آگاه: مجتی صمدی، سرپرست پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات درباره چارچوب و قالب کلی برگزاری مناظرات ریاست‌جمهوری به «آگاه» گفت: آن‌طور که احساس می‌شود در این دوره نیز شاهد روال حاکم بر ادوار گذشته خواهیم بود و همان روند بازتولید خواهد شد و مناظرات به شیوه ادوار پیشین و به‌صورت گروهی برگزار خواهد شد. نقد بنده نسبت به چارچوب و فضایی است که در مناظرات گذشته داشتیم و از تجربه آن استفاده نمی‌کنیم. زمانی که صحبت از مناظره می‌شود و از یک فرآیند و قالبی به نام مناظره بهره گرفته می‌شود، سعی بر آن است که این قالب از جهات ساختاری، اداره و مدیریت ارتباطی فرآیندی باشد که مخاطبان و حتی نامزدهایی که درحال مناظره هستند به‌راحتی قابلیت محک و داوری داشته باشند. فضا باید به نحوی برنامه‌ریزی و طراحی شود که با برخی کلیات و چارچوب‌های نامشخص نسبت‌به موضوعات و جهت‌گیری‌ها مواجه نشویم و بتوانیم تمایزهای دیدگاه‌ها یا تشابه‌هایی را که نسبت‌به یک مسئله وجود دارد تشخیص دهیم و افراد بتوانند در مقام دفاع از دیدگاه و نظری که دارند برآیند. چارچوب مناظره باید این اصول کلی را داشته باشد.
صمدی درباره روند مناظرات رسمی در رسانه ملی ادامه داد: در سال۱۳۸۴ دیدیم که گونه‌ای از مناظرات در گفت‌وگوی ویژه خبری برگزار شد و نماینده‌های کاندیدای ریاست‌جمهوری در این برنامه حضور یافتند و تجربیاتی که به‌همراه داشت توانست در آن دوره از انتخابات بسیار موثر واقع شود. از سال۱۳۸۸ مناظرات فضایی جدی میان کاندیداها به خود گرفته است. در فضای رسانه‌ای و صداوسیما در تجربیاتی که طی اغلب مناظرات داشتیم روزبه‌روز زمینه اثرگذاری در تصمیم‌گیری و ایجاد نشاط در فضای سیاسی کم‌رنگ‌تر شده است؛ چراکه قالب مناظره از جایگاه خودش خارج شده است. مناظره با افشاگری، تهمت‌زدن و پرخاشگری در عرصه بیان و ارائه نظرات به‌طور کامل متمایز است. در مناظرات باید از یک دیدگاه و ایده‌ای که درباره یک موضوع تحولی وجود دارد، سخن به میان آورد. مثال بارز آن مناظرات انتخاباتی ایالات‌متحده است، نزاع‌هایی واقعی میان دونالد ترامپ و بیل کلینتون در انتخابات سال ۲۰۱۶ در ایالات‌متحده شاهد بودیم، بدون اینکه با تضاد دیدگاه و نظرات مواجه شویم.
سرپرست پژوهشکده ارتباطات درباره شیوه برگزاری مناظرات فعلی به «آگاه» گفت: مناظرات گروهی نمی‌تواند وجه‌تمایز و داوری آرا را به وجود آورد و فضا به گونه‌ای پیش می‌رود که مخاطب با پراکنده‌گویی و یارکشی کاندیداهایی که از نظر سیاسی با یکدیگر همسو هستند مواجه می‌شود. در واقع به‌نوعی موجب می‌شود تا مخاطب بتواند نسبت به فضای انتخاب خود دچار تشتت شود، درست همان چیزی که در انتخابات‌های ۹۲ و ۹۶ شاهد آن بودیم. اگر روند استقبال و توجه مخاطب نسبت‌به مناظرات به اندازه توجه در سال۸۸ نبود زیرا عرصه‌ای وجود داشت که کاندیداها مقابل یکدیگر قرار می‌گرفتند و افراد و مردم متوجه تمایز دیدگاه دو کاندیدا نسبت به یکدیگر می‌شدند. در دهه اخیر از این وجه ظرفیت مناظرات کاسته شد و میزان مخاطبان و آمارهای صداوسیما این مسیر را نشان خواهد داد. قالب مناظرات نباید به شکل گروهی باشد.
