زهرا بذرافکن-خبرنگار گروه فرهنگ: جبران خلیل جبران، شاعر، نویسنده و نقاش لبنانی است که در ادبیات قرن بیستم پس از ویلیام شکسپیر و شاعر چینی، لائوتسه تبدیل به سومین نویسنده پرفروش تاریخ ادبیات شد. او را در ادبیات فارسی بیش از همه با کتاب‌های «پیامبر» (۱۹۲۳) و «دیوانه» (۱۹۲۰) به یاد می‌آوریم و بسیاری از جملاتی از این دو اثر را در حافظه داریم و چه بسا که از این دو اثر به عزیزی هدیه داده باشیم یا گرفته باشیم. در این متن نگاهی بر زندگی، آثار و تاثیرات فرهنگی و ادبی کتاب‌های این نویسنده مطرح جهان عرب انداخته‌ایم. 

آغازگر رنسانس ادبیات عرب

آگاه: جبران خلیل جبران در ششم ژانویه ۱۸۸۳ در ناحیه‌ لبنان به نام البشری متولد شد. خانواده‌ او مسیحی مارونی بودند و مادرش دوزنده‌ای توانا بود اما پدرش نمی‌توانست مخارج خانه را بپردازد و خانواده را به ورطه‌ فقر می‌کشاند. این نویسنده یک برادر ناتنی و دو خواهر داشت و همواره تا پایان عمر به این سه نفر وابسته بود. تحصیلات جبران خلیل جبران به علت شرایط اقتصادی خانواده کاملا ابتدایی سپری شد. کشیش روستا اصول مذهبی، انجیل و همچنین زبان عربی و سریانی را به او می‌آموخت. پدر خلیل جبران در هشت‌سالگی او به علت فرار مالیاتی به زندان افتاد و خانواده که تمام اموالشان مصادره شده بود، آواره شدند. از این‌رو، پس از چهار سال به آمریکا کوچ کردند. جبران خلیل جبران در ۱۲‌سالگی ساکن بوستون آمریکا شد و در همان‌جا به مدرسه رفت. در مدرسه نام او را به اشتباه کهلیل جیبران (Kahlil Gibran) ثبت کردند و او با وجود تلاش‌های بسیار نتوانست تا پایان عمر این نام را تغییر دهد. یک سال پس از ورود به مدرسه، استعداد هنری جبران خلیل جبران از سوی معلمش کشف شد و او را به «فرد هلند دی» که عکاس و ناشری مشهور بود، معرفی کرد. این ناشر دانا خلیل جبران را با اساطیر یونان، ادبیات جهان و همچنین عکاسی آشنا کرد و مسیر هنر را به او نشان داد. در این دوران، خلیل جبران در تصویرسازی کتاب‌ها و کشیدن پرتره به مهارت رسید. جبران خلیل جبران در طول سه سال اقامت در بوستون به کمک «هلند دی» وارد حلقه‌ بوستونی‌ها شد و به شهرت رسید؛ اما عشق به وطن این هنرمند را دوباره به زادگاهش لبنان فرامی‌خواند. بنابراین برای ادامه‌ تحصیل به بیروت رفت و وارد مدرسه الحکمه شد که موسسه آموزش عالی مارونی بود. او در این دوره به زبان عربی تسلط یافت. در سال۱۹۰۲، این نویسنده‌ نابغه به بوستون بازگشت. یک سال بعد، مادر و خواهر و برادرش بر اثر بیماری فوت کردند؛ اما جبران خلیل جبران به علت حمایت‌های خواهر دیگرش از این غم عبور کرد و فعالیت‌های هنری خود را ادامه داد. در سال۱۹۰۴، جبران خلیل جبران به کمک شاعری مشهور به نام «ژوزفین پرستون پیبادی» توانست نمایشگاهی از آثار خود را در استودیوی دی بوستون برپا کند. در زمستان همان سال، استودیوی دی آتش گرفت و تمامی آثار هنری جبران خلیل جبران از بین رفت. از آن پس، او نوشتن را در یک روزنامه‌ عربی با نام مهاجر آغاز کرد. 

