آگاه: هر بار صحبت از رفع ناترازی بنزین که می‌شود همه پا پس می‌کشند. شاید هم علت آن تجربه‌های چند سال اخیر بعد از گرانی بنزین است که دولتمردان را از ورود جدی به این حوزه بازمی‌دارد. بنزین که چون خونی در رگ‌ها و مویرگ‌های حمل‌ونقل کشور جاری است و هر اختلالی در آن می‌تواند خسارت‌های زیادی را دنبال داشته باشد چنان حیاتی می‌نماید که نمی‌توان چشم بر کمبود آن بست. وقتی روز گذشته کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرد «در مهرماه روزانه ۱۲۵میلیون لیتر بنزین در کشور تولید و ۱۲۶میلیون لیتر بنزین در کشور توزیع شده است.» در یک کلام یعنی ناترازی داریم.
وجود این مشکل را زینب قیصری، رییس فراکسیون امنیت انرژی مجلس شورای اسلامی با اعداد دیگری اثبات می‌کند: مصرف بنزین در سال جاری روزانه ۱۲۵میلیون لیتر است درحالی‌که این رقم سال گذشته ۱۱۶میلیون لیتر در روز بود که رشد ۷.۷۵درصدی داشته است. ظرفیت تولید روزانه بنزین در داخل کشور حدود ۱۰۵میلیون لیتر است و برآورد می‌شود که ناترازی بنزین، امسال به حداقل ۲۰میلیون لیتر در روز برسد که ارزبری ناشی از آن ۵.۵میلیارد دلار است.
رییس فراکسیون امنیت انرژی با نگاهی به چهار سال آینده چنین هشدار می‌دهد: اگر روند فعلی رشد مصرف بنزین ادامه یابد، ناترازی بنزین تا سال۱۴۰۷ بیش از ۱۶میلیارد دلار در سال ارزبری خواهد داشت که از کل ارزآوری صنعت پتروشیمی ایران بیشتر است، یعنی آسیب ناترازی بنزین به‌اندازه نابودی کل صنعت پتروشیمی ایران بزرگ خواهد شد.

سه‌راه نجات!
مصرف بنزین بالاست و تولید جوابگو نیست. در این شرایط چه‌کار باید کرد؟ یکی از راه‌ها افزایش تولید بنزین است که این تولید اگر ارزان‌تر هم باشد، صرفه اقتصادی بیشتری هم دارد. برای افزایش عرضه بنزین به ساخت پتروپالایشگاه نیاز داریم که دولت در تامین مالی آن دچار مشکل است. اما نمی‌توان دست روی دست گذاشت تا بنزین کل صنعت پتروشیمی را در خود حل و نابود کند! در این وضعیت، کارشناسان سه پیشنهاد دارند: ساخت پالایشگاه‌های کوچک، تبدیل متانول به بنزین و ساخت واحد MTG که باعث ارتقای کیفی پالایشگاه‌های فعلی می‌شود.
طبق محاسبات، به‌ازای هر یک میلیارد سرمایه‌گذاری، حجم تولید بنزین از مسیر احداث پالایشگاه کوچک و واحد MTG حدود ۱۰برابر بیشتر از ساخت پتروپالایشگاه است. به‌ازای یک‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، ارتقای پالایشگاه‌های فعلی نیز می‌تواند با تبدیل نفت کوره به بنزین، دوبرابر احداث پتروپالایشگاه جدید، بنزین تولید کند. 
این نماینده مجلس می‌گوید: مشکل اصلی ناترازی بنزین در سمت تقاضاست که باید برای مهار آن چاره‌اندیشی کرد. معتقدم در این حوزه باید دولت مجموعه‌ای از سیاست‌های غیرقیمتی و قیمتی را ذیل یک برنامه جامع اجرایی کند؛ البته تجربه آبان۹۸ نشان داد که صرفا اصلاح قیمت برای عموم مردم، آن هم به‌صورت شوک‌درمانی نمی‌تواند منجر به کنترل پایدار مصرف بنزین شود، بلکه با افزایش هزینه حمل‌ونقل، باعث ایجاد تورم و نارضایتی خواهد شد.