صمدی ادامه داد: در مناظراتی که در رسانه ملی برگزار می‌شود و منشأ اختلاف دیدگاه‌های متعددی نیز بوده است نکته‌ای قابل توجه وجود دارد؛ اینکه مناظرات ما معیار و سنجش مناسبی برای بیان حقایق، آرا و دیدگاه‌های نامزدها نیست، یعنی بسیاری از داده‌ها و اطلاعاتی که کاندیداها بیان می‌کنند گمراه‌کننده‌اند اما چون مخاطب در برابر یک برنامه تلویزیونی قرار دارد امکان صحت‌سنجی ندارد. او تنها با فضا و امکانات کنونی به‌ناچار به اطلاعاتی که در رسانه‌های گوناگون پس از مناظره منتشر می‌شود رجوع می‌کند. آیا همه مخاطبان مشارکت‌کننده امکان دسترسی به این رسانه‌ها را دارند؟ باتوجه‌به تحولات تکنولوژی که در کشورهای توسعه‌یافته ایجاد شده است، در مناظراتی که برگزار می‌شود امکاناتی فراهم می‌شود که اطلاعات بیان‌شده ازسوی هر نامزد بلافاصله مورد صحت‌سنجی قرار می‌گیرد. صحت‌سنجی و ارزیابی باید با خدمت گرفتن فناوری فراهم شود و این ظرفیتی است که صداوسیما با تجربیاتی که دارد می‌تواند در مناظرات استفاده کند. این مهم نیازمند آن است که بخش‌هایی از مناظره به ارائه گزارش و ارزیابی اطلاعات بیان‌شده ازسوی نامزدها اختصاص یابد. بدون هیچ سوگیری نسبت به آنها می‌توان تیم‌های صحت‌سنجی میان مناظره مستقر کرد تا در میان‌برنامه‌ها اطلاعات درست و نادرست هر نامزد انتخاباتی را مورد بررسی قرار داده و به مخاطب اعلام کنند.
او درباره شیوه طرح و ابراز سوالات در مناظره اضافه کرد: نکته دیگری که در مناظرات قابل‌توجه است طرح سوالات مشترک و مشابه میان نامزدهاست. چیزی که در مناظرات گذشته با آن مواجه نبودیم و به‌واسطه قرعه‌کشی سوالات متعددی از هر نامزد پرسیده می‌شد. درصورتی‌که باید سوالات مشابه از هر فرد پرسیده شود؛ چراکه قرار است تمایز دیدگاه‌ها مشخص شود؛ بنابراین بسیار خوب است که سوالات از پیش تعیین شده باشند و حتی نامزدها بدانند قرار است پاسخگوی چه مباحثی باشند و برنامه خود را برای آن موضوع بیان کنند و داوری میان مردم به‌درستی شکل گیرد.
صمدی درباره محل برگزاری مناظرات انتخاباتی افزود: نکته‌ای که در فضای مناظرات قابل تامل است این است که مناظرات در مواضع خود باید در مواجهه با عموم مردم قرار گیرند. نمونه بارز که در کشور ما جای آن خالی است، این است که مناظرات را در استودیوی مشخصی برگزار می‌کنیم. مناظرات برای آگاهی مردم است می‌توان مناظرات را به عنوان مثال در دانشگاه‌ها برگزار کرد و دانشجویان با دیدگاه‌های گوناگون حضور داشته باشند. در این صورت نامزدها هم بیش از پیش موظف‌اند تا چارچوب‌ها و موازین اخلاقی و عرفی را رعایت کنند.
او در پاسخ به سوالی درباره چالش برقراری نظم در چنین مناظره‌ای توضیح داد: برخی از مناظرات ایالات متحده نیز با حضور عموم در دانشگاه‌ها برگزار می‌شود و به‌طور طبیعی بسترهایی برای واکنش‌های مخاطبان نیز در نظر گرفته می‌شود. مناظرات برای مخاطبان عام برگزار می‌شود و یکی از اشتباهات راهبردی که در آن وجود دارد این است که به‌عنوان یک نمایش تلویزیونی و محفلی برای فضای پروپاگاندایی تلقی شده و هر نامزد انتخاباتی تلاش دارد تا با مهارت‌هایی که داشته طرف مقابل و رأی‌دهندگان خود را به نحوی جهت دهد تا جذب او شوند. باید شرایطی ایجاد شود که این فضا خارج از چنین چارچوبی برگزار شود.