آغازگر رنسانس ادبیات عرب

آغاز نویسندگی
یک سال بعد از آتش‌سوزی، جبران خلیل جبران اولین کتاب خود را با نام «موسیقی» منتشر کرد. این اثر از نظر فنی ناپخته بود اما شور و حرارتش خواننده را جذب می‌کرد. خلیل جبران اثر دوم را در سال۱۹۰۶ منتشر کرد. نام این کتاب «عروسان دشت» بود و از سه داستان کوتاه تشکیل شده بود. سال۱۹۰۸، اثر سوم جبران خلیل جبران با نام «ارواح سرکش» منتشر شد که به مسائل اجتماعی آن دوران می‌پرداخت و در نهایت مورد خشم روحانیون واقع شد. همچنین دولت لبنان آن را به شدت محکوم کرد. پس از انتشار این آثار، جبران خلیل جبران برای تقویت مهارت نقاشی به فرانسه رفت و مجموعه‌ای از پرتره‌های مدادی از هنرمندان را کشید. سپس به انگلستان رفت تا مهارت‌آموزی را ادامه دهد و سرانجام در سال۱۹۱۱ به نیویورک رفت و تا پایان عمر در همانجا ماند و به مقاله‌نویسی، نوشتن داستان کوتاه و نقاشی پرداخت. کتاب «بال‌های شکسته» اثر بعدی خلیل جبران بود که آن را در نیویورک منتشر کرد و با اقبال زیادی مواجه شد. 
بیشتر آثار جبران خلیل جبران تا سال ۱۹۱۸ به زبان عربی نگارش می‌شد و پس از آن، خلیل جبران بسیاری از کتاب‌هایش را به انگلیسی می‌نوشت که اولین اثر او به این زبان کتاب «دیوانه» بود. معروف‌ترین کتاب جبران خلیل جبران که برای او شهرت جهانی به‌همراه آورد، کتاب «پیامبر» است که در سال۱۹۲۳ و به زبان انگلیسی منتشر شد. طی دو سال، تمام نسخه‌های چاپ اول این کتاب به فروش رسید و تاکنون میلیون‌ها نسخه‌ آن خریداری شده است. می‌توان گفت پیامبر اوج شهرت این نویسنده را متجلی کرد.  او در نهایت در دهم آوریل سال ۱۹۳۱ در ۴۸ سالگی بر اثر بیماری سیروز کبدی چشم از جهان فروبست. او هرگز تابعیت ایالات‌متحده را نگرفت و اصرار داشت که حتما در زادگاهش، لبنان، دفن شود. بنابراین پیکر او را در صومعه‌ای در لبنان به خاک سپردند و آن مکان اکنون به عنوان موزه‌ جبران شناخته می‌شود.

از بنیان‌گذاری ادبیات مهجر تا مکتب جبرانیسم
در اواخر قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی، تعداد قابل‌توجهی از عرب‌های سوریه، لبنان و فلسطین به دنبال کسب روزی و زندگی خوب و به منظور رهایی از مشکلات و بحران‌های فکری و اجتماعی به کشورهای مختلف آمریکای شمالی و جنوبی مهاجرت کردند؛ به هر یک از این سرزمین‌ها «مهجر» و به ادبیات عربی شکل گرفته در این سرزمین‌ها «ادبیات مهجر» گفته می‌شود. آثار ادبای مهجر، به علت تاثیرپذیری از ادبیات اروپا و آمریکا و نیز زمینه‌های تازه عاطفی و تصویری که حاصل زندگی در محیط تازه است از جنبه‌های مختلف مانند موضوع، ساختار و روح شعری با سبک کلاسیک متفاوت است.  جبران خلیل جبران از مهم‌ترین نویسندگان ادبیات «مهجر» آمریکا و نیز از بنیان‌گذاران اصلی آن است. او با تاسیس انجمن ادبی «الرابطه القلمیه» در آوریل۱۹۲۰، جایگاه خود را بین ادبای عرب بیش‌ازپیش تثبیت کرد و پیشگام رمانتیسم در ادبیات مهجر در آمریکا شناخته شد. شیوه نگارش او که ترکیبی از زیبایی و معنویت بود، به عنوان سبک «جبرانیسم» در ادبیات معاصر شناخته شد. 