قیصری ادامه می‌دهد: تجربه سال۸۹ نقطه مقابل آبان۹۸ است که قیمت بنزین سهمیه‌ای چهاربرابر شد، ولی هزینه حمل‌ونقل خانوار نه‌تنها افزایش نیافت، بلکه ۳۴درصد هم کمتر شد. دلیل این اتفاق زمینه‌سازی دولت برای کنترل مصرف با اجرای راهکارهای غیرقیمتی مثل توسعه حمل‌ونقل عمومی بود. همچنین دولت چهاردهم باید زمینه اصلاح صنعت خودروسازی و رفع انحصار خودروسازان را ایجاد کند که واردات خودروی کارکرده یکی از راهکارهای حل این مسئله است. به گفته رییس فراکسیون امنیت انرژی و منابع معدنی مجلس، هنوز دولت چهاردهم برنامه خود را برای حل ناترازی بنزین به مجلس شورای اسلامی ارائه نکرده و در حال مطالعات و تدوین برنامه جامع در این حوزه است.
قیصری می‌گوید: طبق برنامه هفتم، دولت موظف است تا پایان برنامه به میزان ۲۴۸هزار بشکه در روز معادل نفت خام، در بخش حمل‌ونقل بهینه‌سازی مصرف انجام دهد که این رقم از کل ظرفیت بهینه‌سازی تعریف در برنامه هفتم ۱۹.۳درصد سهم دارد. باید تلاش کرد که با وفاق بین دولت و مجلس و با همراهی مجموعه نظام، راهکارهایی عالمانه و هوشمندانه برای بهبود رفاه مردم و کاهش ناترازی بنزین اجرایی شود، به‌گونه‌ای که معیشت اقشار کم‌درآمد تقویت شود. هم‌اکنون متأسفانه دهک دهم ۱۷برابر دهک اول یارانه بنزین دریافت می‌کند که اتفاقی ناعادلانه است.

گرانی و حل مشکل!
افزایش قیمت بنزین به‌عنوان راهکاری برای کنترل ناترازی آن مخالفان دیگری هم در مجلس دارد. عبدالحسین همتی سراپرده، عضو دیگر کمیسیون انرژی مجلس عقیده دارد افزایش قیمت بنزین، راهکار عبور از ناترازی نیست و درباره راهکارهای دیگر چنین توضیح می‌دهد: ساخت مینی پالایشگاه، بهینه‌سازی مصرف سوخت با استانداردسازی خودروها، واردات خودروهای باکیفیت و خودروهای برقی راهکارهای منطقی‌تری نسبت‌به افزایش قیمت بنزین برای حل معضل ناترازی است که دولت باید این راهکارها را مدنظر قرار دهد. او حرف‌هایش را درباره راهکار عبور از معضل ناترازی بنزین در کشور چنین ادامه می‌دهد: اگرچه مصرف خودروهای داخلی بالاست، اما مصرف خودروهای چینی نیز بالاست، به همین دلیل، دولت باید به واردات خودروهای باکیفیت اقدام کند، ضمن آنکه تعیین قیمت بنزین با اهداف مختلفی همچون به‌دست‌آوردن بودجه برای تولید بیشتر یا کاهش مصرف باید با اتخاذ تدابیر، به‌صورت پلکانی باشد؛ چراکه افزایش قابل‌توجه قیمت به‌یک‌باره به جامعه شوک وارد می‌کند؛ بنابراین نباید جامعه را دچار التهاب کرد. عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی درباره «طرح اختصاص بنزین به هر فرد» نیز اما و اگرهایی را مطرح می‌کند: اجرای این کار نیازمند سنجیدن تمام جوانب به‌منظور رعایت عدالت به‌طور کامل است، چراکه مصرف بنزین افراد مختلف یکسان نیست، ضمن آنکه ممکن است سیستم حمل‌ونقل عمومی در شهری همچون تهران نسبتا مناسب و در شهر دیگری همچون کرمان نامناسب باشد؛ بنابراین مردم مجبور به استفاده از وسایل نقلیه شخصی خود هستند، به همین دلیل اجرای دقیق این طرح بسیار مهم است، چراکه اجرا بدون برنامه‌ریزی می‌تواند مشکلات بیشتری ایجاد کند.

عبور از حد ناترازی 

ناترازی بنزین، منجر به بروز مشکلاتی مانند کسری بودجه، افزایش مصرف، ترافیک، آلودگی هوا، بازار سیاه بنزین سوپر و کمبود بنزین شده است. دولت‌ها همواره با این ناترازی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند؛ اما جرات اصلاح ریشه‌ای این موضوع را نداشته‌اند و همین عدم اصلاح در طول زمان، اکنون ناترازی بنزین را به سطوح بحرانی رسانده است.
