجتماعی که درصدهای بسیاری از پروژه‌های گوناگون می‌گیرد چه خدماتی ارائه می‌دهد؟ من به‌عنوان یک تهیه‌کننده تا به اکنون از هیچ‌یک از امکانات بیمه استفاده نکرده‌ و تنها هزینه پرداخت کرده‌ام.

نظارت بر فیلمنامه و نکات ایمنی

سبط‌احمدی در پاسخ به اینکه پیشنهاد شما برای ایجاد امکانات امنیتی چیست؟ توضیح داد: حوادث این‌چنینی در فیلم و سریال‌سازی بسیار زیاد رخ می‌دهد بااین‌حال هیچ‌یک از این نظارت‌ها و دستگاه‌های نظارتی کارآمدی و وجاهت لازم را در این باره نداشته‌اند، همانطور که نظارت بر فیلمنامه، تولید، نمایش، کیفیت و... می‌گذارند و دوهزار شورا و نظارت بر سیستم یک پروژه گذاشته می‌شود، نظارت بر چنین مسائلی هم وجود داشته باشد و امکانات امنیتی و حمایتی از عوامل سر صحنه پروژه ایجاد شود. آیا واقعا اگر قرار باشد برای فراهم کردن امکانات امنیتی هزینه شود به اندازه جان این جوانان ارزش ندارد و به داغدار شدن خانواده‌های این عزیزان می‌ارزد؟! سیستم نظارتی در جهت ایجاد کار سالم نیست، در شهرک غزالی و دفاع مقدس، آتش‌سوزی، ریختن دیوار و... رخ داده و عوامل در این سوانح آسیب‌های بسیاری را متضرر شده‌اند که هیچ‌کس هم پاسخگوی هزینه‌های آن نبوده است.

سبط‌احمدی، تهیه‌کننده سریال‌های تلویزیونی در پایان افزود: گاهی اوقات من به شخصه برای اینکه دست‌اندرکاران صحیح و سالم از صحنه‌های دشوار بازگشته‌اند، گوسفند قربانی کرده‌ام. برای این شرایط باید چاره‌ای اندیشید و داشتن سیستم نظارتی برای عوامل جلو و پشت دوربین بسیار ضروری است. هنرمندان و عوامل همگی با هم فعالیت می‌کنند و خون هنرمندان و بازیگران از سایر عوامل رنگین‌تر نیست، چراکه آنها ۳۰روز ماه را به‌صورت ۱۲ساعته مشغول‌به‌کار هستند.

توقف تولید و ادامه ساخت یک سریال

تصویربرداری سریال «رویای نیمه‌شب» به کارگردانی حسن آخوندپور، نویسندگی سید حسین امیرجهانی و تهیه‌کنندگی سعید سعدی به‌تازگی در شهرک سینمایی غزالی آغاز شده است. این سریال که محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است اقتباسی آزاد از رمان «رویای نیمه‌شب» نوشته مظفر سالاری است. حسن آخوندپور پیش از این سریال «عشق کوفی» را به تهیه‌کنندگی سعید سعدی کارگردانی کرده بود. با رخ دادن این سانحه و جان باختن علی شیروانی و وحید یوسفی فیلمبرداری متوقف شده بود اما طبق گفته سعید سعدی، پس از تشییع این دو تن، فیلمبرداری سریال مجدد از روز سه‌شنبه ۱۵خردادماه آغاز خواهد شد، چراکه حدود ۶۰درصد است ساخت سریال باقی مانده است.

سانحه برای ۳۵۰ نفر در سینمای جهان

در طول تاریخ سینما تاکنون ۳۵۰ نفر سر صحنه فیلمبرداری جان خود را از دست داده‌اند که از این تعداد تنها سه نفر قربانی اصابت مستقیم گلوله بودند. الک بالدوین، بازیگر سرشناس آمریکایی، سر صحنه فیلمبرداری وسترن زنگار (Rust) در نیو مکزیکو با شلیک اشتباهی تفنگی که در دست داشت،هالینا هاچینز، فیلمبردار پروژه را کشت و کارگردان را مجروح کرد.چنین غفلتی در سال ۱۹۹۳ به مرگ براندون لی منجر شد که در جریان فیلمبرداری فیلم کلاغ به ضرب گلوله همبازیش، مایکل ماسی، جان خود را از دست داد.چارلز چندلر، از سیاهی لشکران فیلم اسیر (۱۹۱۵) نیز در اثر اصابت گلوله جنگی کشته شد.این تنها بخشی از حوادث این چنینی بر سر صحنه فیلمبرداری یا پشت صحنه آثار سینمایی و تلویزیونی در کل جهان است که منجر به فوت یا معلولیت عوامل آن می‌شود.