تفاوت نگاه مردم و منتقدان به جبران خلیل جبران
کتاب «پیامبر» او اگرچه در فضای آکادمیک ادبیات غرب نادیده گرفته شده اما سطوری از آن الهام‌بخش ترانه‌ها و سخنرانی‌ها بوده و در سراسر جهان در عزا و عروسی خوانده شده‌اند. محبوبیت این کتاب در دهه۱۹۳۰ و دوباره در دهه۱۹۶۰ اوج گرفت، تا جایی که به کتاب مقدس فرهنگ بدیل، بدل شد. پروفسور خوان کول، متخصص تاریخ خاورمیانه در دانشگاه میشیگان و مترجم آثاری از خلیل جبران از زبان عربی، می‌گوید: «بسیاری از کلیسا روی گرداندند و به جبران دل بستند. او معنویتی جهان‌شمول و بی‌تعصب پیش کشیده است که در تقابل با مذاهب خشک قرار دارد و فهمش از معنویت اخلاق‌گرا نیست. در واقع از مردم می‌خواهد که دیگران را قضاوت نکنند.» این نویسنده می‌گوید: «او را در ادبیات انگلیسی راه ندادند. با وجود این که کارهای او پس از ۱۹۱۸ به زبان انگلیسی بودند و یکی از پرفروش‌ترین‌ کتاب‌ها در تاریخ آمریکا محسوب‌ می‌شوند، اساتید ادبیات انگلیسی او را عوامانه شمردند.» جین جبران، همسر پسرعموی خلیل جبران و نویسنده زندگینامه او، پروایی از نوشتن از ابعاد کمتر دلپذیر شخصیت جبران نداشته‌. او تایید می‌کند که خلیل جبران به دنبال این بود که برای خودش شهرت دست‌وپا کند. او حتی افسانه‌هایی درباره خودش ساخت و ادعای تباری اصیل می‌کرد اما جین جبران می‌گوید او هیچ گاه ادعای قدیس‌بودن یا پیامبری نکرد. «به‌عنوان مهاجری فقیر اما مغرور در میان روشنفکران بوستون، او نمی‌خواست دیگران از بالا به او نگاه کنند. او  انسانی شکننده بود و به ضعف‌های خود آگاهی داشت.»