 دولت برای درمان موقت این ناترازی اقدام به واردات چهارمیلیارد دلار بنزین کرده است؛ اما باوجوداین همچنان بنزین باکیفیت و با اکتان بالا (سوپر) در جایگاه‌های سوخت تقریبا یافت نمی‌شود و این موضوع باعث نارضایتی مردم شده است. در این حال و هوا خبرها از شکل‌گیری بازار سیاه بنزین سوپر با نرخ‌های بسیار بالاتر از قیمت مصوب حکایت دارد. نسخه کارشناسان برای درمان این درد مزمن چیست؟ محمدصادق مهرجو، کارشناس نفت و انرژی به «آگاه» می‌گوید: زمانی که ناترازی از حد بگذرد، برای جبران آن مجبور به واردات بنزین می‌شویم. ایران از آن دست کشورهایی است که ناترازی زیادی دارد.
میانگین مصرف بنزین در هفته اول مهرماه باتوجه‌به بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها، تقریبا به ۱۳۳میلیون لیتر در روز رسید. در واقع از اوایل سال ۱۴۰۳ تا شهریورماه، حجم مصرفی بنزین بالایی را داشته‌ایم که این حجم مصرف در مهرماه ۱۴۰۳ به حداکثر خود رسید. این تفاوت مصرف در این دوماه برابر با میانگین رشد یک سال بنزین است. نکته اصلی اینجاست که با افزایش حجم مصرفی مهرماه به نسبت شهریورماه، تولید بنزین ما تغییر به‌خصوص و چشمگیری نداشته است و همین باعث مازاد تقاضا و درنتیجه ناترازی بیشتر شده است. او می‌گوید: در دنیا با تغییر قیمت جهانی نفت، قیمت فرآورده‌های آن نیز دستخوش تغییر می‌شود. اما ما برای تحقق عدالت اجتماعی انرژی‌های خود را به قیمتی بسیار ناچیز عرضه می‌کنیم درحالی‌که این کار اشتباه است؛ ازاین‌رو می‌توان بنزین باکیفیت را صادر کرد و ارزآوری را افزایش داد؛ البته در دهه۸۰  قانونی وضع شد که حامل‌های انرژی هرسال ۲۰درصد افزایش پیدا کند تا به قیمت واقعی برسد. اما این قانون به‌دلیل تبعات سیاسی، اجتماعی و امنیتی اجرا نشد. وی ادامه می‌دهد: باتوجه‌به ادامه مشکل ناترازی، وارد منطقه بحرانی شده‌ایم. متاسفانه نصف درآمدهای نفتی ما خرج واردات بنزین می‎‌شود اما ما این بنزین را با قیمت فوق‌العاده ارزان به دست تقاضاکنندگان می‌دهیم. این درحالی است که می‌توان همین نفت را بیشتر صادر کرد و ارزآوری بالایی داشت. او در حالی به این موضوع اشاره کرد که بسیاری بر این باورند که مصرف‌کننده صرفا با افزایش قیمت، مصرف خود را کم نمی‌کند. 
بررسی‌هایی که در وزارت نفت انجام شده نشان می‌دهد افزایش قیمت از چهارهزارتومان به ۱۲هزارتومان، بعد از ۶ماه اثر خود را بر روی رفتار مصرف‌کننده از دست می‌دهد. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان عقیده دارند این راهکار خنثی است و در طولانی‌مدت اثری ندارد. از سوی دیگر، تنوع در سبد سوختی و جایگزینی خودروهای فرسوده راهکارهایی برای کم کردن از ناترازی بنزین است که کسی با آن مخالف نیست. همچنین می‌توان از خودروها و موتورسیکلت‌های برقی نیز استفاده کرد. دولت می‌تواند تعرفه واردات این دست از خودروها و موتورسیکلت‌ها را به صفر برساند و به واردکنندگان آنها تسهیلات دهد. در یک کلام اگر در راه‌حل ناترازی بنزین، فشار را از روی مردم برداریم و به جای محدودیت و تحمیل هزینه، تسهیلاتی به آنها دهیم احتمال عبور از این بحران بیشتر است.