او درباره لزوم توجه به حوزه‌های تخصصی به «آگاه» گفت: از نکات مهم دیگری که در مناظرات باید مورد سنجش قرار گیرد حوزه‌های تخصصی است، یعنی مباحث زیادی که در مناظرات مطرح می‌شود از قبیل موضوعات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... رویکرد نادرستی است. بهتر است مناظرات به‌صورت محدود با سوالات از پیش تعیین‌شده در حیطه‌های مشخص برگزار شود و سایر موضوعات به تیم کارشناسی نامزدها واگذار شود و از جهت دیگر ظرفیت برای اجرای مناظرات دونفره ایجاد شود تا بتوان تمایزها و تفاوت‌های دیدگاه‌ها سنجیده شود. صمدی درباره آسیب‌شناسی مناظرات پیشین در اجرا افزود: از سال۸۸ ایراد جدی در مناظرات، شخصی بود که مدیریت ارتباطی آن را برعهده داشت. مجری مناظرات قدرت کنترل و احاطه بر فضا را نداشت. ظرفیت‌هایی که در رسانه ملی داشتیم نشان داد که این افراد امکان مدیریت ارتباطی جدی فضا را ندارند و به‌عنوان یک مجری در فضای مدیریت ضعیف عمل کردند و در نهایت نتوانستند زمان را مدیریت کنند. مجری باید به عنوان کنشگر فعال و جهت‌دهنده عمل کند، در آن حوزه صاحب‌نظر و کارشناس باشد، اطلاعات آماری و دقیق داشته باشد و در نهایت بتواند مناظره را به‌درستی مدیریت کند؛ بنابراین صرف تبحر و مهارت در اجرا و مدیریت صحنه شاخصه و معیار کافی برای انتخاب مجری نیست. او باید شخصی متخصص باشد و اگر مورد پرسش قرار گیرد بتواند به عنوان فردی خبره پاسخگو باشد.
او همچنین افزود: انتخاب قالب و چارچوب مناظره و قراردهی آن به‌عنوان ملاک و معیار ارزیابی نظرات نیازمند این است که گروه‌های کارشناسی مشاور نامزدها در کنار آنها باشند و نکات موردنیاز را در اختیار نامزدها قرار دهند و مناظرات را تبدیل به معیاری برای انتخاب کنند.
صمدی درباره استانداردهای فنی و بصری مناظرات توضیح داد: تا حد امکان فضا باید به نحوی باشد که احتمال پرت شدن حواس مخاطب به لحاظ تصویربرداری، قاب‌هایی که برداشت می‌شود به حداقلی‌ترین میزان ممکن برسد. برای اجرای مناظرات شیوه‌های متعددی وجود دارد؛ به عنوان مثال می‌توان به شکل دوبه‌دو آن را اجرا کرد. در گونه مناظره دوبه‌دو گفت‌وگو معنا پیدا می‌کند. این قالب اجرای مناظره نباید به نحو اضطراب‌زایی برای مناظره‌کنندگان برگزار شود. اجباری بر روبه‌روی هم قرار گرفتن دو نامزد هم نیست و می‌تواند در دو استودیوی متفاوت باشد. این شرایط برای آن است که فرد بتواند بیشینه توانایی و قابلیت‌هایش را به کار گیرد و به گفت‌وگو بپردازد. مناظره به صرف مناظره و جدل نامزدها نمی‌تواند وجهه معیاری و ارزیابانه داشته باشد و تاثیر فعالی در نظر مخاطب بگذارد. نمونه ناکارآمد آن را در مناظره انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ دیدیم. من به تماشای مناظرات مذکور نشسته بودم و وجه تمایزهایی که می‌باید از دل این گفت‌وگوهای مناظره‌ای بیرون می‌آمد، وجود نداشت و بیشتر زمان و فضا صرف وعده‌ها و شعارهایی شد که می‌شد در خارج از مناظره هم بیان شود. از طرفی با شرایط حاکم رسانه‌ای داخلی ما بعید است که به‌سادگی شیوه اجرای مناظرات ریاست‌جمهوری تغییر کند.
نظر شما