ترجمه و رونق آثار خلیل جبران در ایران 
اولین ترجمه فارسی از آثار جبران خلیل جبران در سال ۱۳۴۱ خورشیدی به دست زنده‌یاد «مصطفی علم» از زبان انگلیسی منتشر شد. علم، کتاب «پیامبر» را از این نویسنده به فارسی برگرداند و آغازگر موجی از اقبال و علاقه‌مندی مردم و ناشران به این نویسنده بود. او در مقدمه این کتاب می‌گوید: «آنهایی که می‌خواهند از این کتاب لذت ببرند، باید آن را چندین‌بار بخوانند.» بعد از آن در سال۱۳۴۳ سیدمصطفی طباطبایی، سه مجموعه شعر عربی جبران را با نام «ارواح متمرد، آتش جاودان و بال‌های شکسته» به فارسی ترجمه و در نشر معرفت به چاپ رساند که ترجمه از آثار عربی خلیل جبران به‌شمار می‌آید. در ادامه نیز، جلال‌الدین فارسی در سال ۱۳۴۸، گزیده سروده‌های او را با نام «جامه برین» به فارسی برگرداند. این سه کتاب که اولین آثار و سردم‌دار معرفی شخصیت و اندیشه‌های این نویسنده به فارسی‌زبانان بودند اما جز اثر مصطفی علم، دو اثر دیگر به چاپ‌های بعدی نرسیدند. از سویی این موضوع نشان می‌دهد که ذائقه ادبی مردم ایران در آن زمانه پیوندی با ذائقه جهانی نسبت به آثار این نویسنده داشته است. 
دهه ۵۰، میزبان هیچ ترجمه یا تجدید چاپی از آثار جبران خلیل جبران در ادبیات فارسی نبوده است. دلیل آن را نمی‌شود مشخص کرد اما با این حال، شاید جریان اندیشه‌ها و دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی تا حدی بر این امر موثر بوده باشد. در عین حال در این دوره، ترجمه ادبیات همراه و هماهنگ با انقلاب اسلامی، مانند ادبیات مقاومت، بسیار مورد توجه بوده و آثار مهمی مانند «مجموعه حماسه فلسطین» به دست علیرضا نوری‌زاده و نیز در ادامه، مجموعه شعری از محمود درویش با نام «بیرون از اسطوره‌ها» از همین مترجم به چاپ رسید. در اواسط دهه ۵۰ نیز، مجموعه‌ای از نویسنده شناخته‌ شده فلسطین، غسان کنفانی به دست کوروش مهربان به فارسی ترجمه شد. این اثر مجموعه‌ای از اشعار محمود درویش، سمیح القاسم و... را شامل بود که غسان آنها را گرد آورده بود. 
در دهه ۶۰ خورشیدی و با آغاز جنگ تحمیلی ایران و عراق، اگرچه آثار ارزنده‌ای از ادبیات مقاومت ایران به قلم شاعران بزرگی مانند هوشنگ ابتهاج، سیمین بهبهانی، قیصر امین‌پور و بسیاری ادبیان دیگر برجای ماند و این دهه را به عنوان دهه ادبیات دفاع مقدس ماندگار کرد؛ اما تنها ترجمه از آثار جبران خلیل جبران، ترجمه «نامه‌هایش به می زیاده» بود که مهین‌دخت معتمدی آن را به نام شعله کبود به فارسی برگرداند و در انتشارات وحید به چاپ رساند. این اثر در سال‌های ۱۳۷۹ در نشر باغ نو و سپس در سال ۱۳۸۲ در نشر جامی تجدید چاپ شد. 
اما دهه ۷۰ را می‌توان دوران بازگشت جبران خلیل جبران دانست. با پایان جنگ تحمیلی، راه برای ترجمه آثار جدید جبران خلیل جبران- و به‌طور کلی صنعت نشر ایران- باز شد. در این دهه آثار زیر از این نویسنده به فارسی برگردان و منتشر شد: 
«پیام‌آور»، امیرعباس حیدری، نشر آوای نو
 «برانگیخته» جواد هشترودی، نشر فرهنگ اسلامی
«پیامبر»، مهدی مقصودی، نشر برکه
«پیشرو و فرشتگان مرغزار»، محسن نیکبخت، نشر گوتنبرگ
«بال‌های شکسته و موسیقی و عروسان مرغزار»، نشر جامی
«ندای استاد»، فرامرز جواهری‌نیا، نشر ندیمه
«نغمه‌های زندگی»، افشین هاشمی، نشر محیط
«پیامبر و دیوانه»، نجف دریابندری، نشر کارنامه
«پیامبر»، حسین الهی قمشه‌ای، نشر روزنه
«حکمت‌ها و اندرزها»، محسن نیکبخت، نشر ندای فرهنگ
«ماسه و کف»، محمدصادق اسفندیاری، نشر شفا.
در میان این آثار، ترجمه الهی قمشه‌ای از پیامبر، تا به امروز به ۳۰ چاپ رسیده است. 
دهه ۸۰ را می‌توان دهه جبران خلیل جبران دانست؛ به‌جز تجدید چاپ آثار پیشین از این نویسنده، مترجمان تازه‌ای دست به ترجمه آثار جدیدی از این نویسنده زدند. به جز این، در این دهه و با محبوبیت این نویسنده در زبان فارسی، بسیاری از افرادی که در پی شهرت از راه ترجمه بودند، دست به برگردان این آثار و انتشار آن زدند. از این‌رو، مترجمان بسیاری در این دهه، آثار جبران خلیل جبران را به فارسی برگرداندند. در آن سال‌ها همچنان «پیامبر» پیشتاز ترجمه به فارسی بود. همچنین ترجمه آثار عربی خلیل جبران در این دهه نیز رونق گرفت. دهه ۹۰، دنباله‌ای بر دهه ۸۰ بود و آثار این نویسنده به سرعت با ترجمه‌های متفاوت به فارسی برگردانده و منتشر شدند. علاوه‌بر آن، در این دهه ترجمه آثار این نویسنده به زبان‌های ترکی و کردی نیز در ایران منتشر شد.‌ 

ویژگی‌های مشترک سبک ادبی خلیل جبران و شاعران ایرانی
طبیعت‌گرایی و نیز نمادگرایی از ویژگی‌های ادبی بسیار مهم سبک ادبی جبران خلیل جبران است. از این‌رو در ادبیات فارسی آثار او را در کنار یا در قیاس با اشعار نیما یوشیج یا سهراب سپهری قرار می‌دهند. از جهات دیگری مانند دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی و فشار و خفقان روی هنرمند نیز می‌توان نیما و خلیل جبران را مشابه دانست. 

برخی از آثار جبران خلیل جبران

آغازگر رنسانس ادبیات عرب

جبران هنرمند پرکاری بود و در طول عمر کوتاهش آثار زیادی تولید کرد، از جمله ۲۸ کتاب، ۸۱ مقاله و حدود ۷۰۰ نگاره. جبران قالب‌های مختلف ادبی مانند شعر، نثر، نمایش‌نامه، مقاله و داستان را آزمود. 
کتاب پیامبر (The Prophet): این کتاب اثر جبران خلیل جبران شامل ۲۶ مقاله‌ منظوم است که یکی از پرفروش‌ترین آثار عرفان عامه بوده است. این اثر به بیش از ده‌ها زبان ترجمه شده و اگرچه بسیاری از منتقدان شعر جبران را متوسط می‌دانستند، پیامبر برای چندین نسل در میان جوانان آمریکایی ارج و قرب مذهبی بسیار زیادی یافته بود. 
چارچوب روایت جبران خلیل جبران در این کتاب حکایت از آن دارد که پیامبر در شرف سوارشدن به کشتی است و پس از ۱۲ سال اقامت در یک شهر قصد رفتن به خانه را دارد، در این بین گروهی از ساکنان شهر متوقفش کرده و از او می‌خواهند تا درباره‌ اسرار زندگی با آنها صحبت کند. 
پیامبر این کار را انجام می‌دهد و از موضوعات دیگری همچون عشق، ازدواج، زیبایی، عقل، اشتیاق و مرگ نیز سخنان مهمی به زبان می‌راند.  
کتاب دیوانه (The Madman): در ابتدای این اثر، راوی داستان دیوانه می‌شود و علت دیوانگی‌اش را توضیح می‌دهد. در ادامه، داستان‌های کوتاه همراه با تمثیل‌های فراوانی را می‌خوانیم که مضمونی عارفانه و همچنین شاعرانه دارند. این کتاب را نویسنده از همان ابتدا به زبان انگلیسی نوشت و با استقبال بسیار زیاد دوست‌داران ادبیات عرفانی مواجه شد.

دیگر آثار جبران خلیل جبران:
زیبایی زندگی -   نامه‌های عاشقانه‌ یک پیامبر -  خوشه‌های دانایی - پیامبر و دیوانه -  جوهر جان -  باغ پیامبر و سرگردان - دلواپس شادمانی تو هستم - شعر جهان عرب -  داستان‌های جیران خلیل جبران -  خرد جاودانه  - عیسی، پسر انسان  - پیامبر و رازهای دل  - سیمای خویشتن  - شاخه یاس  - ارواح سرکش  - شن و کف دریا  - سرگردان  - مرگ پیام‌آور -  شعله‌ کبود  - صدای سخن عشق  - عشق و فرزانگی  - حروف آتشین  - قلب تو شاعر است  - نوگفته‌ها و نکته‌ها  - حمام روح -  نوشته‌های گونه‌گون  - کاروان‌ها و طوفان‌ها  - اشک‌ها و لبخندها  - موسیقی و عروسان دشت  - بال‌های شکسته  - صدای بال برفی فرشتگان.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.